\376\377\000H\000u\000s\000n\000i\000x\000a\000t\000 \000v\000a\000 \000u\000n\000i\000 \000o\000`\000q\000i\000t\000i\000s\000h\000 \000m\000e\000t\000o\000d\000i\000k\000a\000s\000i\000 \000u\000q\000u\000v\000

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. 
   Husnixat darslarini tashkil etishning pedagogik, umumdidaktik talablari nimalardan iborat?
   
2. 
   1-4-sinflarda husnixat darslari qanday tashkil etiladi?
   
3. 
   Husnixatga o’rgatish qoidalari deganda nimalar anglaniladi?
   
4. 
   Husnixat darslarini to’g’ri tashkil etish uchun o’qituvchi oldiga qanday talablari qo’yiladi?
   
5. 
   boshlang’ich sinf husnixat dasturini tahlil qilish?
   

Qo’l uzmasdan yozish

Qo’l uzmasdan yozish yozuv malakalarini tez egallashga zamin yaratadi. Yozuv malakalari juda erta egallnadi, ya’ni avvaldan tez yozishga yordam beradigan harakatlarni egallash muhim sanaladi, chunki keyinchalik qayta o’rganish talab etiladi.
O’quvchilar harflarni yoza boshlaganlarida o’qituvchi ularga harflarni yozish jarayonida ruchkaning uchini qog’ozdan uzmagan holda yozishlarini eslatib turishi lozim. So’zlarni yozayotgan o’quvchilar bo’g’inlarni qo’l uzmagan holda yozadilar.
Oval shakldagi harflarni qo’l uzmasdan tutashtirishda bir necha birlashtirish usullaridan foydalaniladi. Avval yozilgan chiziq bo’yicha takror qo’l uzmasdan yozish barcha oval va bir turdagi yarim ovallarni birlashtirish imkonini beradi. Bu uning yutug’i, ammo bunday usul ma’lum bir kamchilikka ega. Avval yozilgan chiziqdan takror yozish ko’p biriktiruvda yozuv jarayonida qo’l harakatining yo’nalishi bilan mos tushmaydi, u tabiiy holda o’ngdan chapga tomon harakatlanadi. U faqatgina pastki birikuvlarning harakat yo’nalishi bilan mos tushadi, bunday takrorlanish chapdan o’ngga tomon amalga oshiriladi.
Shuning uchun qo’l uzmasdan yozishning turli usullaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek qo’l uzmasdan biriktirishning tabiiy usullaridan foydalanish ko’proq talab etiladi.
Katta odamning yozuvida odatda turli harf birikmalarining aniq bir harf va harflarning so’z boshida va so’z oxirida yozilishiga ko’ra turli bog’lanuv usullarini ko’rishimiz mumkin. Shu bilan birga katta odamning yozuvida biriktiruvning tejamkorlik usuli ko’zga tashlanadi.
Harf va harf birikmalarini yozishga o’rgatishda yuqoridagi holat ham e’tiborga olingan. Shu bilan birga qo’l uzmasdan biriktiruv yo’llarini keyinchalik yanada takomillashtitish talab e’tiladi.
Oval shaklini qo’l uzmasdan yozish uchun chizilgan yozuvning ustidan takroran yoziladi, bunda ruchkaning uchi takroran harakat yo’nalishinini chapdan
o’ngga takrorlaydi. Namunada berilgan ra bo’g’ini quyidagicha bog’lanadi.
r
r ro ra Shunday usul bilan oldindagi harflar bilan barcha oval harflar biriktiriladi.
Faqatgina o harfi navbatdagi harf bilan yuqoridan bog’lansa bundan mustasno bo’ladi.
Shu yo’l bilan o harfi navbatdagi harf bilan pastki qatorda navbatdagi harf bilan bog’langanda kuzatiladi. Shunday yo’l bilan bosh harf bilan yoziladigan o harfi keyingi harf bilan bog’lanadi.
i ia ig if ib ilo

_O O O Yuqoridagi takrorlanishdan butunlay voz kechib bo’lmaydi. Uni yuqoridan

qo’l uzmasdan yarim ovallar bilan, masalan, b harfi bilan




i Bu usul o harfidan oldin kelayotgan harf bilan bog’lanishda, qachonki o harfidan keyin boshqa o harfi bilan yuqoridan ulanadigan harf kelayotganda foydalanish mumkin. Masalan, nog’ora so’zida n harfi o harfi bilan qo’l uzilmagan holda bog’lanadi, bu vaqtning o’zida g’ va o harflari ham shu usul bilan
bog’lanadi.

_n no nog’ora O’quvchilar harflarni qanday bo’lanishini va ularni qo’l uzmasdan yozish

yo’llarini tushuntirib bera olishlari lozim.
Tushuntirishni quyidagicha olib boorish mumkin.
O’qituvchi xattaxtaga ma bo’g’inini yozadi.

• 
  Bolalar, qaranglar, men ma bo’g’inini yozyapman. Men uni qanday yozyapman?
  
• 
  Sizlar ham shunday ruchkani uzmasdan yozing.
  
• 
  M harfi a harfi bilan qo’l uzmasdan bog’lanish uchun nima qilish kerak?
  
• 
  M harfini yozganimizda ruchkani pastdan o’ngga tomon, so’ng oval shaklini yopib, shu chiziqdan yuqori chapdan to’g’ri chiziq chizib pastki qismini yarim doira shaklida to’xtatamiz.
  

_m mo ma

• 
  Bu bo’g’inni qanday yozganimni kim ko’rsatadi?
  

Bir o’quvchi yozilgan bo’g’inni xatcho’p bilan yurgizib chiqadi, qolgan o’quvchilar uni diqqat bilan kuzatib turadilar. Agar o’quvchi xato qilsa, o’qituvchi sinfdan so’raydi va boshqa o’quvchini uning xatosini to’g’rilashga chiqaradi.
So’ng hamma o’quvchilar bu bo’g’inni qanday yozilishini ko’rsatib beradilar. Ular ruchkani o’ng qo’llariga olib, o’ng qo’l tirsaklarini chap qo’llariga qo’yadilar (o’qituvchi bu qanday qo’yilishini ko’rsatib beradi) va bo’g’inni havoda o’qituvchi xattaxtada qanday yozganini yozib ko’rsatadilar.
O’quvchilar xattaxtaga yozilgan bo’g’inga qarab havoda ustidan chizib chiqadilar. Yoki o’qituvchining bo’g’inni yozayotganida uning harakati bilan birgalikda havoda berilgan bo’g’inning ustidan chizib chiqadilar.
Faqat shundan keyingina o’quvchilar bu bo’g’inni daftarlariga yoza boshlaydilar. Agar o’quvchi yozib bo’gan bo’lsa, u ruchkani joyiga qo’yib, yozilgan bo’g’inni to’g’ri yozilganiga ishonch hosil qilishi kerak.
O’qituvchi: “Kim ma bo’g’inini qo’l uzmasdan yozdi? Qo’lingizni ko’taring”.
O’qituvchi sinf bo’ylab yuradi va ayrimlarga uning xatosini ko’rsatib o’tadi. O’quvchilar yana bir bor bu bo’g’inni yozadilar va ruchkaning uchini qog’ozdan uzmasdan yozishni kuzatib boradilar. Bo’g’inni qo’l uzmasdan yoza olmayotgan o’quvchilar qo’llarini ko’taradilar.
O’qituvchi yoza olmagan o’quvchining oldiga boradi va qanday yozish kerakligini o’quvchining daftariga yoki hamma sinf uchun xattaxtaga yana bir
bor yozib ko’rsatadi. So’ng ma bo’g’inini qator oxirigacha yozib chiqiladi. Xuddi shunday tushuntirish ishlari boshqa bo’g’in va so’zlarni yozishda ham olib boriladi.
Avval so’zlar bo’g’inlab, qo’l uzmasdan yoziladi, chunki bu vaqtda o’qishda ham bo’g’inlab o’qiladi. O’quvchilar birinchi bo’g’inga kiruvchi harflarni eslab qolishi , so’ng qo’l uzmasdan yozishi kerak. Keyingi ikkinchi bo’g’in ham qo’l uzmasdan yoziladi. O’qituvchi esa barcha qo’l uzmasdan yoziladigan bog’lanishli so’zlarni qo’l uzmasdan yozib ko’rsatadi.
O’qituvchi hamma o’quvchilarning yozayotganliklarini kuzatib boradi. Buning uchun u sinfni aylanadi va o’quvchilarning yozish jarayonidagi ruchkaning harakatini kuzatib boradi. Daftarlarni tekshirayotgan o’qituvchi o’quvchining qo’l uzmasdan yoki uzib yozganligini darrov ilg’ab oladi. Buni chizilgan chiziqning xarakteridan bilish mumkin. A harfi pastki tomondan birozgina yo’g’onlashadi. Daftarlarni tekshirayotgada o’qituvchi o’quvchining qo’l uzmasdan bo’g’lanish usulidan to’g’ri yoki noto’g’ri foydalanayotganini ko’rishi mumkin.
O’qituvchi o’quvchilarning qo’l uzib yoki uzmasdan yozayotganliklarini daftarga bir qarashdan bilishini ko’rsatib qo’yishi kerak.
Bir harfning qo’l uzmasdan bo’g’lanishning turli usullari darsda bir necha marotaba takrorlanadi.
Yilning ikkinchi yarmida bolalarga tanish bo’lgan uncha katta bo’lmagan
4-5 harfdan iborat bo’lgan so’zlar qo’l uzmasdan butunligicha yozdiriladi. Ikkinchi sinfda o’quvchilar barcha so’zlarni qo’l uzmasdan yozadilar. Ayrim harflargina qo’l uzib yoziladi. Bular b keyingi harf bilan uzib yoziladi, k harfiga pastki element uzib yoziladi, x harfi bilan yarim ovallilar uzib yoziladi. X va k harflarini o’quvchilarga qo’l uzmasdan yozishga ham o’rgatish mumkin, lekin qo’l uzmasdan yozishda uchraydigan qiyinchiliklar tufayli ulardan qattiq talab qilish shart emas.
Bosh harflarni yozayotganda ham uzib yozish kuzatiladi. Barcha bo’g’lanishlar o’quvchilarning maxsus tayyorgaliklarini talab etadi. Shunday
tarzda o harfi turli harf birikmalari bilan qo’l uzmasdan bog’lab yozishni talab etadi. O’qituvchi xattaxtaga ikkita so’zni yozadi. O’qituvchi o’quvchilarga murojaat qiladi:

• 
  Aytingchi o harfini bu so’zda qo’l uzmasdan bog’lab yozishning necha usulidan foydalanilgan?
  
• 
  Uch usulidan.
  
• 
  Qanday usulligini ko’rsatib va aytib ber.
  

O’quvchi xattaxtaning yoniga keladi va o harfini ajratib aytib beradi. so’zida uchta o harfi bor. Birinchi o harfi harfi bilan pastki bog’lanishni
talab etadi. Bu harflarni quyidagicha bog’laymiz. __ harfini qo’l uzmasdan
yozganimizda pastki tomondan o harfini yozamiz va ruchkaning uchini yuqoriga olib borib ovalni yopamiz va takroran yozgan chizig’imizdan qaytib o harfini harfi bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi navbatdagi o harfini harfi bilan yuqoridan bog’lanishni talab etadi. harfini yozganimizda ruchkaning uchini yuqoriga ovalga yurgizamiz, bir necha marta aylantiramiz va yozilgan joydan ovalni chapdan ongga tomon harakatlanib ovalni yopamiz va o harfini
va harflari bilan tutashtiramiz. Bu so’zdagi oxirgi o harfi ham pastki qismdan bog’lanayotganda qanday yozilsa, shunday bo’g’lanadi.
Shundan keyin o’qituvchi o’quvchilarni o bo’g’inini uch turda bog’lanishini yozib olishlarini taklif etadi.

_ok iok lok mol ko no So’ng o’quvchilar shu bo’g’inlarga mos turli so’zlarni yozadilar.