A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

ozazon
lar hosil bo’ladi. 
Monosaxaridlarga 
tiollar (RSH) ta’sir etganda tioasetallar
hosil bo’ladi. Tioasetallar ishqoriy, neytral va kuchsiz kislotali 
muhitda barqaror bo’lib,bromni sirka kislotadagi eritmasi ta’sirida 
dastlabki monosaxaridni hosil qiladi. 

---

147 
Karbonil va gidroksil guruhlarni borligi bilan sodir bo’ldigan 
reaksiyalar orasida kislota va asoslarni katalizatorligida sodir 
bo’luvchi yenollanish reaksiyalari bo’lib, bunda epimer va tegishli 
ketoza hosil bo’ladi (Lobri de Bryuin-Alberd van Ekenshteyn 
reaksiyasi). Monosaxaridlarni karbonil guruhlarini qaytarish natijasida 
poliollar hosil bo’ladi. Aldozalar faqat bir poliol, ketozalar ikki 
stereoizomerlar aralashmasi hosil qiladi. Qaytarish odatda natriy 
borgidrid bilan suv yoki spirtda, ba’zida natriy amalgamasi bilan 
amalga oshiriladi. 
Yumshoq oksidlovchilar, masalan brom ishtirokida 
monosaxaridlar aldon kislotalargacha oksidlanadilar. Ular odatda 

- 
va 
-laktongacha oksidlanadilar. Uglevodlarni gidroksil guruhlarini 
oksidlash uchun yarimasetal guruh va oksidlanmaydigan gidroksil 
guruhlar himoya qilinishi lozim. Birlamchi spirt gidroksil guruhlarini 
tanlab oksidlash platina katalizatorlarida amalga oshirilib, uron 
kislotalari hosil bo’ladi. Ikkilamchi gidroksil guruhlarini oksidlash 
uchun xrom (VI)-oksid ishtirokida piridin, dimetilsulfoksiddagi sirka 
angidrid yoki ruteniy tetraoksid ishtirokida amalga oshiriladi. 
Uglevodlarni tuzilishini aniqlashda 

-glikol guruhini yod kislota yoki 
peryodatlar ishtirokida tanlab oksidlash amalga oshiriladi. 

-
glikollardan 
tashqari 
peryodat 
bilan 
oksidlanishga

-
gidroksikarbonil birikmalar, 

-aminospirtlar, 

-ketoaldegidlar va 

-
diketonlar uchrashi mumkin. Har bir 

-glikol guruhni oksidlash uchun 
1 mol 
sarflanadi. Birlamchi spirt guruhidan formaldegid; 1,2,3 -
triol guruhidan chumoli kislota hosil bo’ladi. 

---

148 
Reaksiya miqdoriy bo’lganligi uchun mono-, di-, polisaxaridlarni 
aniqlashda keng qo’llaniladi. 

-Glikol guruhlariga qo’rg’oshin 
tetraatsetat ham ta’sir etadi. Peryodat bilan oksidlash suvli muhitda 
olib borilsa, qo’rg’oshin tetraatsetat bilan esa sirka kislota, benzol va 
xloroformda olib boriladi. Bu esa suvda erimaydigan birikmalarni 
reaksiyaga kirishiga imkon beradi.