A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor
6.3. Auditorlik riski va uni baholash modellari
Yüklə 2,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
120 6.3. Auditorlik riski va uni baholash modellari Mustaqil moliyaviy nazorat yoki audit bozor iqtisodiyotining ajralmas elementi hamda mamlakat iqtisodiyotini xavfsizligini ta’minlovchi faoliyatdir. Auditorlik faoliyati iqtisodiyotda o’z funktsiyalarini to’liq amalga oshirish uchun quyidagi ob’ektiv shartlar bajarilishi lozim: - mamlakatda qulay investitsion muhitning yaratilganligi; - sud-huquq tizimining rivojlanganligi; - davlatning mustaqil moliyaviy nazorat kotseptsiyasini amalga oshirish bo’yicha ehtiyoji. Auditorlik faoliyati g’arb mamlakatlarida evalyutsion yo’l bilan rivojlangan bo’lsa, bizning mamlakatimizga bozor iqtisodiyotining elementlaridan biri sifatida kirib keldi. Natijada milliy auditorlik faoliyatining rivojlanish darajasi rivojlangan mamlakatlar auditorlik faoliyatining rivojlanish darajasiga muvofiq kelmay qoldi. Yuzaga kelgan muammoni bartaraf etishda mamlakatimizda bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xususan: - faoliyatni tartibga soluvchi normativ-huquqiy baza shakllantirildi; - auditorlik faoliyatining milliy standartlari ishlab chiqildi va h. Bu ijobiy ishlar bilan bir qatorda auditorlik faoliyatida haligacha o’z echimini kutayotgan bir qancha muammolar o’z echimini topmagan. Xususan shunday muammolardan biri bu auditorlik tekshiruvida auditorlik riskini aniqlash va baholash tartibi bo’yicha haligacha olimlar va amaliyotchilar tomonidan yagona fikrga kelinmagan.. Bizga ma’lumki iqtisodiyotning erkinlashuvi sharoitida faoliyat yurituvchi sub’ektlar o’zaro munosabatlarida audit muhim element hisoblanadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati, mulkdori va uni davlat bilan o’zaro munosabatida audit muhim ahamiyat kasb etishini inobatga olsak, axborotdan foydalanuvchilar oldida auditorlar to’liq javobgar ekanligini e’tirof etishimiz mumkin. Shunday ekan auditor taqdim etayotgan xulosasining ishonchliligiga to’liq javobgardir, buning e’tiborli jihati shundaki, auditor xo’jalik operatsiyalarini, tovar moddiy 121 zahiralari va boshqa aktivlar hamda o’z va qarz mablag’larini yoppasiga tekshiruv o’tkazmasligi bois xulosaning ishonchliligi yuzasidan risk yuzaga keladi. Bu riskni aniqlash va baholash, uning kritik va maqbul chegarasini aniqlash auditorlar oldidagi asosiy muammo hisoblanadi. Auditorlik riskini baholash muammosi ko’p qirralidir. Risk-bu qarorlarni qabul qilish natijasida belgilangan maqsadga qisman yoki to’liq erisha olmaslik ehtimolidir. Ya’ni risk belgilangan maqsadga erishish uchun qabul qilingan qarorlar samaradorligini baholovchi ko’rsatkichdir. Ushbu mulohazadagi ta’kidni auditorlik faoliyatiga qo’llasak, risk ko’rsatkichi auditorlik xulosasi turi bo’yicha noto’g’ri qaror qabul qilish xavfidir. Xorij olimlaridan U.Messier Auditorlik riski – moliyaviy hisobotda muhim buzib ko’rsatishlar mavjud bo’lgan holda auditor tomonidan ungga muvofiq bo’lmagan auditorlik xulosasini taqdim etishdir deb ta’rif bergan. E.Arens va J.Lobbeklar esa auditorlik riski –moliyaviy hisobotda haqiqatda muhim buzib ko’rsatishlar mavjud bo’lganda, moliyaviy hisobot to’g’ri va ob’ektiv tuzilganligi to’g’risidagi auditorning ijobiy fikri(xulosasi) deb e’tirof etishgan. Auditorlik riskini aniqlash va baholash “Muhim buzib ko’rsatishlar risklarini tadbirkorlik sub’ektini va uning muhitini bilish asosida aniqlash va baholash” nomli 315-sonli, “Baholangan risklarga javoban auditorning harakatlari” nomli 330-sonli auditning xalqaro standartlarida ko’rib chiqilgan, bizning mamlaktimiz auditorlik faoliyatida esa “Muhimlik va auditorlik riski” deb nomlangan 9-sonli standartdagina ko’rib chiqilgan . Auditorlik tekshiruvida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan risklarni quyida keltirilgan jadvalda ko’rib chiqamiz. Yüklə 2,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|