6-bob. Relatsion modellarga kirish tayanch iboralar

Relatsion modelda ishlatiladigan turlar

Relatsion modelda oddiy, murakkab va havola turlari ishlatiladi.

Relatsion amallarda berilganlarning ichki tuzilishi hisobga olinmaydi. Shu

nuqtayi nazardan, har qanday murakkab turdagi berilganlarni oddiy turlarga

72

olib kelish mumkin. Buning uchun uni shartli ravishda yaxlit hisoblab, ichki

tuzilishi hisobga olinmasligi kerak. Bunday model postrelatsion hisob-

lanadi.

Domen tushunchasi

Relatsion modelda berilganlar turi tushunchasi bilan uni aniqlovchi

domen tushunchasi bir-biriga uzviy bog‘liq. Domen bu semantik atamadir.

Domen deb, biror bir berilganlar turini qandaydir ma’noga ega bo‘lgan

to‘plamning qismi, desak ham bo‘ladi.

Domen quyidagi xossalarga ega:









noyob ismga ega bo‘lib, atribut nomi bilan bir xilda bo‘ladi;

biror bir oddiy tur yoki boshqa domen orqali aniqlanadi;

domen biron bir mantiqiy shart bilan berilishi mumkin. Bu shart shu

domenga tegishli berilganlar to‘plamining terma qismini aniqlaydi;

domen aniq bir ma’noga ega bo‘lishi kerak.

Masalan, oliy o‘quv yurti talabasining yoshini ko‘rsatuvchi domenni

quyidagicha tavsiflash mumkin:

Tyosh q {n N: n≥16 and n≤60}

Domenni to‘plamdan farqi shundaki, u aniq bir predmet sohaning

semantik atamalarini akslantiradi. Bitta to‘plamning elementlari har xil

ma’noga ega bo‘lgan domenlarga tegishli bo‘lishi mumkin. Masalan,

talabaning yoshi va og‘irligi umumiy holda, bir to‘plamning elementlari

bo‘lishi mumkin, lekin bu elementlarning ma’nosi turlicha, shuning uchun

ular turli domenlarga tegishli bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida, turli turdagi va

hattoki bir turdagi domen elementlarini taqqoslash taqiqlanadi. Domenlar

berilganlar bazasini to‘g‘ri modellashtirishga ta’sir qiladi. Lekin, hamma

domenlarga ham chegaraviy shartlarni qo‘yib bo‘lmaydi. Masalan, familiya

domeniga.

Domen tushunchasi relatsion modellarda katta ahamiyatga ega, chunki

foydalanuvchi atributlar qabul qiladigan qiymatlarning ma’nosi va manba-

sini unga nisbatan aniqlaydi. Natijada tizim relatsion amalni bajarganda,

unda ko‘proq ma’lumot bo‘ladi, bu esa tizimga semantik nokorrekt amallar-

ni bajarishga yo‘l qo‘ymaydi. Masalan, agarda ikkita atributlar uchun

domen tomonidan belgili satrlar aniqlangan bo‘lsa ham, birida mahallaning

nomi ikkinchisida ko‘chaning nomi saqlansada, ularni solishtirish mantiq-

sizlik bo‘ladi. Lekin bu masalaga boshqa tomondan qaralsa, masalan talaba-

ning oladigan stipendiyasi miqdori va stipendiya olgan oylar soni atribut-

lariga e’tibor beraylik. Birinchi atribut «pul» («denejno‘y») turida, ikkin-

chisi esa butun turida. Lekin ularni ko‘paytirish mumkin. Mana shu ikkita

misoldan, domen tushunchasini to‘liq amalga oshirishni ta’minlash, oson

emas, shuning uchun ham ko‘pgina relatsion BBBTda ular to‘liq emas,

qisman amalga oshgan.
73