6-bob. Relatsion modellarga kirish tayanch iboralar

Berilganlarning relatsion modellarida chizmalar taqdimoti
Relatsion modelda ixtiyoriy sondagi normal munosabatlar bo‘lishi

mumkin. Relatsion chizmalarning qabul qilingan belgilash usulida – muno-

sabat nomi va qavsda atributlar nomi ketma-ket yozilib vergullar bilan ajra-

tiladi. Birlamchi kalitlarning tagiga chiziladi.

78

Berilganlar bazasidagi hamma relatsion chizmalar konseptual modelni

yoki konseptual chizmani hosil qiladi.

Relatsion modeldagi har bir aloqa nomi, majburiyati, turi va darajasi

bilan tavsiflanadi. Aloqani fakultativ va majburiy xillarga ajratishadi.

Agarda bir turdagi ma’no boshqa turdagi ma’no bilan zaruriy bog‘langan

bo‘lsa, u holda ular orasidagi aloqa majburiy aloqa deyiladi va ikkilangan

chiziq bilan belgilanadi. Qolgan vaziyatlardagi aloqalar fakultativ aloqa-

larga kiradi.

Aloqaning darajasi shu aloqalar bilan bog‘langan munosabatlarning

soni bilan aniqlanadi.

6.2-rasmda 4- darajali daraxtning oltita munosabatga keltirilgan holati

tasvirlangan. Ushbu daraxtsimon tuzilishni normallashgan shaklga keltirish

uchun, berilganlarga kirish yo‘llaridagi bog‘liqliklar yangi kalitlar element-

larini kiritish natijasida, yo‘qotilgan. Yangi kiritilgan kalit elementlari semiz

qora shriftda keltirilgan.

Bunda ayrim munosabatlarning kalitlari o‘zidan yuqoridagi darajada

turuvchi munosabatning kaliti bilan mos kelishi mumkin. Misol uchun, ISH

FAOLIYATI munosabati (XIZMATCHI_RAQAMI, TAYINLANISH_SA-

NASI) birlashgan kalitdan iborat, uning tarkibida o‘zidan yuqoridagi muno-

sabatning XIZMATCHI_RAQAMI kaliti bor. XIZMATCHI munosabati

esa faqat XIZMATCHI_RAQAMI kalitidan iborat o‘lib, bu kalit yozuvning

qol-gan atributlarini bir qiymatli aniqlaydi va unga yuqori darajadagi

munosabatning kalitini kiritish kerak emas.

6.2-rasm. 4- darajali daraxt.

79

Chizmalarda milga ega chiziqlar bilan ko‘rsatilgan aloqalar, BB amal-

ga oshirishda ilovalarda qaysi yo‘l bo‘yicha harakatlanish zarurligini bil-

diradi. Ba’zi bir yo‘naltirish vositalari hamma ana shunday yo‘llar bo‘yicha

normallashgan tasvirlardan iborat bo‘lishi kerak. XIZMATCHI munosa-

batidan FARZANDLAR, ISH FAOLIYATI va MAOSH O‘ZGARISHI

(6.2-rasm) munosabatlariga o‘tuvchi yo‘llar sodda amalga oshirilishi mum-

kin, chunki uchchala kortej ham XIZMATCHI_RAQAMI elementiga ega.

XIZMATCHI munosabatdan BO‘LIM munosabatiga o‘tish yo‘li ham amal-

ga oshirilishi mumkin, chunki XIZMATCHI munosabati BO‘LIM_RAQA-

MI elementidan iborat. BO‘LIM munosabatidan XIZMATCHI kortejiga

o‘tish ham BO‘LIM_RAQAMI elementidan foydalanishni talab qiladi.

Faqat bunda ikkilamchi kalit sifatida ishlatiladi

Chizmaning normallashgan shakli:

BO‘LIM (BO‘LIM_RAQAMI ,

BO‘LIM NOMI, HISOBOT,

RAHBAR, BUDJET)

ISH (BO‘LIM_RAQAMI, ISH RAQAMI , ISH TAVSIFI)

XIZMATCHI (XIZMATCHI_RAQAMI,

XIZMATCHI NOMI,

BO‘LIM_RAQAMI, MAOSH, LAVOZIMI, MANZIL)

MAOSH O‘ZGARISHI (XIZMATCHI_RAQAMI, MAOSH

O‘ZGA-RISH SANASI, MAOSH)

FARZANDLAR (XIZMATCHI_RAQAMI, BOLA ISMI, BOLA

YOSHI, JINSI)

ISH FAOLIYATI (XIZMATCHI_RAQAMI,

TAYINLANISH

SANASI, LAVOZIMI)
XIZMATCHI munosabatini BO‘LIM_RAQAMI elementlari bo‘yicha tar-

tiblash kerak.

6.3-rasmdagi chizmani normallashtirish uchun birlamchi kalit element-

laridan foydalanish talab qilinmaydi. Har bir kalitni kortej bir xilda iden-

tifikatsiyalaydi. Lekin qo‘shimcha atributlar kiritilganligining sababi, muno-

sabatlar orasidagi aloqalarni kuzatish orqali daraxt cho‘qqisiga chiqarish.

Chizmani normallashda qo‘shimcha berilganlar elementi ikkita sabab

bilan qo‘shilishi mumkin. Birinchidan, birlamchi kalit qo‘shilib hosil

bo‘lgan tarkibli kalit, kortejni bir qiymatli identifikatsiyalaydi. Ikkinchidan,

an’anaviy chizmalardagi milli chiziqlar orqali ifodalangan yo‘l tavsiflash

uchun ishlatiladi. Ikkilangan milli chiziqlar ikkinchi darajali kalitlarga ish-

lov talab qilishi mumkin. Bu ishlov oddiy tartiblashdan va ikkinchi

indekslardan foydalanishdan iborat bo‘lishi mumkin.

80

6.3-rasm. Daraxtsimon chizma.

Chizmaning normallashgan shakli:

BO‘LINMA (BO‘LINMA RAQAMI ,

BO‘LINMA NOMI,

RAHBAR)

BINO (BINO RAQAMI , BO‘LINMA RAQAMI, SHAHAR,

MANZIL, XIZMATCHILAR SONI)

BO‘LIM (BO‘LIM_RAQAMI , BO‘LINMA RAQAMI, BO‘LIM

NOMI, RAHBAR)

XIZMATCHI (XIZMATCHI_RAQAMI,