68
bo‘lgan chiqindilarni
kokssiz qayta ishlab, cho‘yan olishga mo‘ljallangan.
ROMELT ancha oddiy bo‘lib, unda asosan “Vanyukov pechi” jarayoni asos qilib
olingan.
Tarkibida temiri bor xomashyo temirli boyitma shlam, okalin, temir
chiqindilari va unga ohaktosh, ko‘mir qo‘shilib, qayta ishlanadi va qaytarilish
jarayonida suyuq temir va uglerodli yarim mahsulot olinadi. ROMELT–bu jarayon
bugungi kunda ishlab turgan oddiy cho‘yan olish texnologiyasiga qaraganda
quyidagi afzalliklar bilan farq qiladi:
- qimmat bo‘lgan koks ishlatilmaydi va uning o‘rniga ancha arzon bo‘lgan
ko‘mir ishlatish mumkin, tabiiy gaz kam sarflanadi;
- tarkibida temiri bor xomashyoni har qanday
holatda tayyorgarliksiz
pechga yuklash mumkin.
Temir va misning cho‘yan tarkibiga o‘tish foizi yuqori, ya’ni 60–90%.
Kichik hajmdagi pechni qurish va ularni ishlatish qulay. Atrof-muhitni
ifloslantirmaslik darajasi yuqori va chang chiqishi kam. Pechdan chiqayotgan oqova
gaz harorati to‘la sovutiladi. Vanyukov pechi tinimsiz ishlaydigan jarayonlar
turkumiga kirib, uning asl mohiyati tarkibida kislorodi yuqori bo‘lgan havo bilan
biqirlab, toshqolli suyuq vannada tarkibida temiri bor ashyolar birikmasining
tinimsiz erishi va qaytarilishidir. Biqirlash quyidagi barcha jarayonlar bosqichi
qaytarilishini, mahsulotning hosil bo‘lishini va uning chiqishini tezlashtiradi.
Hosil bo‘lgan cho‘yan vannaning tubiga cho‘kib, vaqti-vaqti bilan pechdan
chiqarilib turilsa, hosil bo‘lgan toshqol ham ikkinchi tomondan chiqarib turiladi.
1984-yil
ushbu kombinatda, ya’ni “Novolipesk” metallurgiya kombinatida
temir rudalaridan po‘lat eritish sanoatining changidan hamda har xil qirindilaridan
cho‘yan eritib olish texnologiyasi qayta sinab ko‘rilgach, Yaponiyaning “Ninnon
stil” va AQSHning “Kayzer injiri” firmalari ROMELT litsenziyasini sotib oldi.
Ushbu taklif qilingan texnologiya yordamida tarkibida rangli va qora metallar bor
chiqindilarni qayta ishlash natijasida nafaqat temir, balki mis va boshqa metallarni,
toshqollarni qayta ishlash natijasida esa har xil qurilish materiallari – toshqol,
toshli mahsulot, sement va boshqa mahsulotlar ajratib olish nazarda tutilgan edi.
69
Mis eritish zavodining toshqollari va flusni qattiq holatda 45 mk.m. va undan
yuqori bo‘lgan o‘lchamda hech qanday tayyorgarliksiz Vanyukov pechida eritish
mumkin. Namlik deyarli ta’sir qilmaydi. Yoqilg‘i sifatida suyuq uglevodorodlar,
tabiiy gaz yoki ko‘mir ishlatish mumkin. Vanyukov
pechidagi jarayonni ikki
kamerali bo‘limda o‘tkazib, ularda oksidlovchi va qaytaruvchi jarayonlarning
borishi pechga yana bir qulaylikni keltiradi.
Natijada uglerodli yoqilg‘ilarning SO, H
2
va O
2
to‘liq yonishi natijasida
oksidlovchi chegarada shixta aralashmasining erishi ro‘y beradi. Jarayonning juda
tez borishi toshqol, cho‘yan, oqova gaz tarkibi hamda eritmadagi haroratning tez
o‘zgarishiga olib keladi, chunki qattiq moddalarning erish vaqti bor-yo‘g‘i 15–20
minut bo‘lib, tayyor mahsulot ajralib chiqadi. Shuning
uchun bu jarayonni tezkor
boshqarish talab qilinadi. Oqova gaz kam chiqadi, shuningdek, changning chiqishi
ham 1,5% atrofida bo‘ladi.
Kerakli bo‘lgan haroratni 1400–1500
0
C atrofida doimiy ta’minlash hamda
to‘xtovsiz yuklanayotgan ashyolarni eritish uchun energetik ko‘mir ishlatiladi.
Eritmaning yaxshi aralashishi uchun doimiy purkash yaxshi natija beradi. Moskva
texnologiya universiteti “Rangli va nodir metallar metallurgiyasi” kafedrasi
olimlari professor V. P. Bistrov boshchiligida pechga biroz o‘zgartirish kiritib, ikki
kamerali pechda ikki bosqichli toshqollarni qayta ishlash mumkinligini har tomon-
lama to‘liq nazariy va amaliy jihatdan asoslab berishdi. Bu jarayonni mis eritish
zavodi toshqollari bor har qanday zavod va korxonada qo‘llash hamda qo‘shimcha
temirga boy po‘lat yoki cho‘yan olish mumkin. Pechning
birinchi qavatining
o‘zida erish zonasining oksidlovchi tartibi PO>10–9, qaytarilish zonasida esa
PO<<10–9 atm.
Qaytarilish zonasida quyidagi asosiy kimyoviy jarayonlar ro‘y beradi:
C+½O
2
=CO
(1.23)
Fe
2
O
3
→Fe
3
O
4
→FeO→Fe (1.24)
FeO+CO=Fe+CO
2
(1.25)
FeS+CaO=FeO+CaS
(1.26)
70
S+2O
2
=2SO
2
(1.27)
(FeO) +C = {Fe}+CO
(1.28)
Birinchi zonadan ikkinchi zonaga yuqori oksidlovchi-qaytariluvchi
potensial bilan harakat qilayotgan oqova gazlar aralashib, pechdan to‘g‘ri qozon
sovutkichga uzatiladi. Tarkibida o‘rtacha quyidagilar: SO–32,4; H
2
O–56,1; N
2
–
9,1; SO
2
–1,3 va hokazolar mavjud. Olingan tayyor mahsulot, agar u misli cho‘yan
bo‘lsa, S–3,4%; Cu–2%; Si–1%; Fe– 0,3–0,4%. Vanyukov kompleks majmuini
qurish uchun kerak bo‘lgan asosiy uskunalar quyidagilar:
- shixta aralashmasini uzatuvchi tizim,
tabiiy gaz, kislorod va havo
uzatuvchi tizim, uzunligi 11 m, kengligi 2–4 m bo‘lgan Vanyukov pechi;
- qozon sovutkich;
- elektr suzgich;
- yengil suzgich;
- havo tortkich;
- texnologik jarayonni boshqarish avtomatik tizimi.
Toshqollarni qayta ishlashga tayyorlash haqida ko‘pgina ilmiy izlanishlar
olib borilmoqda.
Dostları ilə paylaş: