A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə158/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   182

SVO

P  –    1)  əlavə  gəlir  və  şirkətin  kapitalının 

strukturunun  optimallaşdırılması  məqsədi  ilə 

aktivlərin, faizlər üzrə ödənişlərin və ya razılaşma 

sazişində 

göstərilən 

digər 


səciyyələrin 

(xarakteristikaların) 

mübadiləsinə 

dair 


sövdələşmədir. Svoplar defolt svoplarına, aktivlər 

üzrə svoplara və məcmu gəlir svoplarına bölünür; 

2)  müxtəlif  aktivlərin  mübadiləsi  üzrə  maliyyə-

ticarət 


əməliyyatıdır. 

Bu 


zaman 

qiymətli 

kağızların,  valyutanın,  qızılın  və  s.  aktivlərin 

alqısına  (satqısına)  dair  bağlanan  sazişlə  bərabər, 

həmin  aktivlərin  müəyyən  müddət  keçdikdə 

həmin  və  ya  digər  şərtlərlə  geri  alınmasına  dair 

əks saziş də bağlanır.   

 


 

614 


-Ş-

Şablon......................................................... 615 

Şagirdlər ..................................................... 615 

Şagirdlərin sayı .......................................... 615 

Şəbəkənin arxitekturası .............................. 615 

Şəhər........................................................... 615 

Şəhər aqlomerasiyası.................................. 616 

Şəhər bazarlarında daimi köşklərdə və ya 

çadırlarda ticarət ......................................... 616 

Şəhər elektrik nəqliyyatı ............................ 616 

Şəhər əhalisi ............................................... 616 

Şəhər əhalisinin miqrasiyası....................... 616 

Şəhər məntəqələri ....................................... 616 

Şəhər məskənləri ........................................ 616 

Şəhər təmərküzləşməsi ............................... 616 

Şəhərə xidmət edən əhali ........................... 617 

Şəhərətrafi zonalar ..................................... 617 

Şəhəri yaradan əhali ................................... 617 

Şəhərsalma ................................................. 617 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Şəxsi evdə (yaşayiş yerində) yaşamağın şərti 

hesablanmış dəyəri ..................................... 617 

Şəxsi istehlak ............................................. 617 

Şəxsi istifadə üçün istehsal ........................ 617 

Şəxsi maliyyə planlaşdırmasının və insan 

inkişafının alətləri ...................................... 618 

Şəxsi mülkiyyət ......................................... 618 

Şəxsi yığım ................................................ 618 

Şərti maliyyə vahidi ................................... 618 

Şərti obyekt ................................................ 618 

Şərti yanacaq .............................................. 618 

Şirkət .......................................................... 619 

Şirkətin rəsmi ünvanı ................................. 619 

Şöbə ........................................................... 619 

Ştatdankənar işçilər .................................... 619 



 

615


ŞABLON

  -  strukturun  təsviridir.  Proqramçıya 

şəxsi məlumat növlərini yaratmağa şərait yaradır.  

 

ŞAGĐRDLƏR

 

(

istehsalatda





– 

məhsul 


vahidinin istehsalı prosesində tam iştirak etməyən, 

şagirdlik  müqaviləsi  əsasında  və  ya  onların 

məhsuldarlığına  əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  edən 

peşə  təcrübəsi  keçməklə  işləyən  bütün  muzdlu 

işçilər daxil edilir. 

 

ŞAGĐRDLƏRĐN SAYI

 (istehsalatda) – məhsul  

vahidinin  istehsal  prosesində  natamam  iştirak 

edən  bütün  muzdlu  işçilər  daxil  edilir.  Belə  ki, 

onlar  şagird  müqaviləsi  üzrə  işləyir  və  yaxud 

onlar peşəkar bacarıqlarının olmaması səbəbindən 

məhsuldarlığın  tələb  olunan  səviyyəsinə  uyğun 

gəlmirlər. 

 

ŞƏBƏKƏNĐN  ARXĐTEKTURASI

  –  texniki 

və  proqram  vasitələrinin  qarşılıqlı  fəaliyyətinin 

əsas  prinsiplərini  xarakterizə  edən  anlayışdır. 

Şəbəkənin  arxitekturası  –  birləşmələrin  qaydaları 

və 

onların 


topologiyası 

nəzərə 


alınmaqla 

şəbəkənin  reallaşdırılmış  strukturudur.  Şəbəkənin 

arxitekturası 

çərçivəsində 

məlumatların 

kodlaşdırılmasına,  onun  ötürülməsinə,  səhvlərə 

nəzarət  və  məlumat  axınının  idarə  edilməsinə, 

şəbəkə  abonentlərinin  ünvanlaşdırılmasına,  qəza 

şəraitində 

şəbəkənin 

işləməsinin 

təhlili 


məsələlərinə aydın şəkildə baxılır. 

 

ŞƏHƏR

  –  1)  qanunvericiliyə  görə,  şəhərlər 

kateqoriyasına  aid  olan  yaşayış  məntəqəsidir.  Bir 

qayda  olaraq,  əhalinin xeyli  sayına  (ölkənin  kənd 

yerlərinə  nisbətən)  malikdir,  əhalisi,  başlıca 

olaraq,  kənd  təsərrüfatından  kənar  –  sənaye, 

ticarət,  xidmət,  elm  və  mədəniyyət  sahələrində 

məşğuldurlar. 

Şəhər, 


şəhər 

hüdudu 


adlanan 

hüdudla 


məhdudlaşan əraziyə malikdir. 

Müasir şəhər istehsal funksiyaları təmərküzləşmiş 

yerlərdir  –  sənaye,  nəqliyyat  və  s.  sahələrdə. 

Đnkişaf  bazası  inzibati  funksiyalar  (adətən,  onlar 

ticarət  və  istehsal  funksiyaları  ilə  birləşir),  hərbi 

funksiyalar  (hərbi  məhsulun  monoistehsalı), 

mədəniyyət  və  elmlə  bağlı,  sağlamlaşdırma  və 

istirahətlə  bağlı  (kurort-şəhər),  dinlə  və  s.  (şəhər-

dini mərkəzləri, məsələn müqəddəs Məkkə şəhəri) 

bağlıdır. 

Müasir  urbanizasiya  üçün  ölkələr  və  rayonların 

yerləşməsinin  dayaq  karkasının  aparıcı  halqaları 

olan  böyük  şəhər  artması,  əhalinin  qrup  formada 

yerləşməsinin 

geniş 

yayılması 



səciyyəvidir. 

Şəhərin  yaranması  əməyin  ictimai  və  coğrafi 

bölgüsü ilə bağlıdır. Şəhərin xarakteri, bütövlükdə 

istehsalatda  və  ictimai  həyatda  onların  tutduğu 

yer,  onların  sosial  siması,  xarici  görünüşü  və  s. 

xeyli  dəyişmişdir.  Tarixi  inkişafın  gedişində 

bəzən  bir  şəhər  öz  əhəmiyyətini  itirir  (yaxud 

tamam  yox  olur),  digərləri  öz  iqtisadi-coğrafi 

vəziyyətinin  xeyrindən  istifadə  edərək  onu 

gücləndirir, 

ölkələr 

və 


rayonların 

yaşayış 


yerlərinin  iyerarxiyasında  daha  yüksək  pillələri 

tutur. 


Đnkişaf  etmiş  ölkələrdə  şəhər  əhalisinin  xüsusi 

çəkisi 70-80% və daha yüksək olmuşdur (1990-cı 

illərin  əvvəli).  Ümumi  urbanizasiya  prosesi  şəhər 

ərazisinin 

inzibati 

sərhədlərdən 

kənara 

genişlənməsində,  onların  qonşu  şəhər  və  kənd 



məskənləri ilə birləşməsində ifadə olunur. Bir sıra 

hallarda  qonşu  şəhər  aqlomerasiyasının  nəqliyyat 

magistralları  boyunca  böyüməsi,  başdan-başa 

şəhər  tikililərində  çox  kilometrli  zonaların 

yaranmasına  gətirib  çıxarır.  1970–80-ci  illərdə 

inkişaf  etmiş  qərb  ölkələrinin  bir sıra iri  şəhər  və 

şəhər aqlomerasiyalarında əhalinin sayının mütləq 

və nisbi azalması müşahidə olunurdu. 

XX  əsrin  ikinci  yarısında  inkişaf  etmiş  ölkələrdə 

şəhər  və  şəhər  əhalisinin  artması  prosesi  çox 

sürətli  xarakter  almışdı.  Bu  ölkələrin  çoxunda 

gedən  sənayeləşdirmə  urbanizasiyadan  geri  qalır 

(buradan  müxtəlif  mürəkkəb  şəhər  problemləri 

yaranırdı,  məsələn,  şəhər  əhalisinin  natamam 

məşğulluğu və s.).  

Şəhər 


– 

spesifik 

sosial-demoqrafik 

xarakteristikaları  və  inkişaf  amilləri  ilə  fərqlənən 

toplanmış  əhali  kütlələrinin  həyat  fəaliyyəti 

yeridir  (geniş  anlayışdır).  Şəhər  əhalisinin 

formalaşması  miqrasiya,  təbii  artım,  inzibati 

dəyişdirmə (şəhərin tərkibinə şəhərətrafı zonaların 

məskənlərini daxil etməklə) hesabına gedir.  

2) 


Şəhər 

böyük, 



mərkəzləşdirilmiş 

və 


məhdudlaşdırılmış 

yaşayış 


məntəqəsi 

olub, 


özünüidarə,  təchizat  və  nəqliyyat  strukturuna 

malikdir.  Buna  görə  də,  hər  bir  şəhər  yaşayış 

mərkəzi  sayılır.  Şəhərlərin  sakinləri  etnik,  dil, 

sosial,  mədəni,  dini  və  s.  baxımdan  müxtəlif  ola 

bilər. 

Şəhərlər  mədəni-elmi  baxımdan  mədəniyyətin 



sıxlaşmasının  ideal  halı  olub,  adambaşına  düşən 

yüksək  sıxlığa  malik  olan,  sərt  əhatəyə,  ümumi 

dövlət  hüququ  və  həmçinin  kommunal  hüququna 

(öz  icra  rəhbərliyi,  özünəməxsus  mədəniyyəti, 

müxtəlif  sosial  təbəqəyə  malik  sakinləri)  malik 

məntəqədir. Bu xüsusiyyətlər onları kəndlərdən və 

ya 

xüsusi 


məqsədlər 

üçün 


insanların 

cəmləşdirildiyi  (iş  düşərgələri  və  s.)  yerlərdən 

fərqləndirir. 

Hazırda  yer  kürəsinin  əhalisinin  yarısı  şəhərlərdə 

yaşayır.    2000-ci  ildə  18  şəhər  10  milyonluq 

əhaliyə malik idi. 2005-ci ildə belə şəhərlərin sayı 

20-ə  çatmışdır.  Əhalisinin  sayı  100  mindən  çox 

olan şəhər sayı 2.4 mindir.  

 


 

616 


ŞƏHƏR  AQLOMERASĐYASI

  –  istehsal, 

əmək, 

mədəni-məişət 



və 

digər 


əlaqələrlə 

mürəkkəb 

dinamiki 

sistemdə 

birləşən  

məntəqələrin 

(əsasən 

şəhər) 


yığcam 

ərazi 


qruplaşmasıdır.  Özündə    iri  və  ya  kiçik  şəhərləri, 

həmçinin  onların  sərhədlərindən  kənarda,  amma 

onlara  bitişik  olan,  şəhərətrafı  məntəqələri  (o 

cümlədən 

kəndləri) 

birləşdirir. 

Xüsusi 

ədəbiyyatlarda  şəhər  aqlomerasiyası  adı  altında 



bütün  şəhər  tikililəri  (aralarındakı  məsafə  5  km-

dən artıq olmamaqla)  olan ərazi nəzərdə tutulur. 

 

ŞƏHƏR 

BAZARLARINDA 

DAĐMĐ 

KÖŞKLƏRDƏ  VƏ  YA  ÇADIRLARDA 

TĐCARƏT 

– 

müəyyənləşdirilmiş 

ictimai 

yerlərdə  qurulmuş  çadırlarda  həyata  keçirilən 

satışdır;  alıcılar  adətən  ticarət  yerinə  daxil 

olmurlar. 

 

ŞƏHƏR  ELEKTRĐK  NƏQLĐYYATI

  - 


metro,  tramvay  və  trolleybus  nəqliyyatını  əhatə 

edir.  Statistikada  bu  nəqliyyat  növlərinin  istismar 

və  iqtisadi  prosesləri,  onların  texniki  vasitələri 

üzərində müşahidə təmin edilir.  

 

ŞƏHƏR  ƏHALĐSĐ

  (Azərbaycanda)  –  şəhər 

yaşayış  məntəqələrində  və  qəsəbələrdə  yaşayan 

əhalidir.  Şəhər  əhalisi  ilə  kənd  əhalisinin  sayının 

müqayisəsi  ölkənin,  yaxud  hər  hansı  inzibati 

ərazinin  urbanizasiya  dərəcəsini  xarakterizə  edir, 

halbuki  bu  göstəriciləri  ölkələr  üzrə  müqayisə 

etmək  çətindir,  çünki  yaşayış  məntəqələrini 

şəhərlərə aid etmə meyarları müxtəlifdir.  

 

ŞƏHƏR  ƏHALĐSĐNĐN  MĐQRASĐYASI



  – 

konkret  ərazi  hüdudlarında  əhalinin  bir  şəhər 

məskənindən digərinə (şəhərlərarası miqrasiya) və 

şəhər  məskənlərindən  kənd  məskənlərinə  daimi 

yaşayış  yerinə  yerdəyişməsi;  şəhər  və  kənd 

yerlərində  əhalinin  sosial-demoqrafik  və  etnik 

tərkibinin 

dəyişməsidir. 



Urbanizasiyanın 

başlanğıc  mərhələlərində  şəhərlərarası  miqrasiya 

şəhər 

əhalisinin 



iri 

və 


nəhəng 

şəhərlərə 

yerdəyişməsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Urbanizasiya 

daha  yüksək  olan  ölkələrdə  əhalinin  iri  və  ən  iri 

şəhərlərindən  kiçik  şəhərlərə  və  şəhərlərdən  kənd 

yerlərinə 

intensiv 

hərəkəti, 

aqlomerasiya 

hüdudlarında  isə  –  yaxın  şəhərətrafı  qəsəbələrə  – 

mərkəzdənqaçma hərəkəti baş verir.  

 

ŞƏHƏR  MƏNTƏQƏLƏRĐ



  –  nisbətdə  daha 

çox  sayda  əhalisi  olan    və  spesifik,  əsasən  qeyri-

kənd  təsərrüfatı  funksiyalarını  yerinə  yetirən 

yaşayış 


əraziləridir. 

Azərbaycanda 

şəhər 

məntəqələrinin iki tipi var: şəhərlər və  qəsəbələr. 



Şəhər  yaşayış  məntəqələrinin    bu  və  ya  digər 

kateqoriyalara 

aid 

edilməsi 



meyarları 

qanunvericiliklə müəyyənləşdirilir. Əsas meyarlar 

aşağıdakılardan  ibarətdir:  əhalinin  minimum  sayı 

(məsələn,  şəhərlər  üçün  12  min  nəfərdən  yuxarı), 

dövlət  və  bələdiyyə  və  dövlət  qulluğunda, 

kommunal  təsərrüfatda  ictimai  iaşə,  mədəni  və 

tarixi obyektlərdə və s. məşğul olan inzibati ərazi 

vahididir. 

 

ŞƏHƏR  MƏSKƏNLƏRĐ

  –  müəyyən  əhali 

çoxluğu  olan  yaşayış  yerləridir;  spesifik,  əsasən 

kənd  təsərrüfatı  olmayan  (sənaye,  nəqliyyat, 

mədəni,  ticarət,  inzibati-siyasi  və  s.)  funksiyaları 

yerinə  yetirir.  Đri  şəhər  məskənləri  həmişə 

çoxfunksiyalıdır. Yaşayış məntəqələrinin bu və ya 

digər  kateqoriya  şəhər  məskənlərinə  aid  edilməsi 

meyarı  qanunvericiliklə  müəyyən  edilir.  Mühüm 

meyarlar  bunlardır:  əhalinin  minimum  sayı  və 

əhalinin  ümumi  sayında  muzdlu  işçilərin  və 

onların  ailələrinin  minimum  payı.  Bundan  əlavə, 

yaşayış 


məntəqəsinin 

inzibati 

əhəmiyyəti, 

sənayenin,  kommunal  təsərrüfatın,  mədəni-məişət 

idarələrinin  inkişaf  dərəcəsi,  abadlığı,  inkişaf 

perspektivləri  də  nəzərə  alına  bilər.  Şəhər 

məskənlərinə  həmçinin  müalicəvi  əhəmiyyət 

daşıyan  yerlərdəki  məskənlər  aid  edilə  bilər  və 

onlar  müstəqil  kurort  qəsəbələri  kateqoriyasına 

ayrılır.  

Bəzi  ölkələrdə  “şəhər  məskənləri”  və  “şəhər” 

anlayışları  üst-üstə  düşür.  Məskənlərin  şəhərlər 

sırasına  aid  edilməsinin  əsas  meyarları  müxtəlif 

ölkələrdə  –  sakinlərin  sayı,  inzibati,  ticarət, 

maliyyə  fəaliyyətinin  inkişafı  ilə  bağlıdır.  Bu 

meyarlar müxtəlifdir: bir ölkədə şəhərlə müəyyən 

əhali  çoxluğuna  nail  olmuş  bütün  məskənləri  aid 

edirlər  (məsələn,  ABŞ-da  –  2,5  min,  Niderlandda 

–  20  min  və  Đslandiyada  –  0,2  min  sakin), 

başqalarında – bütün inzibati mərkəzlər və s. 

 

ŞƏHƏR  TƏMƏRKÜZLƏŞMƏSĐ

  (yeni  lat. 

concentratio  –  bir  yerə  toplama)  –  əhalinin  şəhər 

məskənlərində 

toplanması 

prosesidir, 



urbanizasiyanın  təzahüründən  biridir.  Şəhər 

təmərküzləşməsinin  ən  vacib  göstəricisi  –  əhali 



sıxlığıdır;  dünyanın  ən  iri  şəhərlərində  1  km

2

-də 



bir  neçə  on  minlərlə  adam  yaşayır.  Şəhər 

təmərküzləşməsini  daha  dəqiq  müəyyən  etmək 

üçün təmizlənmiş sıxlıq göstəricisi tətbiq olunur – 

şəhər  məskəninin  ümumi  sahəsindən  meşə-

parklar,  çöllər,  boş  yerlər  və  başqa  becərilməmiş 

sahələr  (bəzi  şəhər  məskənlərində  onların  payına 

50%-dək 

ərazi 


düşür) 

çıxılır. 

Şəhər 

təmərküzləşməsini  dəqiqləşdirmək  üçün  bəzən 



əlavə  olaraq  seliteb  sahəyə  (şəhərlərdə  yaşayış 

məhəllələri  və  onlar  arasında  küçə,  meydan, 

bulvar və s. ilə tutulan torpaq sahələri) hesablanan 

əhali  sıxlığı  müəyyən  edilir.  Bu  halda  şəhər 



 

617


ərazisindən  həmçinin  rabitə  yolları,  yaşayış  üçün 

nəzərdə  tutulmamış  binalar  və  qurğularla  tutulan 

sahələr istisna edilir. Mikrotəhlil məqsədləri üçün 

çox  vaxt  1  yaşayış  otağına,  yaxud  1  m

2

  yaşayış 



sahəsinə  düşən  sakinlərin  sayı  hesablanır. 

Şəhərsalmanın  sıxlığını  müəyyən  etmək  üçün  bir 

neçə metodlar mövcuddur. 

 

ŞƏHƏRƏ  XĐDMƏT  EDƏN  ƏHALĐ

  – 


şəhərin  ümumi  əhalisinin  kommunal,  mədəni-

məişət, ticarət, tibb və şəhər əhalisinə xidmət edən 

digər müəssisə və idarələrində çalışan hissəsidir. 

 

ŞƏHƏRƏTRAFI  ZONALAR

  –  iri  şəhəri 

əhatə  edən  və  onunla  sıx  funksional  və  başqa 

qarşılıqlı 

əlaqədə 


olan 

ərazilərdir. 



Şəhər 

aqlomerasiyasının  bir  hissəsidir.  Şəhərətrafı 

zonalarda  şəhərətrafı  qəsəbələr,  peyk  şəhərləri, 

ayrı-ayrı 

aqrar-sənaye, 

sənaye, 

nəqliyyat, 

kommunal  müəssisələri  yerləşir.  Şəhərətrafı 

zonalarının bir hissəsindən kənd təsərrüfatı yerləri 

kimi  istifadə  oluna  bilər.  Suburbanizasiyanın 

xarakterindən  asılı  olaraq,  şəhərətrafı  zonaların 

hüdudlarında  kor-təbii  olaraq  cəmiyyətin  yüksək 

gəlirli  təbəqələrinin  məskun  yerləri,  işgüzarlıq 

mərkəzləri yarana bilər.  

 

ŞƏHƏRĐ  YARADAN  ƏHALĐ 

–  şəhər 

əhalisinin, 

onun 

sənaye, 


nəqliyyat 

müəssisələrində, 

tikintidə, 

siyasi-inzibati, 

təşkilati-təsərrüfat, elmi, mədəni və şəhərdənkənar 

əhəmiyyəti  olan  başqa  idarələrində  çalışan 

hissəsidir.  Şəhəri  yaradan  əhalinin  sayı  şəhərin 

əhalisinin  ümumi  sayına  mühüm  təsir  göstərir. 

Şəhəri 

yaradan 


əhalinin 

payı 


şəhərin 

böyüklüyündən  və  iqtisadi  funksiyalarından 

asılıdır.  Şəhəri  yaradan  əhalinin  payı  həmçinin 

şəhərin  əhalisinin  yaş  tərkibindən  asılıdır: 

nisbətən  doğum  səviyyəsi  olan  şəhərlərdə  şəhəri 

yaradan 


əhalinin 

payı 


region 

üzrə 


orta 

göstəricilərindən aşağıdır.  

 

ŞƏHƏRSALMA

 

– 



şəhərlərin 

inkişafı, 

planlaşdırılması 

və 


tikilib 

abad 


edilməsi 

nəzəriyyəsi 

və 

praktikasıdır. 



Şəhərsalmada 

şəhərlərdə  əhalinin  sayının  artması,  təbii  və 

miqrasiya  artımının  nisbətlərinin  xüsusiyyətləri, 

əhalinin yaş-cins tərkibi, perspektivdə demoqrafik 

vəziyyətin 

dəyişməsi 

ilə 

meydana 


çıxan 

demoqrafik 

problemlərin 

uçotunun 

mühüm 

əhəmiyyəti 



var. 

Şəhərsalma 

praktikasında, 

hesablama  müddətinə  şəhər  əhalisinin  sayının 

müəyyənləşdirilməsi  “əmək  balansı”  metoduna 

əsaslanır  və  bu  metod  əhalinin  aşağıdakı  qrupları 

–  şəhəri  yaradan,  şəhərə  xidmət  edən  və  öhdədə 

olan  arasında  perspektiv  nisbətləri  müəyyən  edir, 

əhalinin  layihə  sayını  şəhəri  yaradan  əhalinin 

gözlənilən  sayından  asılı  edir.  Hesablama 

aşağıdakı düsturla aparılır: 

)

(



100

100


u

o

Q

H

+



=

 



burada  H  –  müəyyən  edilən  şəhər  əhalisinin 

perspektiv 

sayı; 



– 



şəhərdəki 

əhali 


kontingentinin perspektiv sayı; O – bütün iqtisadi 

fəal əhali tərkibində xidmət qrupunun payı, faizlə; 



U  –  öhdədə  olanların  payı,  faizlə;  orta  hesabla 

O=18–25  %,  U=46–48%.  Şəhərsalma  üzrə 

qərarlarda təkcə ayrı-ayrı şəhərlərin hüdudlarında, 

həmçinin  yerləşdirmə  sistemləri  miqyasında 

demoqrafik proseslərin nəzərə alınmasıdır. 

 

ŞƏXSĐ  EVDƏ  (YAŞAYIŞ  YERĐNDƏ) 

YAŞAMAĞIN  ŞƏRTĐ  HESABLANMIŞ 

DƏYƏRĐ

  -  MHS  göstəricisidir;  sahibkar  öz 

xüsusi evində yaşadığı halda, onun özünün özünə 

göstərdiyi  xidmətin  dəyərini  əks  etdirir.  Xüsusi 

evdə yaşama üzrə xidmətin dəyəri belə xidmətlərə 

bazardakı  qiymətlərlə  müəyyənləşdirilə  bilər.  Bu 

xidmətlərin 

dəyəri 

yaşayış 


yerlərinin 

saxlanmasına  faktiki  çəkilmiş  xərclər  əsasında  da 

müəyyənləşdirilə bilər. 

 

ŞƏXSĐ ĐSTEHLAK



 – əhalinin fərdi istehlakını 

təmin  etmək  üçün  istifadə  edilən  milli  gəlirin  bir 

hissəsidir.  Yalnız  maddi  nemətlərdən  ibarət  olan 

kateqoriyadır: ərzaq və qeyri-ərzaq malları, qeyri-

əmtəə 

məhsulları, 



maddi 

xidmətlər. 

Şəxsi 

istehlakın  tərkibinə  alınan  mallar,  əmək  haqqı 



hesabına  alınan  məhsullar,  şəxsi  yardımçı 

təsərrüfatlarda  istehsal  edilən  məhsullar,  tədarük 

edilmiş yabanı bitkilər daxildir. Bunlardan başqa, 

şəxsi istehlaka  həm  də  fərdi  sifarişlər  üzrə paltar, 

ayaqqabı  tikişi,  mənzillərin  və  mebellərin  təmiri, 

camaşırxana 

xidmətləri, 

məişətdə 

işlədilən 

elektrik  enerjisi,  su  və  qaz  xidmətləri,  yaşayış 

fondunun  aşınması  daxil  edilir.  Şəxsi  istehlakın 

şeylər  (maddələr)  üzrə  xərclərin  ödənilməsinin 

mənbəyi  əmək  üzrə  gəlirlərdən,  sosial  və  digər 

fondlardan ödəniş və yardımlardan ibarətdir.  

 

ŞƏXSĐ  ĐSTĐFADƏ  ÜÇÜN  ĐSTEHSAL

  - 

şəxsi  istehlak  və  ya  bu  istehsala  investisiya  üçün 

nəzərdə  tutulmuş  bütün  malların  istehsalı  bu 

kateqoriyaya  daxildir.  Kapital  qoyuluşu  üçün 

nəzərdə tutulmuş  mallar  – bu,  təsərrüfat  üsulu  ilə 

istehsal  edilmiş  əsas  maddi  fondlar  (binalar, 

maşınlar  və  s.),  həmçinin  əsas  qeyri-maddi 

fondlardır (proqram təminatının işlənməsi və s.).  

Şəxsi istifadə üçün istehsal edilmiş məhsul qeyri-

bazar  məhsulu  hesab  edilir  və  bazarda  satılan 

oxşar  məhsulların  qiymətinə,  belələri  olmadıqda 

isə, maya dəyərinə görə qiymətləndirilir. Ona həm 

maddi  kapital  malları  (məsələn,  dəmir  yolu 


 

618 


müəssisələrinin  dəmir  yolları),  həm  də  qeyri-

maddi  aktivlərə  investisiyalar  (məsələn,  proqram 

təminatı)  daxildir.  Maddi  kapital  malları  “Maddi 

mallara  ümumi  investisiyalar”  maddəsinə  daxil 

edilir. 

Şəxsi  istifadə  üçün  istehsalın  qiymətləndirilməsi 

“istehsalı”  milli  hesablar  sistemində  müəyyən 

edildiyi kimi qiymətləndirməyə imkan verir. 

 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   154   155   156   157   158   159   160   161   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin