A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LĐCƏ OLUNANLARIN SAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf
- BEYNƏLXALQ STATĐSTĐKA ĐNSTĐ- TUTU (BSĐ)
- BEYNƏLXALQ STATĐSTĐKA TƏŞ- KĐLATLARI
- Beynəlxalq Statistika Đnstitutu
- BEYNƏLXALQ TƏSNĐFATLAR
- BEYNƏLXALQ TRANZĐT
|
BEYNƏLXALQ MÜLKĐ AVĐASĐYA TƏŞKĐLATI (BMAT) – 1944-cü ildə Çikaqoda Beynəlxalq mülki aviasiya üzrə konfransda hazırlanmış və Beynəlxalq Mülki Aviasiyaya dair Konvensiya 26 dövlət tərəfindən təsdiq edildikdən sonra, 1947-ci
ildə yaradılmışdır. BMAT-ın yaradılmasında məqsəd beynəlxalq mülki aviasiyanın təhlükəsizliyini və planauyğun inkişafını təmin
etməkdən; təyyarələrin yaradılmasının və onlardan sülh məqsədləri üçün istifadə edilməsinin, mülki aviasiya üçün hava yollarının (xətlərinin), hava limanlarının, aeronaviqasiya avadanlıqlarının yaradılmasını həvəsləndirməkdən; dünya
əhalisinin təhlükəsiz, daimi, səmərəli hava daşımalarına tələbatını ödəməkdən ibarətdir. Bu məqsədlərin yerinə yetirilməsinə kömək etmək üçün BMAT bir sıra beynəlxalq standartlar qəbul etmiş və praktiki tədbirlər tövsiyə etmişdir ki, bunlar da təyyarələrin konstruksiyası (layihəsi) və istismar qaydalarının, onların avadanlıqlarının xarakteristikasını, hava nəqliyyatı şirkətlərinin pilotlarının, uçuş ekipajının (heyəti), hava hərəkətləri xidməti üzrə operatorların xidməti vəzifələrini müəyyənləşdirir.
63
LĐCƏ OLUNANLARIN SAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - vərəm xəstəliyinə tutulma hallarının aşkar edilmiş sayı - DOTS (beynəlxalq səviyyədə tövsiyə edilmiş vərəmlə mübarizə strategiyası) çərçivəsində yenidən aşkar edilmiş vərəm
xəstəliyinə tutulma
hallarının qiymətləndirmə sayının faizlə ifadəsi kimi verilə bilir. DOTS özündə beş elementi birləşdirir: cari strategiyaya bağlılığı, mikroskoplardan istifadə edilməsini, dərman preparatları ilə təmin etməni, nəzarət və kontrol sisteminin mövcudluğunu, həmçinin yüksək səmərəli rejimlərin tətbiq edilməsini (pasiyentin bilavasitə müşahidə edilməsində). Sağalmanın faiz payı – bu, sağalması mümkün olmuş və ya müalicəsində DOTS-un
tam kursu
keçirilmiş vərəmlə
xəstələnmənin yenidən qeydə alınmış infeksiya hallarının (pasiyentin bəlğəminin analizində müsbət reaksiyası əsasında müəyyənləşdirilmiş) payıdır. Vərəmlə xəstələnmə halları vərəmin mövcudluğunun bakterioloji analizi və ya həkimin diaqnostikası yolu ilə təsdiq olunmuş pasiyentlər kimi müəyyənləşdirilir. Aşkar edilmiş vərəm xəstəlikləri hallarının sayı bu və ya digər konkret ildə vərəmə yoluxma halları haqqında məlumatların sayının
(pasiyentin bəlğəminin analizinin müsbət reaksiya verməsi əsasında müəyyənləşdirilmiş) bu il üzrə belə yeni hadisələrin qiymətləndirmə sayına bölünməsi ilə hesablanır. Bir çox ölkələrdə bu nisbətin məxrəcini kifayət qədər dəqiqliklə müəyyən etmək mümkün olmur. Uğurlu müalicələrin sayı müalicəsi baş tutmuş və ya DOTS-un tam kursunun tətbiq edilməsi nəticəsində vərəmə yoluxma (bəlğəmin analizinin müsbət reaksiya verməsi əsasında müəyyənləşdirilmiş) halları haqqında yenidən qeydə
alınmış məlumatların sayının yeni
qeydiyyatdan keçmə hallarının ümumi sayına bölünməsi şəklində hesablanır. Müalicəsi DOTS strategiyasının tətbiqi
ilə həyata
keçirilən pasiyentlər kontingenti üzrə müalicəsinin uğurlu olmasına bilavasitə və kifayət qədər dəqiqliklə nəzarət
etmək olur.
Surətdə pasiyentlərin vəziyyətinin və
müalicələrin nəticələrinin sistematik qiymətləndirmə rəqəmləri göstərilir.
1946-cı
ildə yaradılmışdır. Təşkilatın məqsədi istehsal olunan məhsulların intellektual, elmi, texniki və iqtisadi cəhətdən qarşılıqlı inkişafını təmin etməkdir. BST Beynəlxalq Elektrotexniki Komissiyanın nəzdində, hər bir standartlaşma sahəsində fəaliyyət göstərir.
– rəsmi statistikanın əsas prinsiplərindən biri olaraq, ayrı- ayrı xarici ölkələrin və beynəlxalq birliklərin iqtisadi vəziyyətini xarakterizə edən statistik məlumatların seçilməsi, təhlili
və sistemləşdirilməsi ilə məşğul olan statistika bölməsidir. Bu məlumatlar ayrı-ayrı ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların rəsmi
statistika nəşrlərində dərc edilir. Beynəlxalq statistika sosial və iqtisadi statistikanın bütün sahələrini əhatə edir.
BEYNƏLXALQ STATĐSTĐKA ĐNSTĐ- TUTU (BSĐ) – müasir dünyada fəaliyyət göstərən ən yaşlı beynəlxalq cəmiyyətdir. BSĐ 1885-ci ildə onun sələfi olan Beynəlxalq Statistika Konqresi isə 1853-cü ildə yaradılmışdır. Đnstitut müstəqil cəmiyyətdir, məqsədi statistik üsulların işlənməsi, təkmilləşdirilməsi və onların dünya ölkələrində beynəlxalq fəaliyyət və əməkdaşlığın köməyi ilə tətbiqi, statistika nəzəriyyəsi sahəsində tədqiqatların inkişafı, məlumatların beynəlxalq müqayisəliliyinin yaxşılaşdırılması, statistika cəmiyyətləri və digər statistika təşkilatları arasında beynəlxalq münasibətlərin inkişafı yolu ilə
statistikanın
birləşdirilməsidir (əlaqələndirilməsidir).
STATĐSTĐKA TƏŞ- KĐLATLARI - BMT, YUNESKO və AĐ çərçivəsində yaradılmışdır. BMT-nin
statistika fəaliyyəti beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafına, statistik məlumatların düzgünlüyünün və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, onun
beynəlxalq müqayisəliliyinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmişdir. BMT-nin əsas orqanlarından biri Đqtisadi və Sosial Şuradır (Economic and Social Council, ECOSOC) və o, beynəlxalq miqyasda statistika proqramlarının əlaqələndirilməsi ilə məşğul olur. 1946-cı ildə yaradılmışdır və BMT-nin Baş Assambleyasının rəhbərliyi altında iqtisadi və sosial məsələlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlıqda BMT-nin məqsəd və prinsiplərinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Đqtisadi və Sosial Şuranın tərkibində müxtəlif komitə və komissiyalar fəaliyyət göstərir. BMT- nin beş regional komissiyası fəaliyyət göstərir: Afrika üçün Đqtisadi Komissiyası (AĐK), Asiya və Sakit okean regionu üçün Đqtisadi və Sosial Komissiyası (ASOĐSK), Avropa üzrə Đqtisadi Komissiyası (AĐK), Latın Amerikası və Karib hövzəsi ölkələri üzrə Đqtisadi və Sosial
Komissiyası (LAKĐK), Qərbi Asiya ölkələri üzrə Đqtisadi Komissiyası (QAĐK).
BMT-nin ixtisaslaşdırılmış təşkilatlarının statistika fəaliyyətinin razılaşdırılması Đqtisadi və Sosial
64
Şuranın tabeliyində olan Əlaqələndirmə üzrə Đnzibatı Komitəyə (ƏĐK) həvalə olunmuşdur. ƏĐK-in tərkibində beynəlxalq statistika proqramlarının əlaqələndirilməsi və təkrarlanmanın azaldılması ilə məşğul olan statistik fəaliyyət üzrə Alt komitəsi fəaliyyət göstərir. Beynəlxalq statistika məsələləri ilə qlobal miqyasda BMT-nin Statistika komissiyası, əhali statistikası məsələləri və ümumi demoqrafik problemlərlə isə BMT-nin əhali üzrə Komissiyası məşğul olur. BMT-nin Nyu-York, Cenevrə və yerlərdəki müxtəlif struktur qurumlarına təşkilati-inzibati, maliyyə, texniki və ümumi xidmətləri, onun katibliyinin Beynəlxalq Đqtisadi və
Sosial məsələlər üzrə Departamenti (Departament of International Economic and Social Affairs) həyata keçirir. 1977-ci ildə yaradılmış Departament, BMT-nin bütün sisteminin maraqlarına uyğun olaraq, beynəlxalq ticarət, nəqliyyat, sənaye və tikinti statistikasına dair məlumatları toplayır, təhlil edir və yayır, standartları və statistika təsnifatlarını hazırlayır. Departamentin tərkibində BMT-nin Statistika Bürosu (UN Statistical Office) fəaliyyət göstərir. Büro beynəlxalq statistika məlumatlarının işlənməsi, statistik məcmuələrin hazırlanması, metodoloji işlərin həyata keçirilməsi və BMT-nin Statistika Komissiyasının sessiyaları üçün materialların hazırlanması ilə məşğul olur. BMT-nin Statistika Bürosu regional və milli statistika məlumatlarının müqayisəliliyinin yüksəldilməsinə xüsusi diqqət verir. Bunun üçün statistika məlumatlarının yığılması, işlənməsi, təhlili və yayılması metodlarına dair BMT-nin bütün qurumları üçün məcburi olan standart tövsiyələrdən istifadə edilir (bu standartlar milli statistika xidmətləri üçün təklif xarakteri daşıyır və əsas etibarı ilə statistika məcmuələrinin hazırlanmasında istifadə üçün nəzərdə
tutulmuşdur). BMT-nin statistika proqramlarının və BMT sisteminə daxil olmayan təşkilatların işlərinin əlaqələndirilməsi məqsədilə 1969-cu ildə BMT- nin Statistika Komissiyasının yardımçı orqanları kimi fəaliyyət göstərən təşkilatların beynəlxalq statistika proqramları və statistika fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsi üzrə işçi qrupu yaradılmışdır. BMT-nin mərkəzi orqanları ilə ixtisaslaşdırılmış təşkilatları arasında qarşılıqlı əlaqələr müqavilələrlə tənzimlənir. BMT-nin orqanları və ixtisaslaşdırılmış təşkilatları statistik məlumatları hazırlayır, sistemləşdirir və illik məcmuələr, külliyyatlar və s. nəşrlər də dərc etdirir.
–
(Inernational Statistical Institute) - statistika metodlarının inkişafı və təkmilləşdirilməsi və onların müxtəlif bilik sahələrində tətbiqi ilə məşğul olan qeyri-hökumət təşkilatıdır. Đqtisadi və sosial şurada
və YUNESKO-da məsləhət statusuna malikdir. 1885-ci ildə elmi-statistiklərin müstəqil beynəlxalq cəmiyyəti kimi yaradılmışdır. BSĐ-nin nəzdində dörd bölmə mövcuddur: Y.Bernulli adına riyazi statistika və nisbilik nəzəriyyəsi cəmiyyəti, Statistik müşahidələr üzrə beynəlxalq cəmiyyət, Regional və
şəhər statistikası üzrə beynəlxalq cəmiyyət, Rəsmi statistika üzrə beynəlxalq ittifaq.
Communities) – Avropa Đttifaqının Statistika Bürosudur, Lüksemburqda yerləşir və Brüssel şəhərində departamentə malikdir. Avrostatın əsas vəzifələrinə daxildir: Birlik üzvləri və əsas ticarət partnyorları barədə statistik məlumatlarla təmin edilməsi; statistika standartlarının, metodlarının, konsepsiyalarının vahidliyinin təmin edilməsi; milli statistika institutları (təşkilatları) ilə məlumatlar mübadiləsi üçün vahid Avropa hesablama şəbəkəsinin yaradılması; inkişaf
etməkdə olan ölkələrə, Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinə statistikanın inkişaf etdirilməsində yardım göstərmək; nəşriyyat fəaliyyəti.
TƏSNĐFATLAR – beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən qəbul edilmiş təsnifatlardır. Azərbaycan statistikasında beynəlxalq təsnifatlar tətbiq edilməklə, onların əsasında milli təsnifatların hazırlanması, yaxud keçid açarlarından istifadə etməklə (“Təsnifatların harmonizasiyası”na bax) həyata keçirilir. Beynəlxalq təsnifatlar Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT), Avropa Đttifaqı (AĐ), Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Đqtisadi Əməkdaşlıq və Đnkişaf Təşkilatı (ĐƏĐT), Gömrük Əməkdaşlığı Birliyi (GƏB), Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT), Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatı (BST) və s. kimi təşkilatlar çərçivəsində işlənib hazırlanır. Statistik məqsədlər üçün ən geniş istifadə olunan beynəlxalq təsnifatlar aşağıdakılardır: iqtisadi fəaliyyətin bütün növlərinin beynəlxalq standart sahələr təsnifatı (BSST); Əsas məhsulların beynəlxalq təsnifatı (ƏMBT), Beynəlxalq standart ticarət təsnifatı (BSTT), Dövlət orqanlarının funksiyaları təsnifatı (DOFT) və s.
– ölkənin göndərilmə və çatdırılma məntəqələrinin hüdudları xaricində olan
ölkənin yük
daşınmalarının həyata keçirilməsidir. Birbaşa və dolayı tranzitlər fərqləndirilir. Birbaşa tranzitə - gömrük anbarına yerləşdirmədən gömrük təminatı altında xarici əmtəələrin daşınması; dolayısı tranzitə - gömrük anbarlarına daxil olan və oradan
65 xaricə göndərilən xarici əmtəələrin daşınması aiddir. BEYNƏLXALQ VALYUTA FONDU (BVF) - BMT-yə üzv dövlətlərin əksəriyyətini birləşdirən ixtisaslaşdırılmış beynəlxalq maliyyə təşkilatıdır və vəzifəsi beynəlxalq valyuta sisteminin fəaliyyətini təkmilləşdirməkdən ibarətdir. BVF beynəlxalq valyuta məsələləri üzrə məsləhət və razılaşdırılmış fəaliyyət üçün mexanizmlə təmin etmək; məşğulluğun və real gəlirin yüksək səviyyəsi ilə beynəlxalq ticarəti tarazlı inkişaf etdirmək; istehsal imkanlarını inkişaf etdirmək; valyuta sabitliyi və valyuta münasibətlərini nizamlamaq yolu ilə beynəlxalq əməkdaşlığa təsir göstərir. BVF həm də ödəmələrin çoxtərəfli sistemlərinin yaradılması və dünya ticarətinin inkişafına maneçilik törədən valyuta məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılmasına çalışmağa; tədiyyə balanslarında tarazlığa nail olmaq,
lazımi zəmanətlə Fondun ümumi
ehtiyatlarından müvəqqəti olaraq üzv-dövlətlərə verilməsinə; tədiyyə balanslarının kəsrinin davamlılığını və miqyasını ixtisara salmağa təsir göstərir. BVF-nin ehtiyatları üzv-ölkələrin üzvlük haqqından və bazar götürmələrindən ibarətdir. BVF-nin idarəedici orqanı idarəetmə şurasıdır və tərkibinə hər ölkədən bir nümayəndə daxildir. BEYNƏLXALQ YENĐDƏNQURMA VƏ ĐNKĐŞAF BANKI (BYĐK) – BMT-nin valyuta-maliyyə məsələləri üzrə konfransında işlənib hazırlanmış Sazişin 28 ölkə tərəfindən imzalanmasından sonra, 1944-cü ildə Bretton- Vudsda (ABŞ) yaradılmışdır. Onun məqsədi - istehsal məqsədləri üçün kapital qoyuluşu yolu ilə üzv-dövlətlərin ərazilərinin yenidən qurulması və inkişaf etdirilməsinə yardım göstərmək; fərdi xarici kapital qoyuluşunu maraqlandırmaq və hətta fərdi kapitalı əlverişli şərtlərlə almaq mümkün olmadığı hallarda, fərdi kapitala əlavə olaraq, istehsal məqsədləri üçün maliyyə vəsaitləri ayırmaq; BYĐK-yə üzv-dövlətlərin istehsal ehtiyatlarını inkişaf etdirmək məqsədilə, beynəlxalq ticarətin uzunmüddətli tarazlı artımına kömək göstərməkdən və tədiyyə balanslarının tarazlığını saxlamağa yardım etməkdən və beynəlxalq kapital
qoyuluşunu həvəsləndirməkdən ibarətdir. BYĐK-in bütün səlahiyyətləri idarəetmə şurasına məxsusdur. Bu idarəetmə şurasına hər bir üzv-dövlətdən bir idarəedici və onun bir müavini daxil edilir.
sığortaçının, tibbi sığortaya aid olan sığortalar istisna olmaqla, sığorta olunanla sığorta hadisəsi baş verərsə: bədbəxt hadisə, xəstəlik və ya onların əmək qabiliyyətlərinin həmin səbəblərdən itirilməsi nəticəsində sağlamlığına zərər dəyərsə, çəkdiyi
əlavə xərclər
müqabilində kompensasiyaların qismən və yaxud tam ölçüdə qəbul olunmuş məbləğdə sığorta ödənişləri üzrə vəzifələrini nəzərdə tutan şəxsi sığorta növlərinin məcmusudur.
–
bələdiyyənin büdcə kəsirini doldurmaq və büdcədənkənar tədbirlərin yerinə yetirilməsi üçün maliyyə ehtiyatları cəlb etmək məqsədilə, yerli idarəetmə orqanlarının təsis etdiyi qiymətli kağızlardır.
yerli
maliyyə, dövlət
mülkiyyətində olan
və bələdiyyələrin istifadəsinə verilmiş bələdiyyə əhalisinin tələbatının ödənilməsinə xidmət edən bütün növdən olan daşınan və daşınmaz əmlakdır. “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Qanuna uyğun olaraq, bələdiyyə mülkiyyətinin tərkibinə yerli vergilər və ödənişlər hesabına formalaşan yerli büdcənin vəsaiti, bələdiyyənin büdcədənkənar fondları, bələdiyyə əmlakı, habelə bələdiyyə torpaqları, bələdiyyə müəssisələri və təşkilatları, bələdiyyə mənzil fondları və qeyri-yaşayış binaları, dövlət mülkiyyətində və xüsusi
mülkiyyətdə olmayan yollar, bələdiyyə, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və idman müəssisələri, digər daşınan və daşınmayan əmlak daxildir. Bələdiyyələr bələdiyyə mülkiyyətini idarə edirlər. Bələdiyyə mülkiyyətinin tərkibinə daxil olan əmlak
barəsində mülkiyyət hüququnu bələdiyyələr, Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə nəzərdə tutulmuş hallarda isə bilavasitə əhali həyata keçirir. Qanuna uyğun olaraq, bələdiyyələr yerli əhalinin mənafeyi naminə bələdiyyənin hüdudları daxilində olan torpaqlardan istifadə şərtlərini müəyyənləşdirə bilərlər. BƏLƏDĐYYƏ STATĐSTĐKASI
– yerli idarəetmə orqanlarının işinin
aparılması predmetinə daxil olan kütləvi hadisə və proseslərin vəziyyətini xarakterizə edən statistika məlumatları sistemidir. Bələdiyyə statistikasının göstəricilər sistemi bələdiyyə mülkiyyətinin miqdarını (ölçüsünü), tərkibini və istifadəsini; bələdiyyələrin yaşayış və qeyri-yaşayış fondlarının tərkibini və istifadəsini; bələdiyyələrin təhsil və səhiyyə idarələrinin orqanlarının təşkilini, saxlanmasını və inkişafını; ictimai qaydaların mühafizəsinin təşkilini; bələdiyyələrin enerji,
qaz, istilik
və su
təchizatının, kanalizasiya sisteminin saxlanmasını 66
və inkişaf etdirilməsini; yerli əhəmiyyətli yolların saxlanmasını; bələdiyyənin ərazisinin abadlaşdırılmasını və yaşıllaşdırılmasını; əhalinin rabitə, ticarət, ictimai iaşə və məişət xidməti və s. xidmətlərlə təmin edilməsini xarakterizə edir. Bələdiyyə statistikası göstəriciləri rəsmi statistika orqanlarının həyata keçirdiyi rəsmi statistika tədqiqatları çərçivəsində işlənib hazırlanır. Yerli idarəetmə üçün tələb edilən məlumatların digər hissəsi isə icraedici orqanların ərazi nümayəndəlikləri (Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin yerli orqanları, əmək və məşğulluq təşkilatları, daxili işlər, təhsil, mədəniyyət və səhiyyə şöbələri, torpaq ehtiyatları və yer quruluşu, su təsərrüfatı və su mühafizəsi ilə məşğul olan təşkilatlar və s.) tərəfindən, habelə yerli bələdiyyə orqanlarının özləri, onların müvafiq
funksional təşkilatları tərəfindən hazırlanır. BƏRPA EDĐLMĐŞ MƏMULATLAR –
təkrar işlənmə
nəticəsində alınan
bütün məmulatlardır. Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|