A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov

6.13- rasm. Rezervdan gruntni kavlab ko‘tarmaga surish 
Gruntlarni tekislash va qatlamlar yuzasini rejalashtirish buldozer yoki 
avtogreyder bilan bajariladi. Ko‘pincha, dastlabki tekislashni 6.5-rasmda 
ko‘rsatilgan usulda gruntni yotqizish jarayonida amalga oshiriladi. Gruntlarni 
qatlamlab tekislash va yuzani rejalashtirish har bir qatlamni yotqizgandan so‘ng 
yo‘l poyining kengligi va qamrab olish masofasi bo‘yicha bajariladi. 
Ko‘tarmaning yuqori qatlami yuzasiga yo‘l o‘qidan yo‘l poyi qoshiga qarab 20 - 

---

110 
40‰ ko‘ndalang kesim beriladi. Agar ish jaroyonida uzoq muddat tanaffus 
qilinsa, yomg‘ir suvlarini qochirish uchun, boshqa qatlamlarning yuzasiga ham 
shunday qiyalik beriladi, boshqa holatlarda yuzani gorizontal qilinadi.
Ishni boshlashdan avval mashinist qamrab olish masofasining boshida 
avtogreyderni to‘xtatadi, ag’dargichni ishchi holatga keltiradi va yo‘l qoshidan 
o‘qiga qarab har bir avvalgi o‘tishni 0,6 m yopib, ketma-ket o‘tish bilan 
to‘kilgan qatlamni tekislaydi. Har bir ishchi o‘tishning oxirida mashinist 
ag’dargichni ko‘tarib, ko‘tarmadan tashqariga chiqmasdan aylanadi. Birinchi 
o‘tishda avtogreyder g‘ildiragi ko‘tarmaning qoshidan 1 m dan yaqin bo‘lmagan 
masofada turishi kerak. Ish jarayonida qirqish burchagi α=45÷50
o
, qiyalik 
burchagi γ=2
o
, qamrab olish burchagi β=70÷75
o 
ga 
teng bo‘ladi. 
Yo‘l poyi va rezerv yuzasini tekislash,
asosan, suv qochirish uchun 
kerak, yo‘l poyining hamma yuzasiga kerakli bo‘ylama va ko‘ndalang 
qiyaliklar, avval xomaki tekislash bilan bo‘ylama qiyalik beriladi, keyin 
ko‘ndalang kesimni ta'minlab, oxirgi rejalashtirish amalga oshiriladi. Xomaki 
rejalashda ag’dargichga quyidagi ishchi holat beriladi: α=40÷45
o
, γ=2
o
, 
β=45÷55
o
. Oxirgi tekislashda α=40÷45
o
, β=67÷75
o
ga teng bo‘ladi, qiyalik 
burchagi yo‘l poyi elementining ko‘ndalang qiyaligiga mos kelishi kerak. Avval 
yo‘l poyi, keyin yon qiyalik va rezervning tubi tekislanadi.
Yon rezervdan ko‘tarmani qurishni tashkillashtirish asosan, mashinaning 
ish joyini aniqlash, texnologik jarayonlar ketma-ketligini belgilashdan iborat. 
Ko‘tarmani qurishda qurilayotgan yo‘l bir necha bo‘laklarga bo‘linadigan, 
qamrab olish masofasi deb ataladigan bo‘lagida ish olib boriladi. Ularni xar 
birida biron texnologik jarayon bajariladi.
Yon rezervdan buldozer bilan ko‘tarma qurishda beshta qamrab olish 
masofasida ish olib boriladi. Qamrab olish masofasining uzunligi hisoblab 
aniqlanadi, unda bajarilayotgan jarayonlarning texnologik xususiyatlari, mashina 
ish miqdorining ish frontiga bog‘liqligi, qo‘shni qamrab olish masofasida 

---

111 
mashinani ishlatish imkoniyati, nazoratni ta'minlash va boshqalar hisobga 
olinadi. 
Odatda, har bir mashina ma'lum texnologik jarayonlarni bajarib, bitta 
qamrab olish masofasida ishlaydi, ammo texnologik jihatdan imkoni bo‘lgan 
mashinalar har xil qamrab olish masofasida ishlashi mumkin.