8. sosyo-ekonomik hayatta halkin refahi iÇİn uygulanan bir sistem: narh
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.4. Narhın Teftişi
Bir taraftan esnafın narh fiyatları üzerinden satış yapıp yapmadığının tespiti, diğer taraftan satılan malın kalitesinin kontrolü gayesiyle teftişler yapılırdı. Padişahlar bile zaman zaman tebdil gezerek kanun ve nizamlara riayet olunup olunmadığını bizzat kontrol ederler ve gördükleri aksaklıkların giderilmesi için sadrazamlarına emir verirlerdi. Sadrazamın piyasayı kontrol etmesi ise, başlıca vazifeleri arasında idi ve bu vazifesini kola çıkmak suretiyle yerine getirirdi. Sadrâzam istedikçe yanında İstanbul kadısı, Yeniçeri ağası, muhtesib gibi vazifeliler olduğu halde kola çıkardı. Kol esnasında şu tertib üzere yürünürdü: Paşakapısı’ndan hareket eden kortej, Hocapaşa-Bahçekapısı-Unkapanı’na gelir, burada zahire yoklandıktan sonra tekrar hareket edilerek Zeyrek’ten Bayezid istikametine dönülür ve Dîvânyolu’nu takiben Paşakapısı’na varılırdı. Bu dolaşma sırasında sadrâzam zaman zaman bir dükkânın önünde durur, ihtiyaç duyduğu takdirde İstanbul kadısı veya muhtesibe narhla ilgili sorular sorar, bir taraftan mamullerin, narh fiyatına satılıp satılmadığına bakarken diğer taraftan da kaliteyi kontrol eder; özellikle fırınların ekmekleri iyi pişirip pişirmediklerini görmek üzere ekmeği kırdırtır, tarttırarak gramajına bakardı. Bu arada fiyat, kalite ve tartı hususunda özrü görülenlerden dirliği olmayanlar hemen cezalandırılır, olanlar ise zabitine teslim edilirdi ki, bu sonuncular yeniçeri esnaf ve sanatkârlarının sayılarının arttığı XVII. ve XVIII. yüzyıllarda gitgide ehemmiyet kazanmıştı. İstanbul ve İstanbul dışındaki şehir ve kasabalarda çarşı-pazarı dolaşıp fiyat ve kaliteyi devamlı kontrol etmekle vazifeli olan ise muhtesibdi. Muhtesib, esasen narhın ayarlayıcısı olmaktan ziyâde, kontrolörüydü. Osmanlılar, prensip olarak her kadılıkta bir de muhtesib bulundurulması esâsını benimsemiş olduklarından İstanbul ve Bilâd-ı Selâse’de ayrı ayrı muhtesibler vardı. Kadı narh verirken muhtesibin fikrini almakla birlikte hiçbir zaman muhtesibin kadıya danışmadan ve onun tasvibini almadan narh vermesine müsâade olunmazdı. Ancak muhtesibin, kadı marifeti olmadıkça narh tayin edememesi hususu, kadı ile muhtesibden her birinin, aksayan narh işlerinden dolayı, diğerini sorumlu tutmasına, bu ise piyasa kontrolünün daha da bozulmasına sebep olabiliyordu. Aslında, esnafla dâimi surette temas halinde bulunduğundan piyasayı en iyi bilen ve fiyatları en uygun şekilde tesbit edebilecek olan şahıs muhtesibdi. O, bu işi yaparken esnaf üzerine önceden konan vergileri de hesaba katmağa mecburdu. Muhtesibin gerek narh gerekse şehir hayatını düzenleyen diğer alanlardaki görevleri bir sonraki derste incelenecektir. |