3-seminar mashg’uloti. Yer qobig’I: litosfera, gidrosfera (2 soat) Umumiy ma’lumot. Litosfera

Umumiy ma’lumot. Gidrosfera haqida umumiy tushuncha. Planetamizdagi suv qobigini gidrosfera deb aytiladi. Gidrosferaga planetamizdagi hamma suvlar - okean, dengiz, daryo, kol, muz va boshqa shakllarda uchraydi. Shundan 750 ming km. kub ko‘llarga, 75 ming km kub tuproq suvlariga to’g’ri keladi.
Gidrosferada suvning miqdori 1 mlrd 454,5 mln. km. kub bolib, shundan 1 mlrd 370 mln. km kub okean va dengizlarga 60,0 mln. kub. km kub yer osti suvlariga, 24 mln. km kub muzlar va qorlarga ,750 ming km. kub kollarga, 75 ming km. kub tuproq suvlariga, 1,2 ming km. kub daryo suvlariga qolgani esa atmosfera va tirik organizm tarkibidagi suvlarga tog’ri keladi.
Gidrosferadagi suvning 97,2 % sho`r, faqat 2.8 % chuchuk suvdir. Chuchuk suvning asosiy qismi muzliklar suvi qolgani, daryo, ko‘llar va yer osti suvi bir oz qismi atmosferadagi suvdir. Gidrosferadagi suv doimo bir holatdan ikkinchi holatga otib harakat qilib turadi. Gidrosferadagi suv quyoshdan kelayotgan issiqlikni o`zida to`plovchi go`yoki bir akkumliyator vazifasini bajaradi. Suv quruqlikka nisbatan issiqlikni 25 - 30 marta tez o’tkazadi.
Suv yer sharidagi eng kop va eng qimmatbaho mineral hisoblanib, quyidagi fizik va himik hususiyatlarga ega:

-	Tabiatda bir vaqtning ozida qattiq suyuq va gaz (bug`) holida uchraydigan yagona mineral.
-	Suv qanday holatda (qattiq suyuq va bug) bolmasin u boshqa moddalarni erituvchan hususiyatiga ega.
-	Suvning qaynash tempraturasi bosimga bogliq holda ozgaradi agar bosim oshsa qaynash tempraturasi ham ortadi.
-	Suv ham boshqa moddalar singari isitilgach uning hajmi kengayib zichligi kamayadi. Lekin 0s +4s orasida esa suvning hajmi torayib zichligi ortadi. Suvning maksimal zichligi +4s da sodir bolib tempratura undan kotarilsa ham pasaysa ham uning hajmi kengayib zichligi esa kamayadi. Suvning tempraturasi 0s dan pastga tushgach butilkadagi yoki kuvurlardagi suv hajmi kengayib muzlab uni yorib yuborishligi bunga yaqqol misoldir.
-	Suvning tami hidi va rangi yoqligi tufayli boshqa elementlardan ajralib turadi.
-	Suv yer sharidagi eng kop issiqlik sigdiruvchi jismdir. Shu sababli suv havzalari yozda toplagan Quyosh issiqligini qishda nam va iliq havo oqimi sifatida sovuq joylarga olib borib ilitadi.
-	Suv ximyaviy formulasiga kora “ toza” hisoblanib birikmaga kiruvchi vadarodning atom massasi 1 uglerod birligi (u, b)ga kislorodniki 16 u, b ga teng bolib boshqa moddalar uchramaydi.