8- mavzu. Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari

pozitsiyasi 
Segmentlashni rejalashtirish jarayoni quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi: 
1.
Iste’molchilar talablari va tavsifnomalarini aniqlash 
2.
Iste’molchilarning turli-tumanligi va o’xshashligi tahlili 
3.
Iste’molchilar guruhlari sohasini ishlab chiqish 
4.
Iste’mol segmentini tanlash 
5.
Raqobat muhitida kompaniya o’rnini aniqlash 
6.
Barcha marketing-miks kompleksi chora-tadbirlari rejasini ishlab chiqish.
Bozorni segmentatsiyasining rejalashtirish jarayonini tashkil etishda quyidagi 
talablarga rioya qilish zarur: 

segmentlar o’zaro bir-biri bilan farq qilishi zarur 

har bir segmentga faqat iste’molchi talabiga mos keluvchisini kiritish zarur 

iste’molchilarni tavsifnomalarini firma tomonidan ulchash mumkin bo’lishi 
zarur 

har bir segment razmer bo’yicha bo’lishi, ya’ni sotish hajmi va xarajatlarni 
koplashni ulchashi kerak 

har bir segment iste’molchilari axborotga ta’sir etish uchun va reklama 
kompaniyasini utkzish uchun oson va tushunarli bo’lishi zarur. 
Segmentatsiya jarayonining muhim bosqichi bo’lib bozorni maqsadli 
segmentini tanlash hisoblanadi. 
Maqsadli segmentni tanlash muammosi etarli darajada murakkab bo’lib, uni 
yechish uchun quyidagi ketma-ketlikda turishi tavsiya etiladi: 

segment o’lchamini va uni o’zgarish (o’sish, kamayish) tezligini o’rnatish 

segmentni jalb yetuvchanlik tuzilishini tadqiq etish 

o’zlashtirayotgan segment maqsadini va tashkilot resurslarini aniqlash 
Segment o’lchami uning miqdoriy o’lchamlari va birinchi navbatda sigimi 
bilan tavsiflanadi. Segment sigimini aniqlash uchun tovarlar hajmini, ushbu 
segmentda ularni umumiy sotish qiymati, bozor joylashgan tumanda yashovchi 
ushbu tovarning potentsial iste’molchilari sonini aniqlash zarurdir. 
Bozor sigimini o’rganish asosida ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish 
uchun va tovar sotish bo’yicha taqsimlash tarmog’i tuzilishi uchun asos bo’lib 
hisoblanuvchi uning o’sish dinamikasi baholanadi. SHuni hisobga olish kerakki, 

---

ya’ni bozor faoliyati natijalari qo’llash, bozorda ishlash bog’liq xarajatlarni koplab, 
rejalashtirilgan foydani olishga kafolat berishi kerak. 
Segmentni jalb yetuvchanligi tuzilishni tadqiq etish raqobat darajasini 
o’rganishni, mavjud mahsulotlar raqobatbardoshligini, xaridorlarga munosabatini, 
taklif yetilayotgan va mavjud tovarlarga bo’lgan segment ehtiyojini barqarorligini, 
mavjud xaridor ehtiyojlarini qondiruvchi mutlako yangi mahsulotni bozorga kiritish 
zarurligi va imkoniyatini o’z ichiga oladi. 
Foydali bo’lgan segment joriy sotuvning yuqori darajasiga, yuqori o’sish 
sur’atiga, yuqori foyda normasiga, sotish kanali talablariga real va raqobatga 
chidamli bo’lishi kerak. 
Bozordagi faoliyat strategiyalarini asoslashda uch turdagi strategiyalar 
ishlatilishi mumkin: 
1.
differentsiallanmagan marketing 
2.
differentsiallangan marketing 
3.
kontsentrlangan marketing 
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, bozor munosabatlarini tiklanishi va shakllanishi 
davrida tadbirkorlik tuzilishida ko’plab korxonalar differentsiallanmagan marketing 
strategiyasini ushlab turdi. Bu strategiya firmani xaridorlarni xarid jarayoni va 
tovarga bo’lgan munosabat hamda motivatsiyasidagi turli-tumanlikka emas, balki 
xaridor ehtiyojlarida qiziqishni umumiyligiga mo’ljalni oladi. 
Bunday tovarlar va marketing dasturlarini ishlab chiqish orqali firma o’z 
maqsadiga xaridorlarni o’rtacha massasini qondirib erishishi mumkin. Strategiyani 
ishlatuvchi firmalar muvaffaqiyatining muhim omili bo’lib standartlashtirishi va 
tovar ishlab chiqarishni umumiyligi hisoblanadi. Differentsiallanmagan marketing 
strategiyasi mahsulot ishlab chiqarish va sotishda kam xarajatlarni ta’minlaydi. 
Biroq X.Meffert ta’kidlaganidek, «bu strategiya zamonaviy marketing tamoyillariga 
qarama-qarshi turadi». 
Marketingni zamonaviy kontseptsiyasida ikkita strategiya ko’riladi: 
differentsiallangan va kontsentrlangan marketing. 
Differentsiallangan marketing strategiyasida firmadan uning faoliyatini bir 
necha segmentda ular uchun maxsus ishlab chiqarilgan tovarlar va marketing 
dasturlari bo’lishini talab qiladi. Bu strategiya xaridorlarning motivlari va 
tushunchalariga mos keluvchi marketing dasturi va xaridorlarga mo’ljallangan 
marketingni asosiy tamoyiliga mos keladi. Bu strategiya xaridorni bozordagi 
holatini to’liq ifodalaydi, shuning uchun, qoidaga ko’ra, yuqori sotish hajmini va 
kontsentrlangan marketing strategiyasiga nisbatan kichik tavakkalchilik darajasini 
ta’minlaydi. 
Differentsiallangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab chiqarish 
va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik korxonalar uchun 
zarurdir. 
Mahsulot differentsiatsiyasi – turli bozorga chiqishning keyingi imkoniyatidir. 
Bu birinchi navbatda tovar taqsimlashda diversifikatsiya strategiyasini olib borishga 
asoslanadi. 
Kontsentrlangan marketing strategiyasi korxonalardan bozorning foydani 
segmentiga, ya’ni bitta yoki bir necha segmentiga e’tiborni qaratishni talab qiladi. 

---

Bu bozor segmentiga firma bitta yoki bir necha mahsulot bilan hamda maqsadli 
marketing dasturi bilan yondoshadi. Uz mazmuniga ko’ra bu strategiya bozor 
chuqurchasi kontseptsiyasiga mos keladi, ya’ni shunday bozor segmentida ishlash 
kerakki, tovar ushbu firma va uning yetkazib berish imkoniyatlari uchun ko’proq 
mos keluvchi bo’lib hisoblanadi. Kontsentrlangan marketing strategiyasi ko’proq 
kichik va o’rta korxonalar uchun mos keladi, chunki bozorning barcha segmentlarida 
ishlash uchun hamda qayta etarli moliyaviy vositalarni bo’lishi talab yetilmaydi. 
Bozorni pozitsiyalashtirish – bu alohida bozor segmentlarida mahsulot 
kontseptsiyasini aniqlash texnologiyasidir. Pozitsiyalashtirishning maqsadi – 
mavjud va shakllanayotgan fikrlarni tadqiq qilish, xaridorlar yoki ularning guruhini 
mahsulot parametrlariga bo’lgan munosabatini baholash tahlilidan, maqsadli 
bozorni ushbu segmentida mahsulotni raqobatli afzalligini ta’minlashda shunday 
tovar pozitsiyasini marketing chora-tadbirlarini o’tkazish yo’li bilan tuzishdan 
iborat. 
Mahsulotni samarali pozitsiyalashtirish uchun talab va taklifni muhim 
tavsifnomalarini, xarid to’g’risida qaror qabul qilishda mo’ljal bo’lib hisoblanuvchi 
omillar ta’sirini o’rnatish va o’rganish zarur. Aniqlovchi omillar esa mahsulot sifati, 
sifat darajasi, ishonchliligi, yenergohajmi, dizayni va tovarni raqobatbardoshligini 
boshqa ko’rsatkichlari bo’lishi mumkin. 
Bozorni pozitsiyalashtirishni to’g’ri tashkil yetilishi marketing rejasi va 
kompleksini samarali ishlab chiqarish shart-sharoiti bo’lib hisoblanadi. 
Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. Bozor segmentatsiyasi deganda nimani tushunasiz? 
2. Bozor segmentatsiyasining qanday turlarini bilasiz? 
3. Bozor segmentatsiyasining asosiy tamoyillarini aytib bering. 
4. Maqsadli segmentni tanlash deganda nimani tushunasiz? 
5. Makrosegmentlash deganda nimani tushunasiz? 
6. Mikrosegmentlash deganda nimani tushunasiz? 
7. Tovarni pozitsiyalashtirish deganda nimani tushunasiz?