7-ma’ruza. Mexanizmlarning asosiy turlari va kinematik juftlar klassifikatsiyasi. Mexanizmlarning erkinlik darajasini aniqlash (2-soat). Reja

 
 
 
 
9-shakl. Vintli juftlik. 
s
y
- ilgarilanma va 
X

- aylanma harakatlardir. Аmmo bu ikki harakatlar bir-
biri bilan quyidagicha bog`langan. 
Y
Y
k
S


(2) 
Shuning uchun ikki harakatni bitta deb hisoblash kerak, chunki 2-gaykani 
buramasdan uni U o`qi bo`ylab siljitish mumkin emas. Demak, vintli juftda 
s=6-
f=5
va u V sinfli kinematik juft hisoblanadi. 
 
1.5. Tekislikda va fazoda mexanizm xamda kinematik zanjirlarni 
harakatchanlik darajasi 
Doimiy harakat turiga qarab kinematik juftlar ikkita guruhga bo`linadi: tekis 
va fazoviy. Tekis kinematik juftlarda bo`g`inlarning nuqtalari bitta yoki parallel 
tekisliklarda yotuvchi traektoriyalar chizadi.
Аgarda bunday shart bajarilmasa bunday kinematik juftlarni fazoviy deb ataladi. 1-
jadvaldagi I, II, III sinfli kinematik juftlar fazoviy, IV va V sinflarni (vintli juftdan 
tashkari) tekis ekanligi ko`rinib turibdi. 
Oliy va quyi kinematik juftlar.
 
Bo`g`inlari tegib turuvchi elementlarini 
rasmiga qarab kinematik juftlar oliy va quyi turlarga bo`linadi (Relo asosida). 
Juftlik elementi ikki bo`g`inni bir-biriga tegib turuvchi geometrik o`rni 
hisoblanadi. Kinematik juftda tegib turuvchi element yuza (tsilindrik yoki tekis) 
bo`lsa quyi, nuqta yoki chiziq bo`lsa oliy deb ataladi. 1 jadvalning 3 va 4 
ustunlarida oliy 5 ustunida quyi kinematik juftlar ko`rsatilgan 
Oliy kinematik juftlarda bo`g`inlarning tutashish yuzasi nazariy jihatdan 
nolga teng, ammo amalda bo`g`inlar deformatsiyasi natijasida kichik yuzacha hosil 
bo`ladi. Bu esa oliy kinematik juftlarda quyi kinematik juftlarga nisbatan katta 
kuchlanish va yuqori darajada eyilishga olib keladi. Quyi kinematik juftlar 
eyilishga chidamli va katta miqdordagi kuchlarga bardosh bera oladi. Shu bilan 
birga oliy kinematik juftlarda quyi kinematik juftlarga nisbatan ishqalanishdagi 
energiyani yo`qotish kam. Zoldirli (sharikli) va rolikli podshipniklar oliy kinematik 
juftlardir. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. MMN fanining mashinasozlikdagi roli qanday? 
2. Mashina va mexanizm deb nimaga aytiladi? 
3. MMN fani qanday qismlardan iborat va nimalarni o‟rgatadi? 
4. Mashinaga qanday talablar quyiladi? 

---

5. Mashinalar qanday qismlardan iborat? 
 
TAYANCH SO‘Z VA IBORALAR 
Kulachokli mexanizmlar, shesternyali mexanizmlar, vintli mexanizmlar, friksion 
mexanizmlar, egiluvchan zvenoli mexanizmlar, gidravlik va pnevmatik 
mexanizmlar, kinematik juft, bog„lanishlar soni, erkinlik darajasi, sinf, 
mexanizmlarning harakatchanlik darajasi, kinematik zanjir, krivoship, shatun, 
polzun, koromislo.