5 mavzu gnoseologiya – bilish falsafasi bilishning mazmun va mohiyati bilish nazariyasining predmeti. «Gnoseologiya»

Diniy bilim. Dinning asosiy vazifasi – inson hayoti, tabiat va jamiyat borlig’ining 
mazmunini aniqlashdan iborat. U insoniyat to’plagan tajribaga tayanib, inson hayotining muhim 
ko’rinishlari, chunonchi: oila va turmushdagi xulq-atvor, axloqiy qoidalar, mehnat, tabiat, 
jamiyat va davlatga munosabatni tartibga soladi. Din universumning pirovard mazmunlari 
haqidagi o’z tasavvurini asoslab, dunyo va insoniyatning birligini tushunishga ko’maklashadi. U 
inson hayotini o’zgartirishga qodir bo’lgan haqiqatlar tizimidan iborat. Diniy ta’limotlarning 
o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, ular jamoa tajribasini ifodalaydi va shu bois nafaqat har 
bir dindor odam, balki dinga sig’inmaydiganlar uchun ham qadrlidir.
Diniy ta’limotlarning vazifasi Xudo bormi, uni qanday qilib bilish mumkin, umuman, 
Xudoni bilish mumkinmi, degan savollarga javob berishdan iborat. Din o’z dunyoqarashini 

---

Muqaddas Kitob matnlarida, shuningdek diniy rasm-rusum va urf-odatlarda ifoda etadi. Diniy 
rasm-rusumlarning bir unsuri ramziy ahamiyatga egadir. Diniy ramzlar g’oya va obraz 
muvozanatini o’zida mujassamlashtiradi.
Ongning o’ziga xos shakli sifatida din e’tiqod, ishonch va bilish mexanizmlari (hayot 
tajribasi)ga tayanadi. Diniy e’tiqod refleksiya bilan qo’llab-quvvatlanadi, shaxsning fojeaviy 
tajribasi (o’lim xavfi yoki yaqinlarini yo’qotishi)ni anglab yetish orqali yuzaga keladi yoki 
mustahkamlanadi, bu tajriba shaxsni o’z hayoti va tafakkur tarzini tubdan o’zgartirishga da’vat 
etadi. Dindorlar fikricha, diniy e’tiqod diniy vahiy kelishi natijasida tug’ilishi mumkin.
Din dunyo va insonni intuitiv-mistik yo’l bilan anglashning o’ziga xos usullarini yaratgan. 
Bunday usullar jumlasiga vahiy va meditatsiyani kiritish lozim.
Vahiy tushunchasi diniy tasavvurlarning tadrijiy rivojlanishi jarayonida shakllangan. Dastlab 
u oliy kuchlar tanlagan ayrim shaxslarning transsendent holatida shu kuchlar nomidan so’zlash 
qobiliyati sifatida qaralgan (valilar, shamanlar va sh.k.). Muqaddas Kitob matnlariga doimiy 
murojaat etish dindorga ularda yangi haqiqatlarni kashf qilish, o’z hayotini solishtirish va uni 
qayta tushunish imkonini beradi.
Meditatsiya – o’z tafakkurini bir ob’yektga qaratish, inson e’tiborini chalg’ituvchi barcha 
begona omillarni chetga chiqarish yo’li bilan fikr yuritish, narsa, g’oya, dunyoni idrok etishdir. 
Dinda meditatsiya shaxsiy ongning Absolyut bilan birikuvini anglatadi. Xristianlikda meditatsiya 
inson shaxsi va ilohiy shaxsning muayyan oqibati sifatida talqin qilinadi. Meditatsiya, odatda, 
tabiiy refleksiya jarayoniga aylanadigan harakatlarning muayyan ketma-ketligi bilan bog’liq. U 
ayrim psixotexnik usullardan foydalanishni nazarda tutadi. Bunda dindor mazkur usullar 
yordamida o’zini boshqarish, o’zlikni yoki tabiatni anglashga ko’maklashuvchi g’ayritabiiy 
ruhiy kuchlardan foydalanayotganiga ishonchi komil bo’ladi. Meditatsiyaning bilish usuli 
sifatidagi samaradorligini fan tan oladi; davolash uchun mo’ljallangan psixotexnika va autogen 
mashq tizimlari diniy-mistik g’oyalar bilan bog’liq emas.
Diniy bilishning o’ziga xos xususiyatlari shu bilan belgilanadiki, u odamlarning o’zini 
boshqaruvchi dunyoviy (tabiiy va ijtimoiy) kuchlarga munosabatining bevosita emotsional shakli 
bilan bog’liq. Bu kuchlarning xayoliy in’ikosi bo’lgan diniy tasavvurlar borliq haqidagi ma’lum 
bilimlarni ifoda etadi. Odamlar asrlar va ming yilliklar mobaynida to’plagan diniy va boshqa 
bilimlar xazinasi sifatida, masalan, Injil va Qur’onni qayd etish mumkin. Biroq din (mifologiya 
kabi) bilimni izchil va nazariy shaklda ifodalamagan. U umumiy, yaxlit, o’ziga to’q va 
isbotlangan ob’yekt sifatida bilim ishlab chiqarish vazifasini hech bajarmagan va bajarmaydi.
Agar diniy bilishga dunyoga emotsional munosabatning g’ayritabiiy narsalar va hodisalarga 
ishonch bilan birikuvi xos bo’lsa, ilmiy bilishning zamirida emotsiyalar va e’tiqodni o’ziga 
bo’ysundiruvchi oqilonalik yotadi.