7-ma’ruza. Mexanizmlarning asosiy turlari va kinematik juftlar klassifikatsiyasi. Mexanizmlarning erkinlik darajasini aniqlash (2-soat). Reja

1-shakl. To`rt sharnirli mexanizm 
1- shaklda tasvirlangan mexanizm 0-tayanch, 1-krivoship, 2-shatun, 3-
koromislo bo`g`inlaridan iborat. Bo`g`inlar bir-biriga nisbatan aniq harakat 
qilaoladi. Masalan, 1-krivoship tayanchning А nuqtasi atrofida aylanadi, 2-shatun
1-krivoshipga nisbatan aylanadi va h.k. Bir-biriga tegib turuvchi bo`g`inlarning 
qo`zg`aluvchan bog`lanishiga kinematik juft deb ataladi
. 
Bo`g`inlarning doimo tutashishda bo`lishi kinematik juftning konstruktsiyasi 
yoki qandaydir kuch orqali ta`minlanadi. Har bir juftlik o`z elementiga ega.
Bo`g`inlarning bir-biri bilan tegib turuvchi yuzalari, chiziqlari yoki nuqtalari 
kinematik juft elementlari deyiladi. 1-jadvalda turli elementlardan iborat kinematik 
juftlarga misollar keltirilgan. Bo`g`inlar harakatida kinematik juft elementlari o`z 
harakterini (turini) o`zgartirmaydi. Masalan, tsilindr tekislikda. 
2-shakl. Tekislikda tsilindr. 
Bunda juftlik elementi chiziqdir va harakatda nuqtaga yoki tekislikka 
у 
z 
1 
2 
х 
φ
z
φ
x

---

aylanmay o`zgarmas holda bo`lishi kerak. Kinematik juft bo`g`inlar nisbiy 
harakatini o`rganishda bo`g`inlardan birini fikran qo`zg`almas deb, ikkinchisini 
harakatlantirish kerak. Masalan, 2-shaklda 1-tekislikni fikran qo`zg`almas deb 
qabul qilib, 2-tsilindirni turlicha harakatlantiramiz. Bunda 4ta nisbiy harakatlar: 
strelka bilan ko`rsatilgan 2ta aylanma va 2ta ilgarlanma harakatlar sodir bo`ladi. 
Bir necha bo`g`inlar bir-biri bilan bog`lanishi natijasida kinematik zanjir hosil 
bo`ladi. 1-shaklda ko`rsatilgan mexanizm ham kinematik zanjir hisoblanadi. Bu 
haqda batafsil navbatdagi ma`ruzalarda bayon qilinadi. 
Harakatlanuvchanlik 
bo`g`inlari 
uzluksiz 
harakat 
qila 
oladigan 
mexanizmlarning 
asosiy 
hususiyatidir.MMN 
fanida 
harakatlanuvchanlik 
fundamental 
tushuncha 
bo`lib, 
mexanizmlarning 
tuzilish 
asosi 
hisoblanadi.Mexanizm 
bo`g`inlarining 
fazoda 
siljiy 
olish 
xususiyati 
harakatlanuvchanlik deb tushuniladi.