5-mavzu: Milliy ma’naviyatga mustamlakachilik va qaramlik sharoitidagi munosabatlar, ularning ijtimoiy oqibatlari Reja
Xalqni milliy ma’naviy-ma’rifiy zaminlardan mahrum qilish
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Xalqni milliy ma’naviy-ma’rifiy zaminlardan mahrum qilish
mustamlakachilik siyosatining asosiy maqsadidir Xalqni milliy ma’naviy-ma’rifiy zaminlardan mahrum qilish mustamlakachilik siyosatining asosiy maqsadidir. Tarixdan ma’lumki, bir xalqni o‘ziga tobe qilishni istagan kuchlar avvalo uni o‘zligidan, tarixidan, madaniyatidan judo qilishga intiladi. Bosib olingan mamlakat xalqlari madaniy-ma’naviy taraqqiyotini bo‘g‘ib qo‘yish istilochi, bosqinchi mamlakatlar tomonidan mustamlakachilik tartiblarini saqlab turish va mustahkamlashning azaliy, tarix sinovidan o‘tgan an’anaviy yo‘llaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Istilochi mamlakat itoat qildirilgan xalqlarni bora-bora o‘ziga singdirib yuborishni, buning uchun o‘z mafkurasi va g‘oyalarini ularga majburan joriy etish, madaniyatiga shikast yetkazish, milliy tili, milliy urf-odatlari va milliy qadriyatlari rivojiga yo‘l bermaslikni o‘z siyosatining asosiy maqsadi deb biladi. Xitoy donishmandi Konfutsiy bundan 2500 yil oldin o‘z imperatoriga shunday maslahat bergan ekan: “Hoqonim, agar biror mamlakatni bosib olib, u yerda uzoq hukmronlik qilmoqchi bo‘lsangiz, dastavval o‘sha yerda yashayotgan xalqni o‘z tarixiy madaniyatidan mahrum eting, ma’naviy qashshoqlik holatiga uchragan xalq uyushmaydi, ichki nizolar girdobiga o‘raladi, sizga qarshilik ko‘rsata olmaydi. Bunday holga kelgan xalqni, mamlakatni idora qilish qiyin bo‘lmaydi”. Madaniyat va ma’naviyatni barbod etish, milliy til, urf-odatlar kamolotiga yo‘l bermaslik itoat ettirilgan xalqni jilovda ushlab turishning eng zarur va nozik yo‘llaridan biri ekanligini istilochi va bosqinchilar doimo juda yaxshi bilgan. Shuning uchun ham mustamlakachi va bosqinchilar Xitoy donishmandi aytgan gaplarni oldindan rejalashtirib qo‘yishadi. Madaniyat, ma’naviyat va ma’rifat zarbaga uchrab, xalqning, mamlakatning ma’naviyati va ma’rifati barbod bo‘laversa, odamlar o‘z-o‘zidan e’tiqodsiz bo‘lib ketadi. Bunday o‘lkada, mamlakatda ommaning olomonlashuvi, siyosiy manqurtlik, beparvolik boshlanadi. Oxir-oqibatda milliy g‘urur, iftixor, milliy qadriyatlar asta- sekin zaiflasha boshlaydi. Ana shunday o‘lkani, mamlakatni, uning xalqini mustamlakachilik kishanlarida ushlab turish, itoatkor qulga aylantirish mumkin. Bosib olingan mamlakatda ilm-fan, ma’naviyat, madaniyat istilochi mamlakatga nisbatan bir necha bor ustun bo‘lsa, unday joylarda mustamlakachilik tartibini saqlab turish oson kechmaydi. Bizning o‘lka esa bosqinchi chor Rossiyasiga nisbatan ma’naviy-ma’rifiy va madaniy taraqqiyot jihatidangina ancha ustun turardi. Chor hukumati olimlar maslahatiga amal qilib, bizning o‘lkada qanday qilib bo‘lmasin, o‘zlarining xalqdan ustunliklarini isbotlashga va shu tariqa “uzil-kesil” g‘alabaga erishishga astoydil kirishdilar. O‘tmishdagi bosqinchilar singari chor bosqinchilari ham bu sohadagi amaliy ishni Turkiston xalqini bir necha ming yillik tarixi, madaniyati, urf-odatlaridan mahrum qilish, ruhan, ma’nan mayib-majruh qilishdan boshladilar. Bu chuqur o‘ylab, uzoqni ko‘zlab va rejalashtirib qo‘yilgan mash’um siyosat edi. Bu siyosatning zamirida chor hukumatining manfaatini har tomonlama himoya qilish va Turkiston xalqlarini, shu jumladan o‘zbek xalqini milliy o‘zligini anglashdan butkul mahrum qilib, o‘tmishini unutgan, vatanparvarlik tuyg‘usidan judo bo‘lgan, istiqbolini ko‘rolmaydigan odamlar guruhiga aylantirish muddaosi turgan. Ma’naviyat va ma’rifatdan mahrum xalq milliy jixatdan o‘zini anglab ololmaydi, taqdirga tan berib yashashni o‘ziga ep ko‘radi. Chor amaldorlari buni yaxshi anglagan holda o‘z mustamlaka asoratiga solgan Turkiston xalqlarini ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatdan bebahra qoldirish masalasiga alohida ahamiyat berdilar. Bu yo‘lda hech tab tortmay insofu diyonatni, rahm-shafqatni butunlay unutdilar. Chor Rossiyasining Turkistondagi siyosati milliy tuyg‘uni poymol etishga, milliy qadriyatlarni toptashga, butkul yo‘qotib yuborishga qaratilgan edi. Chorizm bu o‘lkada savodsizlik, bilimsizlik holatini vujudga keltirish va uni mustahkamlashdan manfaatdor edi. Chorizm mustamlakachilik siyosatini Sharqda qon va qilich bilan joriy qilgan generallardan biri M.D.Skobelev: “Millatni yo‘q qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, tilini, san’atini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi tanazzulga uchraydi”, - deb “bashorat” qilgan edi. Uning ana shu “dono” ko‘rsatmasi Turkistondagi ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatga nisbatan amalga oshirilgan jaholat va yovuzliklar uchun qo‘llanma bo‘lib xizmat qildi. Chor hukumatining Turkistondagi mustamlakachilik siyosatining tub mohiyatida qanday maqsad va muddao yotganligini xalqimizning bilimli, madaniyatli, ziyrak, oqilu dono farzandlari allaqachon tushunib yetgan edilar. Chor hukumati mustamlakachilik siyosatini fosh etgan, xalqni erk, ozodlikka, bilim va madaniyatga chorlagan, milliy qadriyatlarimizni qo‘llab-quvvatlagan, shu yo‘lda jafo chekib halok bo‘lgan buyuk qalb egasi Abdurauf Fitrat o‘zining “Turkistonda ruslar” risolasida: “Ko‘rdim, kezdim, eshitdim, o‘qidim. Mamlakatlar orasida Turkistonimiz kabi baxtsiz bir mamlakat yo‘qdir... Rus kapitalistlari bilan rus poplarining sodiq ishonchli qorovullari bo‘lg‘on eski Rusiya hukumati ellik yil orasida Turkistondagi turk bolalarining foydalariga biror ish ko‘rdimi, ko‘rmoqchi bo‘ldimi. Mana shu savolga - “Yo‘q!”dan boshqa bir javobimiz yo‘qdir. Yurtimiz 51 yil idorasi askariy ostida turgani uchun biz Ovruponing madaniy millatlari bilan ko‘risholmadik, ularning ijtimoiy va iqtisodiy fikrlaridan istifoda qilolmadik. Bizning ko‘zlarimizni ochirmaslik fikri uchun fikri ochiq tatar qarindoshlarimizning dahi Turkistondan yer olmoq va Turkistonda maktab ochmoqlari man etildi”. Shunday qilib, chor hukumatining Turkiston xalqlariga nisbatan tutgan mustamlakachilik siyosati va xalqlar o‘rtasidagi har qanday davlat kurtaklarini yo‘q qilish, ularning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-madaniy taraqqiyotini bo‘g‘ish, ularga erkinlik bermaslik, milliy qadriyatlarini yerga urish, kamsitish, milliy g‘ururlarini, ma’naviyatini poymol etish, qo‘rquvda ushlashdan iborat edi. Rossiyada Oktabr to‘ntarishidan keyin, boshqa jumhuriyatlarda bo‘lganidek, sovet xokimiyatining dastlabki yillarida O‘zbekistonda ham madaniy-ma’rifiy taraqqiyot bo‘ldi, tabiiy va ijtimoiy fanlar anchagina o‘sdi, milliy ziyolilar safi kengaydi, iqtisodda, ijtimoiy-siyosiy hayotda ijobiy o‘zgarishlar bo‘ldi. Lekin O‘zbekiston mustaqilligiga qadar bo‘lgan 74 yil ichida madaniy-ma’rifiy tarraqqiyotimiz imkoniyatlaridan to‘la foydalana olmadik. Markaz tomonidan yurgizilgan davlat siyosati tufayli milliy ongimiz, milliy tilimiz, tariximiz, urf- odatlarimiz rivojlanishiga yo‘l bermaydigan g‘ovlar paydo bo‘ldi. O‘zbek xalqining madaniyati va ma’naviyatiga, milliy ongi rivojlanishiga to‘sqinlik qilish sobiq sovet jamiyati davrida chorizm zamonidagidan ko‘ra kuchaydi. Sho‘ro zamonida xalqimizning ming yillik tarixi, e’tiqodi rad etildi, o‘rniga “shaxsga sig‘inish” balosi ro‘baro‘ bo‘ldi. Milliy ma’naviy qadriyatlardan biri milliy urf-odatlar, an’analar, diniy- tarbiyaviy marosimlar, xalq bayram va sayillari kabilarga qilingan hujum o‘zbek xalqi boshiga tushgan og‘ir dard bo‘ldi. Yuqorida qayd etganimizdek, XX asr 30- yillarining o‘rtalariga borib milliy ma’naviyatimizni to‘liq sindirib tashlashga qaratilgan siyosat amalga oshirila boshlandi. Asl ziyo egalari otib tashlandi. O‘zbekistonda barcha dinlarning, birinchi navbatda islom dinining ko‘zga ko‘ringan yirik vakillari birin-ketin qamaldi, surgun qilindi, imi-jimida otib tashlandi. Chorak kam bir asr davomida diniy-ma’naviy tarbiyaga o‘rin berilmadi. Diniy axloq va madaniyatning zarari haqida aytilmagan gap qolmadi. Dahshatlisi shu bo‘ldiki, islom dinini “fosh etish” maqsadida aziz- avliyolarning mozorlariga o‘t qo‘yildi, maqbaralari ostin-ustun qilindi. Kommunistlar, rahbar xodimlar ota-onalari, yaqin kishilari janozasiga borishdan qo‘rqib qolishdi. Yurak otib borganlar partiyadan o‘chirilib, ishdan olindi. Til – har bir xalq va millatning milliy o‘zligini namoyon qilishda muhim vositadir. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir. O‘z tilini yo‘qotgan har qanday millat o‘zligidan judo bo‘lishi muqarrar. Shaxs ma’naviy kamolotining zarur shartlaridan biri o‘z ona tilini bilishidir. Til bilmaydigan odam xalqning dilini ham bilmaydi. Biron-bir sabab tufayli milliy til yo‘qolsa, millat bora-bora yo‘qolib ketadi, milliy o‘ziga xosligini yo‘qotadi. Shunday bo‘lgach, biron-bir milliy tilning yo‘qolishi o‘sha xalqning muqarrar ravishda halok bo‘lishiga olib keladi. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|