7-ma’ruza mavzusi: Hozirgi o‘zbek tili vokalizmi va konsonantizmi p f. n. N. G‘. Alavutdinova


— yuqori tor, old qator, lablanmagan unli



Yüklə 21,52 Kb.
səhifə7/9
tarix26.06.2022
ölçüsü21,52 Kb.
#62309
1   2   3   4   5   6   7   8   9
O‘zbekiston milliy universiteti horijy filologiyasi fakulteti O‘-www.genderi.org

.


  • yuqori tor, old qator, lablanmagan unli.

  • Bu fonema so‘zning barcha bo‘g‘inlarida uchraydi; ichki (birinchi va oxirgi bo‘g‘inlarda), tirikchilik (birinchi, ikkinchi, uchinchi va oxirgi bo‘g‘inlarda) kabi. U orqa q,g‘,x undoshlari bilan yonma-yon kelganda yo‘g‘on (orqa qator) unli tarzida, boshqa barcha pozitsiyalarda esa ingichka (old qator) unli sifatida talaffuz qilinadi. Qiyos qiling: kïr va qir, tarkib va targ‘ib, himmat va xilvat kabi. Urg‘usiz bo‘g‘inda kuchsizlanadi: biroq, bilan (bhroq, bhlan) kabi. So‘zning oxiridagi ochiq bo‘g‘inda biroz kengayadi; bordi > borde, ketdi > kette kabi.


«i» fonemasi

Konsonantizm

Konsonantizm hozirgi o‘zbek adabiy tili undosh fonemalari tizimidir. Bu tizim 24 fonemani - b, v, g, d, j, j (dj), z, y, k, 1, m, n, q, p, r, s, t, f,x, ch, sh, q, g‘ h tovushlarini oz ichiga oladi.Biroq manbalarda ozbek adabiy tili undoshlari miqdoriga oid boshqa fikrlar ham mavjud: 22 ta (S. Otamirzayeva, Y. D. Polivanov) , 23 ta (A.K. Borovkov, l.A. Kissen),25 ta (A.N. Kononov, V.V. Reshetov, A. Abduazizov).

Demak, hozirgi o‘zbek adabiy tili undosh fonemalari miqdori masalasida tilshunoslikda tugal bir fikr yo ‘ q. -

.


  • Prof.M.Mirtojiyev fikriga ko‘ra, o‘zbek tili konsonantizmidaquyida 27 ta undosh fonema bor:

  • m, n , ng, ng‘, r, l, b, p, v, f, d, t, z ,s, j, sh, dj, ch, ts, y, x, g, dz, k, q, g‘, h. Bu tizimda ng‘ (vang‘illamoq, do‘ng‘illamoq, to‘ng‘ so‘zlaridagi chuqur til orqa sonsant) va dz (chetdan olingan familiyalarda qo‘llanadigan affrikata) tovushlarning fonema darajasidagi birliklar qatorida qo‘llanilganini ko‘ramiz




Yüklə 21,52 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin