5,6-Maruza: Sifatni boshqarishning xorijiy tajribalari

mbablari majburiy o‘mati1gan.
Amaliyotda uzoq muddat asosida buyurtmachilar bilan ishlash- ning xususiy subpııdrat tarmoqlarini maqsadli yaratishga e'tibor berilgan. Yaponiya firmalari G‘arbda yillik subpudrat tanlovlari amaliyotda yanada samarali bo‘1gan tamoyillar singari erkin raqo- batchilik sharoitlarida isbotlashga harakat qilishgan. Xususiy ta'minotchilar tarmog‘ini yaratish buyurtmaga jiddiy majburi- yatlarni yuklagan. Ular subpudrat korxonalarda amaldagi sifat ta'- minot tizimini tashkillashtirish bilan bog‘1iq bo‘1gan moliyaviy xizmat, texnikaviy va tashkiliy ko‘maklashish, mahsulot sifati nazoratini o‘rnatishgan. Bu maqsadda taqdim etilayotgan mahsulot sifatiga bog‘1iq tadbirlar ishlab chiqish va amalga oshirish, kadr- lami o‘qitish va tayyorlash, ulaming ishlab chiqarish imkoni- yatlarini o‘rganish, mahsulot sifati sohasida ta'minotchi1arga holat- larni o‘rganish nazarda tutilgan maxsus dasturlar ishlab chiqilgan.
Mahsulot sifatini oshirsh yo‘l1arini birgalikda qidirishga asoslangan ta'minotchi1ar bilan ishonchli munosabatlar mayjud bo‘lganda ta'minotchi firmalardan kelib tushuvchi materiallar va detallarning kirish nazoratini o‘tkazishga zarur bo‘1gan vaqt va vositalar sezilarli tejaluvchi Yaponiyada keng tarqalgan ishonch tizimiga o‘tish ta'minlanadi.
Yaponiya mutaxassislari majburiyat va javobgarlikga asos- langan himoya bilan emas, balki ulami tahlili va dalillaridan bosh- lash lozim deb hisoblagan.
Sifat bo‘yicha eng muhim muvaffaqiyatli ishlardan biri bu xodimlami o‘qitish hisoblanadi. Bir martali emas boshqaruvning yuqori zvenosidan o‘qitish jarayonini boshlash lozim. Albatta buz.- da sifat bo‘yicha mutaxassis-maslahatchilami jalb etilishi va o‘qish jarayonida sifat bo‘yicha faoliyatlar to‘g‘risida umumiy ma'- lumotlami berish va muayyan misollar va tavsiyalami keltirish lo-

Yaponiyada sifat to‘garak1ariga katta e'tibor qaratilgan. To‘garaklami tashkil etish ixtiyoriy ravishda amalga oshirilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra to‘garakda ichki masalalarni hal etish muvzulari mustaqil tanlangan va ixtiyoriylik darajasi to‘garak

qatnashchilari va ulaming faolligi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘1iq bo‘1- gan. To‘garak majlisi — ish vaqtida ruxsat etilgan noishlab chiqa- rish faoliyatlari yagona ko‘rinishda o‘tgan. Majlislar haftalik bo‘lib, agarda to‘garak ishdan so‘ng yig‘i1sa, unda kompaniya yuqori vaqt uchun kompensatsiya to‘lagan. Sifat to‘garak1arining shiorlari “Sifat korxona taqdirini aniqlaydi”, “Nima bugun chiroyli bo‘1sa, ertaga eskiradi”, “Har daqiqa sifat to‘g‘risida o‘y1a” kabi talqinlarda bo‘1gan.
Doimiy raYiShda sifat to‘garagi sexlar va zavod bo‘yicha konferensiyalarni o‘tkazishgan. Sifat to‘garagi yilida ikki bor kompaniyaning barcha darajasida konferensiya o‘tkazi1gan. Sifat to‘garaklarining vakillari butun yaponiya qurultoyini o‘tkazishgan. To‘garak agarda Yaponiya olimlari va muhandislari kengashida ro‘yxatga olingan bo‘lsa va bu “Usta va sifat nazorati” jumalida e’1on qilingan bo‘lsa rasmiy tan olingan deb hisoblangan.
Yaponiya korxonalarida xodimlar uchun “beshta no1” nomini olgan sifatni ta'min1ashga qatnashish dasturi ishlab chiqilgan. U qisqa qoida vazifalar ko‘rinishida shakllangan bo‘1ib quyidagicha:

1. 
   nuqsonlami paydo bo‘1ishiga sharoit yaratma;
   
2. 
   nuqsonli mahsulotni keyingi bosqichga berma;
   
3. 
   oldingi bosqichdagi nuqsonli mahsulotni qabul qilma;
   
4. 
   texnologik tartibni o‘zgartirma;
   
5. 
   xatolami qaytarma.
   

Bu qoidalar har bir ishchiga yetkazilgan va xususan ishlab chiqarish va ishlab chiqarish tayyorlash bosqichlari uchun bataf- sillashtirilgan. Shunday qilib Yaponiyada sifatga asosiy muno- sabatlari quyidagicha ta'kidlash mumkin:

• 
  boshqarish va texnologiya sohasida ilmiy ishlanmalami keng joriy etish;
  
• 
  barcha boshqarish operatsiyalar, ishlab chiqarish ustida nazorat va tahlilini yuqori darajada kompyuterlashtirish;
  
• 
  o‘zining firmasiga vatanparvarligini tarbiyalash, tizimli va hamma joyda xodimni o‘qitish, ijodiy faoliyatini (sifat to‘garagi) rag‘batlantirish bo‘yicha qabul qilingan tadbirlar uchun inson omilidan maksimal foydalanish.
  

2.Sifatni boshqarishning Yevropa tajribasi

Agar Yaponiya va AQSHda ko‘p yillar davomida sifatni oshi- rish dasturlari amalga oshirîlgan bo‘1sa, sifat masalalarining faol siyosati sifatni uzoq muddatli rejalashtirish amalga oshirilgan, unda Yevropada sifatni boshqarish keskin istisnolar sababli sifat nazorati ma udligi bo‘yicha orqada qolgan. 1980-yi1lar davomida Yevro- paning barcha joylarida yuqori sifatli mahsulot va xizmatlarga hamda o‘zida sifatni ta'minlashni takomilashtirishga harakatlar luızatilgan. ISO 9000 standartlari asosida sifat tizimlari keng joriy etilgan.
Bu yanada barqaror sifat darajasi va yanada ishonchli yetkazib berish, sifat masalalari bo‘yicha keyingiroq vaziyatga olib keldi. Ta'kidlab o‘tish joizki, yagona Yevropa bozorini yaratishga tay- yorgarlik bo‘yicha G‘arbiy Yevropa mamlakatlari katta va maq- sadga yo‘naltiri1gan faoliyatlari natijasida mamlakatlar o‘rtasida ishchi kuchli va samarali mahsulot almashinuvini ta'minlash yo‘11ari, yagona proseduralar va talablami ishlab chiqildi.
Bu faoliyatda asosiy o‘rinni hudud miqyosida muvofiqlash- tirishni amalga oshiıuvchi maxsus assosiatsiyalar va tashkilotlar egallashdi. Ochiq umumy Yevropa bozoriga tayyorgarlik jarayonida ISO 9000 standartlari asosida yaratilgan sifat tizimi uchun uyg‘un1ashtiri1gan va ulaming analogi bo‘1gan EN 29000 seriyali milliy standartlar amalga kiritilib, texnologik reglamentlarga yagona yondashish, yagona standartlar 1993-yil 1-yanvardan tantanali suratda ishlab chiqildi. EN 45000 seriyali standartlar talablariga muvofiq nufuzli Yevropa sertifikatlashtirish idoralari yaratilib, ushbu standartlarga muvofiq sifat tizimlarini sertifıkatlashtirishga katta e'tibor berildi.
Yevropa bozoriga yetkazilayotgan mahsulot normal munosabat holati uchun mustaqil tashkilot tomonidan sertifikatlashtirilishi lozim. Mahsulotni sertifikatlashtirishdan tashqari mahsulot sifatini baholovchi va tekshiruvchi xodimlar hamda sinov laboratoriyalari akkreditatsiyadan o‘tkazi1adi. Ulaming faoliyatini eng muhim jihati mahsulot ishlab chiqaruvchi va ta’minotchi o‘rtasida bo‘lgan tushunmovchilik1arni hal qilish va iste'molchi1arning talablarini qondlrlsh ustidan nazoratni amalga oshirilishidir.
Firmalar mahsulot sifatini oshirish sohasida yanada shiddatli siyosat o‘tkazib, jarayonlar esa yanada qat'iy nazoratga duchor qilingan. Sifat Yevropa mamlakatlarida raqobatbadoshlikni ta'min- lovchi omillardan bo‘1ib qoldi. Bunday strategiyani amalga oshirish uchun quyidagilar talab etilgan:

1. 
   Yagona qonuniy talablar;
   
2. 
   Yagona standartlar;
   
3. 
   Firmaning bozorga muvofiqligiga ishonch hosil qilish
   

uchun yagona tekshirish jarayonlar.
1985-yi1da xavfsizlik va mustahkamlikni ta'minlash bo‘yicha talablar kiritilib, standartlar bilan uyg‘un1ashtirishning yangi konesepsiyasi qabul qilindi, biroq bu talablar ixtiyoriy bo‘lib hisob- langan. O‘sha vaqtda yagona talablarni ta'minlash muhim ahami- yatga ega bo‘lgan. Shuning uchun Yevropada ISO 9000 va EN 29000 asos soluvchi standartlariga mo‘lja11ab ish yuritilgarı. Mah- sulotlarni CE belgisi bilan tamg‘a1ash kiritilgan.
Sinov va sertifikatlashtirish bo‘yicha Yevropa muvofiqlashti- ruvchi kengashi va Sifat tizimini baholash va sertifikatlashtirish bo‘yicha Yevropa qo‘mitasi tashkil etildi. Qo‘mita tarkibiga Buyukbritaniya, Shvetsariya, GFR, Avstriya, Daniya, Shvetsiya, Fransiya, Ispaniya, Portugaliya, Gretsiya, Gollandiya, Belgiya, Finlandiya, Norvegiya, Irlandiya va Italiyaning sertifikatlashtirish idoralari kiradi. O‘tkaziladigan ishlarning asosiy vazıfasi kam xarajatlar bilan Yevropa yagona bozorida millionlab iste'mol- chilarning so‘rov1arini to‘1iq qondirishdir.
Yevropa bozori unga kirmoqchi blgan boshqa mamlakatlarning firmalari oldiga jiddiy vaziflam qo‘yadi.
Yevropaning yirik firmalariga raqobatchilik kurashida tura olishi uchun mahsulot sifatining barqarorligini kafolatlash bilan aloqador bo‘1gan mahsulot sifatini boshqarishning i1g‘or shaklari va usullarini tanlash uchun kuchlarni birlashtiradi. Ular quyida-
g°°:

1. 
   barqaror texnologiya;
   
2. 
   qurilma va jihozlarning texnologik aniqligini qo‘11ab- quvvatlashning yaxshi tizimi;
   
3. 
   mahsulotni sinash va nazoratining metrologik vositalari;
   
4. 
   samarali kadrlar tayyorlash tizimi.
   

1988-yilning sentyabrida G‘arbiy Yevropaning 14 ta yirik firmalarining prezidentlari Sifatni boshqarish Yevropa houdini (SBYEF) tashkil etish to‘g‘risida kelishuv imzolashdi.
Sifatni boshqarish Yevropa fondining faoliyat sohasi quyi- dagicha:

1. 
   Umum raqobat bo‘yicha imkoniyatlarga erishish uchun sifatni yaratish jarayonini tezlashtirishda g‘arbiy Yevropa kompaniyalari rahbarlarini qo‘llab-quvvatlash;
   
2. 
   Yevropa sifat madaniyatini mustahkamlash va sifatni yaxshilash bo‘yicha faoliyatlaTda g‘arbiy Yevropa jamiyatlari ishtirokini qabul qilib, barcha yo‘nalish1ar bo‘yicha yordam berish va rag‘batlantirish.
   

Sifatni boshqarish Yevropa fondini va Silat bo‘yicha Yevropa tashkiloti (SYET) hamkorlikda 1992-yildan boshlab eng yaxshi fırmalami Sifat bo‘yicha Yevropa mukofoti bilan taqdirlashni ta'sis etdi.
Sifat muammolarini ha1 etishga Yevropacha yondashishning farqli xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  sifatni baholash va qo‘llab-quvvatlash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni o‘tkazish uchun qonunchilik asosi;
  
• 
  sertifikatlashtirish qoidalari, proseduralarining talablarini milliy standartlarda uyg‘un1ashtirish;
  
• 
  sifat bo‘yicha mutaxassislarni ro‘yxatga olish, labora- toriyalami akkreditlashtirish, mahsulot va sifat tizimini sertifi- katlashtirish bo‘yicha ishlarni vakolatli, milliy tashkilotlar tarmog‘i va hududiy infrastrukturalar yaratish.
  

Sifatga sharqona (Yaponiya) va g‘arbiy (AQSH va Yevropa) yondashishlarning solashtirilishi 2.2-jadvalda keltirilgan.
Bir necha yillar oldinga anjuman ma'ruza1ar va jumallardagi maqolalarda Yaponiyada va G‘arbda (AQSH va Yevropada) sifat darajasi dinamikasining grafigi keltirilgan (2.4-rasm).
2.2-jadva