auditor yordamchisi –bu kvalifikatsiya sertifikatiga ega bo‘lmagan, audit
tekshiruviga auditor topshirig‘i bilan qatnashgan, lekinda auditorlik hisobotiga, auditorlik
xulosasiga, auditorning ekspert xulosasiga imzo chekish huquqiga ega bo‘lmagan
jismoniy shaxs. Auditorlarning yordamchilari auditorlik tashkilotiga mehnat shatnomalari
asosida ishga olinadi. Ularning yordamchi sifatida ishlagan vaqtlari auditorlik
kvalifikatsion sertifikatini olish uchun zarur bo‘lgan ish stajiga qo‘shiladi. Auditorlarga
tegishli bo‘lgan ma’lumotlarni sir saqlash talabi auditorlarning yordamchilariga ham
to‘liq taalluqlidir.
Auditorlik tashkilotlari Qonunga muvofiq (6-modda) quyidagi huquqlarga ega:
•
auditorlik tekshiruvini o‘tqazish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun xo‘jalik
yurituvchi sub’ektning ta’sis hujjatlari hamda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot
bilan oldindan tanishib chiqish;
•
auditorlik tekshiruvi o‘tqazilayotganda xo‘jalik yurituvchi sub’ekt amalga
oshirayotgan moliyaviy xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq hujjatlarni to‘liq xajmda olish,
shuningdek ushbu hujjatlarda hisobga olingan har qanday mol-mulkning va
majburiyatlarning amaldagi holatini tekshirish;
•
auditorlik tekshiruvini o‘tqazish davomida yuzaga kelgan masalalar bo‘yicha
xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moddiy javobgar shaxslaridan og‘zaki va yozma
tushuntirishlar olish hamda auditorlik tekshiruvi uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha
ma’lumotlarni olish;
•
uchinchi shaxslar tomonidan yozma tasdiqlangan axborotlarni xo‘jalik yurituvchi
sub’ektdan olish;
•
ishonchli auditorlik xulosasini tuzish uchun zarur bo‘lgan barcha axborotlarni
xo‘jalik yurituvchi tomonidan taqdim etilmagan taqdirda auditorlik tekshiruvini
o‘tqazishdan bosh tortish;
•
auditorlik tekshiruvini o‘tqazishda ishtirok etishga auditorlarni va boshqa
mutaxassislarni belgilangan tartibda jalb etish va boshqalar.
Auditorlik faoliyati to‘g‘risida Qonunga (7-modda) muvofiq auditorlik tashkilotlari
faqat auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanishlari lozim, ushbu faoliyatni yuritishda ular
o‘z zimmalariga quyidagi majburiyatlarni olishlari kerak:
•
qonun hamda qonun hujjatlari talablariga rioya etishlari;
•
auditorlik tekshiruvi o‘tqazilayotgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektga tegishli
litsenziyani, hamda auditor (auditorlar)ning malaka sertifikatini taqdim etishlari;
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
248
•
olingan va to‘plangan axborotlarning maxfiyligiga rioya etishlari;
•
auditorlik hisobotida moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarining qonuniyligi buzilish
hollarini hamda ularni bartaraf etish yuzasidan takliflarni aks ettirishlari;
•
mansabdor shaxslar va xodimlar tomonidan yetqazilgan zararlar aniqlangan
taqdirda bu haqda xo‘jalik yurituvchi sub’ekt raxbariyatini (mulkdorni) xabardor qilish,
ushbu dalillarni auditorlik hisobotida qad etish, zarur hollarda auditorlik tekshiruvi
natijalarini
ma’lum
qilish
uchun
qonun
hujjatlarida
belgilangan
tartibda
qatnashchilarning (aksiyadorlarning) umumiy yig‘ilishini chaqirilishini talab qilishlari va
boshqalar.
Auditorlik tekshiruvidan har yili o‘tqazilgan, oxirgi ikki yil uchun ularning har
biriga ijobiy auditorlik xulosalariga ega bo‘lgan va byudjet oldida boqimandalik qarziga
ega bo‘lmagan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2000 yil 22 sentyabrdagi 365-son qarori bilan tasdiqlangan «Auditorlik
xulosalarini soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan hisobga olish tartibi
to‘g‘risida Nizom»ga muvofiq oxirgi tekshirish o‘tqazilgandan keyin kamida 24 oydan
oldin soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan tekshirilmaydi. Bu o‘z
navbatida auditorlik tashkilotlariga katta ma’suliyatni va javobgarlikni yuklaydi.
Yuqorida nomi zikr etilgan Nizomga asosan soliq va boshqa nazorat organlari tomonidan
belgilangan tartibda o‘tqazilgan tekshirishlarda auditorlik xulosasining xo‘jalik
yurituvchi sub’ekt moliyaviy xo‘jalik faoliyati natijalariga muvofiq emasligi aniqlangan
taqdirda, ushbu auditorlik xulosasi noto‘g‘ri deb hisoblanadi, shuningdek auditorlik
tashkiloti, uning auditori (auditorlari) qonunda nazarda tutilgan javobgarlikka tortiladi.
Ushbu javobgarlik auditorlik tekshiruvi o‘tqazilgan xo‘jalik yurituvchi sub’ektga soliq va
majburiy to‘lovlarni noto‘g‘ri hisob-kitob qilinganligidan yetqazilgan zararlarni qoplap
berish, litsenziya faoliyatini vaqtinchalik to‘xtatish, uni bekor qilish, auditorlarni malaka
sertifikatini bekor qilish, ataylab qilingan holatlar uchun qonun doirasida jinoiy
javobgarlikga tortishgacha jazo choralarini qo‘llashdan iborat.
Auditorlik tashkilotlari Qonunga muvofiq (17-modda) auditorlik tekshiruvidan
tashqari mijozlarga kasbiy xizmatlarni (hisobni yuritib berish, uni tiklash, soliq hisob-
kitoblarini tuzib berish, moliyaviy xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish, maslahatlar berish va
boshqalar) ko‘rsatishlari ham mumkin. Ushbu kasbiy xizmatlarni qonun doirasida to‘g‘ri
o‘tqazilganligiga
auditorlik
tashkilotlari
xuddi
auditorlik
tekshiruvi
singari
javobgardirlar.
Qonunga muvofiq (16-modda) auditorlik tashkilotlari kasbiy xizmatlar ko‘rsatgan
xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga bir vaqtning o‘zida auditorlik tekshiruvini ham o‘tqazib
berishlari mumkin emas. Bundan tashqari, Qonunning 16-moddasiga muvofiq auditorlik
tekshiruvini o‘tqazishda boshqa ma’lum cheklovlar ham mavjud, jumladan auditorlik
tekshiruvini o‘tqazayotgan auditor (auditorlar) xo‘jalik yurituvchi sub’ektning raxbarlari
va boshqa mansabdor shaxslari bilan yaqin qarindosh bo‘lmasligi, ushbu xo‘jalik
yurituvchi sub’ektda mulkiy yoki shaxsiy nomulkiy manfaatlarga ega bo‘lmasligi, davlat
hokimiyati va boshqaruv organlarining, shuningdek, xo‘jalik boshqaruv organlarining
mansabdor shaxslari bo‘lmasligi, aynan tekshirish o‘tqazilayotgan korxonaning xodimi,
mulk ishtirokchisi, aksiyadori bo‘lmasligi lozim.
Auditning huquqiy-me’yoriy hujjatlari ichida auditorlik faoliyati bo‘yicha ishlab
chiqilgan milliy standartlar (AFMS) ham katta ahamiyat kasb etadi. AFMS lar
«Auditorlik faoliyati to‘g‘risida Qonun» asosida ishlab chiqilib, auditning u yoki bu
jihatlarini, uni o‘tqazish tartiblari, usul va uslublari, auditorlarning harakatlari va boshqa
tomonlarini amaliyotga tadbiq etishda asos bo‘ladigan me’yoriy hujjatlardir. AFMS lar
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
249
O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va Adliya
Vazirligidan ro‘yxatga o‘tgan sanadan 10 kundan keyingi sanadan boshlab kuchga
kiritiladi. Respublikamizda oxirgi 4 yilda quyidagi AFMSlar qabul qilingan va
amaliyotda qo‘llanilmoqda:
Dostları ilə paylaş: |