A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə55/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   182

 

ƏSAS QĐYMƏTLƏRLƏ ÜMUMĐ ƏLAVƏ 

DƏYƏR

  –  alıcıların  qiymətlərindən  aralıq 

istehlak 

çıxılmaqla, 

əsas 


qiymətlərlə 

qiymətləndirilmiş buraxılışdır. 

 

ƏSAS  MADDĐ  VASĐTƏLƏR  ŞƏKLĐNDƏ 

KAPĐTALLAŞDIRILMIŞ  MƏHSUL

  –  öz 


işçi  qüvvəsinin  köməyi  ilə  və  öz  istifadəsi  üçün 

müəssisə  tərəfindən  istehsal  olunmuş  və  ya 

tikilmiş  əsas  maddi  vasitələrin  dəyəri,  həmçinin 

müəssisənin  özü  tərəfindən  müstəqil  aparılan  iri 

təmir işlərinin dəyəridir.  


 

212 


Əsas  maddi  vasitələr  şəklində  kapitallaşdırılmış 

məhsul  maddi  aktivlərə  qoyulan  investisiyanın 

hissəsi hesab edilir. 

 

ƏSAS  MASSĐV  METODU

  –  müayinəyə  ən 

iri, 

əhəmiyyətli 



(çox 

mühüm) 


müşahidə 

vahidlərinin məruz qaldığı qeyri-ümumi müşahidə 

metoddur. 

 

ƏSAS  MƏHSUL

  -  müəssisənin  istehsalının 

yönəldildiyi  və  müəssisənin  ümumi  məhsulunun 

həcmində  daha  çox  xüsusi  çəkiyə  malik  olan 

məhsuldur.  



 

ƏSAS 

MƏHSULLARIN 

TƏSNĐFATI 

(ƏMT

)  –  BMT-nin  Əsas  Məhsulların  Təsnifatı 

yalnız  malların  deyil,  həm  də  xidmətləri  əhatə 

edən  məhsulların  tam  təsnifatıdır.  ƏMT  mal, 

xidmət  və  aktivlərlə  bağlı  iqtisadi  prosesləri  əks 

etdirən  müxtəlif  növlü  statistik  məlumatların 

beynəlxalq müqayisəsinin əsasını təmin edir. 

ƏMT-də  mal  və  xidmətlərin  hər  bir  növü  elə 

müəyyənləşdirilmişdir ki, onlar, bir qayda olaraq, 

iqtisadi  fəaliyyətin  bütün  növlərinin  Beynəlxalq 

standart  sahə  təsnifatında  (BSST)  yalnız  bir 

fəaliyyət  növünün  məhsulu  hesab  edilirlər  və 

əksinə,  Beynəlxalq  standart  sahə  təsnifatının 

(BSST)  hər  bir  iqtisadi  fəaliyyət  növü  elə 

müəyyənləşdirilmişdir  ki,  o,  bir  qayda  olaraq, 

ƏMT-də  (hər  bir  məhsul  növü  eyni  kodla 

məhsulun  ayrılıqda  bir  sıra  növ  müxtəlifliklərinə 

malik  olduqda)  nəzərdə  tutulmuş  məhsullardan 

yalnız  bir  növünü  istehsal  edir.  Praktiki  imkanlar 

daxilində  bu  iki  təsnifat  arasında  birə-bir 

uyğunluq  tapmağa  cəhd  edilmişdir.  ƏMT-də 

məhsulun  hər  bir  kateqoriyası  BSST  sinfinə 

(haradakı, bu məhsul və ya xidmət əsasən istehsal 

olunur)  istinad  edilməklə  müşayiət  olunur.  Lakin 

həmişə birə-bir uyğunluğuna nail olmaq mümkün 

deyildir.  Buna  görə  də,  praktikada  bir  məhsuldan 

artıq, 


onun 

nə 


qədər 

məhdud 


səciyyələndirilməsindən  asılı  olmayaraq,  sahənin 

məhsuluna  birləşdirilməsi  tendensiyası  mövcud 

olur.  

Məhsulların  iqtisadi  fəaliyyət  növləri  üzrə 



təsnifatı  Avropa  Birliyi  səviyyəsində  statistik 

təsnifatlar sistemi hesab edilir. 



 

ƏSAS  SEÇMƏ

 

– 

müşahidə 

obyektinin 

çoxməqsədli  müayinələrinin  keçirilməsi  üçün 

nəzərdə tutulmuş iri ölçülü (həcmli) seçmədir. Bu 

seçmədən  xüsusilə  işçi  qüvvəsinin  müayinələri 

zamanı geniş istifadə edilir.  

 

ƏSAS 



SĐSTEM

 

– 



mühasibat 

uçotunun 

genişləndirilmiş 

sistemi 


tətbiq 

olunmayan 

şirkətlər  üçün  nəzərdə  tutulmuş  mühasibat  uçotu 

sistemidir.  

 

ƏSAS  TELEFON  APARATLARI

  –  şəhər 

telefon  stansiyalarında  sərbəst  mövcud  nömrələrə 

malik olan telefon aparatlarıdır. Bura əsas telefon 

aparatının 

xəttinə 


birləşdirilmiş, 

stansiyada 

müstəqil nömrəsi olmayan telefon aparatları daxil 

edilmir. 

 

ƏSAS  VƏSAĐTLƏRĐN  HƏRƏKƏTĐ

  –  hər 

hansı bir dövr ərzində əsas vəsaitlərin daxil olması 

və  çıxmasını,  onların  həcminin  və  strukturunun 

dəyişməsini  xarakterizə  edən  prosesdir.  Əsas 

vəsaitlərin daxil olması əsas etibarilə tikintisi başa 

çatmış  yeni  obyektlərin  istifadəyə  verilməsi  və 

yaxud  onların  hazır  şəkildə  əldə  edilməsi 

(alınması)  ilə  baş  verir.  Əsas  vəsaitlərin  çıxması, 

onların  fiziki  və  mənəvi  cəhətdən  köhnəlməsi, 

təbii  fəlakətlərdən  dağılması,  başqa  müəssisə  və 

təşkilatlara  satılması  nəticəsində  baş  verir.  Əsas 

vəsaitlərin  hərəkətinin  intensivliyi  (səmərəliliyi) 

əsas  vəsaitlərin  yeniləşmə  və  çıxma  əmsalları  ilə 

xarakterizə olunur. Yeniləşmə əmsalı dövr ərzində 

istifadəyə  verilmiş  yeni  əsas  vəsaitlərin  bütün 

vəsaitlərin  onların  dövrün  sonuna  olan  ümumi 

dəyərinə  nisbəti  kimi  müəyyən  edilir.  Çıxma 

əmsalı  dövr  ərzində  çıxmış  əsas  vəsaitlərin 

dəyərinin  bütün  vəsaitlərin  dövrün  əvvəlinə  olan 

dəyərinə  nisbəti  kimi  müəyyən  edilir.  Əsas 

vəsaitlərin  hərəkəti  haqqında  daha  dolğun 

məlumatı əsas fondların balansı verir.   

 

ƏSASƏN ƏRZAQ MALLARININ SATIŞI



 

– ixtisaslaşdırılmamış mağazalarda ümumi satışın 

həcmində  ərzaq  mallarının  satışı  35%-dən  çox 

olan satışdır. 

 

ƏSASLI  QĐYMƏTLƏNDĐRMƏ



  –  qeyri-

müəyyən  artma  zamanı  n  müşahidə  sayının 

θ

 

həqiqi 



parametrinə 

yönələn 


T

n

 



nöqtəli 

qiymətləndirilməsidir.  Burada  bütün 

ε

>0  halları 



üçün  

 

Lim P



{

θ



n

T

>

ε



}

 

 



zamanı 


dispersiya 

sıfıra 


doğru 

istiqamətləndikdə,  əsas  qiymətləndirmə  istənilən 

dəyişməyən qiymətləndirilmədir. 

 

ƏSASLI  TƏMĐR



  –  istehsal  xidmətləri  (işləri) 

formasında müxtəlif tikinti məhsullarıdırBina və 

tikililərin ayrı-ayrı köhnəlmiş konstruktiv element 

və  hissələrinin  yeniləri  ilə  dəyişdirilməsindən 

ibarətdir.  Əsaslı  təmir  əsasən  məhsulun  (işin) 

maya  dəyəri  hesabına  normativlər  üzrə  əmələ 


 

213


gələn  (yaranan)  təmir  fondunun  vəsaiti  hesabına 

həyata  keçirilir.  Avadanlıqların  əsaslı  təmiri 

onların  keyfiyyətinin  və  iş  qabiliyyətinin  bərpa 

edilməsi  üzrə  kompleks  tədbirlərin  həyata 

keçirilməsindən 

ibarətdir 

və 

bu 


zaman 

avadanlıqların 

müasirləşdirilməsi 

də 


həyata 

keçirilir. 



 

ƏSASLI TĐKĐNTĐ STATĐSTĐKASI

 – təkrar 

istehsal  hadisələri  və  proseslərini  və  yeni  əsas 

fondların 

yaradılmasını 

öyrənən 

statistika 

sahəsidir.  Əsaslı  tikinti  statistikası  iki  tədqiqat 

obyektinə  malikdir:  kapital  qoyuluşu  sahəsində  - 

kapital  qoyuluşunu  həyata  keçirən  fiziki  və 

hüquqi şəxslərin məcmusu (investisiya layihəsinin 

reallaşdırılması);  tikinti  fəaliyyəti  sahəsində  - 

maddi istehsal sahəsi kimi tikinti. 

Əsaslı  tikinti  sahəsinin  predmetinə  tikintidə 

kapital qoyuluşunun həyata keçirilməsi vasitəsi ilə 

əsas fondların təkrar istehsalı sahəsində baş verən 

və  inkişaf  edən,  kütləvi  amillərin  və  proseslərin 

kəmiyyət  ifadəsi  və  münasibətləri  xidmət  edir. 

Əsaslı tikinti statistikasının əsas vəzifəsi tikinti və 

əsas fondların təkrar istehsalında kapital qoyuluşu 

haqqında 

düzgün 

və 


elmi 

əsaslandırılmış 



məlumatların 

vaxtında 

əldə 

edilməsi 



və 

işlənməsindən ibarətdir. 



 

ƏSASLI TĐKĐNTĐDƏ HESABAT

 – sifarişçi, 

podratçı müəssisələrinin (təşkilatlarının), tikintiyə 

xidmət  edən  layihə  və  axtarış  təşkilatlarının 

fəaliyyəti  üzərində  statistik  müşahidənin  əsas 

formasıdır.  Əsaslı  tikintidə  hesabat,  özündə 

təşkilati-hüquqi 

formasından 

və 


mülkiyyət 

formasından  asılı  olmayaraq,  əsas  kapitala 

investisiya 

yönəldən 

(investisiya 

layihəsini 

reallaşdıran), 

tikintidə 

podrat 

müqavilələri, 



həmçinin  təsərrüfat  üsulu  üzrə  tikintidə  iş  yerinə 

yetirən,  fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  dövri  təqdim 

etdikləri 

statistika 

müşahidəsi 

formalarının 

məcmusunu əks etdirir.  

 

ƏSASLI  TĐKĐNTĐNĐN  MALĐYYƏLƏŞ-

DĐRĐLMƏSĐ

 

(“Đnvestisiya 



fəaliyyətinin 

maliyyələşmə mənbələrinə bax,). 

 

ƏSASLI TĐKĐNTĐNĐN PODRAT ÜSULU

 – 


müəyyən  olunmuş  qaydada  qeydiyyatdan  keçmiş 

və 


tikinti 

fəaliyyətinə 



lisenziya 

almış, 


ixtisaslaşdırılmış  tikinti  təşkilatları  (əsas  podratçı 

və  subpodratçı)  tərəfindən  tikinti,  həmçinin  digər 

işlərin  həyata  keçirilməsinin  təşkilati-hüquqi 

formasıdır.  Əsaslı  tikintinin  podrat  üsulunda, 

tikinti prosesində iki tərəf iştirak edir – sifarişçi və 

əsas  podratçı  (müqaviləçi).  Onların  qarşılıqlı 

əlaqələri 

tikinti 


üzrə 

müqavilə 

ilə 

müəyyənləşdirilir. 



(“Əsaslı 

tikintiyə 

podrat 

müqaviləsi”nə bax).  

 

ƏSASLI  TĐKĐNTĐYƏ  PODRAT  MÜQA-

VĐLƏSĐ

  –  icraçı  ilə  sifarişçi  arasında  bağlanmış 

müqavilə  (kontrakt)  əsasında  onların  qarşılıqlı 

münasibətlərini tənzimləyən əsas hüquqi sənəddir. 

Podratçı  (kontraktor)  tərəfindən  öz  riski  hesabına 

müqavilədə  nəzərdə  tutulmuş  vaxtda  öhdəsinə 

götürdüyü  obyektin  tikilməsi  və  təhvil  verilməsi, 

yaxud  müqavilədə  şərtləndirildiyi  kimi,  tikinti 

işlərinin  yerinə  yetirilməsi,  sifarişçi  tərəfindən 

podratçıya  tikinti  sahəsinin  verilməsi,  yaxud  işin 

hərtərəfli  təmin  edilməsi,  onun  qəbulu  və 

ödənilməsinə  dair  müqavilədir.  Əsaslı  tikintidə 

podrat  müqaviləsi  mülki-hüququ  müqavilənin  bir 

növüdür. 

Əgər  podratda  hər  hansı  məmulatın  hazırlanması 

nəzərdə  tutularsa  və  podratçı  onu  özünün  əldə 

etdiyi  materiallardan  hazırlayarsa,  hazırlanmış 

məmulatın  dəyəri  sifarişçi  tərəfindən  ödənilirsə, 

onda  mülkiyyət  hüququ  sifarişçiyə  keçir.  Əgər 

əvəz  edilən  əşya  hazırlanmışdırsa,  burada  alqı-

satqı  qaydaları  tətbiq  edilir.  Əgər  razılaşmada 

başqa  qayda  müəyyənləşdirilməyibsə,  podratla 

bağlı smetanın tərtibi ödənilmir.      



 

ƏSASSIZ VEKSEL (VALYUTASIZ VEK-

SEL)

 - əsassız və ya kifayət qədər əsası olmadan 

verilməsi faktı sübut olunmuş vekseldir. 

 

ƏTRAF  MÜHĐT

  -  insanların  həyatı,  həyat 

şəraitinin  keyfiyyəti  və  heyvan  və  bitkilərin 

yaşayışı  üçün  normal  şəraitli  təbii  mühit  kimi 

müəyyən edilir. 

Ətraf 


mühitin 

aşağıdakı 

komponentləri 

eyniləşdirilə (identifikasiya edilə) bilər:  

-  Atmosfer 

- Su 


- Bitki aləmi 

- Heyvanlar aləmi 

- Torpaq 

- Yaşayış məntəqələri. 

 

ƏTRAF  MÜHĐTĐN  ÇĐRKLƏNMƏSĐ  ĐLƏ 

MÜBARĐZƏ VƏ XÜSUSĐ ÇĐRKLƏNDĐR-

MƏ ƏLEYHĐNƏ APARATLAR (ƏSASƏN 

TEXNOLOJĐ 

PROSESĐN 

SONUNDA 

YERLƏŞƏN  TƏMĐZLƏYĐCĐ  VƏ  TUL-

LANTI 

EMAL 

EDƏN 

TĐKĐLĐLƏR) 

ÜÇÜN  NƏZƏRDƏ  TUTULMUŞ  AVA-

DANLIQLAR  VƏ  QURĞULARA  ĐNVES-

TĐSĐYALAR

 

ətraf 


mühitin 

qorunması 

kontekstində istifadə olunan texniki qurğuları əks 

etdirir. 

Bu 

ekoloji 


aqreqatlar, 

istehsal 

avadanlıqlarından 

asılı 


olmayaraq 

(onlarla 



 

214 


paralel),  fəaliyyət  göstərir  və  çirkləndirici 

maddələrin 

və 

çirkləndirici 



maddələrin 

tullantılarının  birləşdirilməsini,  emal  edilməsini, 

təmizlənməsini, 

zərərsizləşdirilməsini, 

kənarlaşdırılmasını  və  s.,  həmçinin  dağıdılmasını 

(ekologiyanı 

pozmadan 

yayılmasını) 

həyata 

keçirir.  Buraya  ətraf  mühitin  çirkləndirilməsi 



səviyyəsinin 

ölçülməsi 

üzrə 

avadanlıqlara 



investisiyalar  da  daxil  edilir.  Avadanlıqların 

layihələşdirilməsi  və  quraşdırmaya  xərclər  də 

daxil  olmaqla,  investisiyalar  qurğuların  alınması 

və  ya  tikilməsini  ödəyir.  Bu  qurğular  üçün  zəruri 

torpaq sahəsinin alınması da buraya daxil edilir.  

 

ƏTRAF  MÜHĐTĐN  ÇĐRKLƏNMƏSĐNƏ 



NƏZARƏT  ÜÇÜN  AVADANLIQ  VƏ 

QURĞULARA 

VƏ 

ÇĐRKLƏNMƏYƏ 

QARŞI  XÜSUSĐ  APARATLARA  (ƏSA-

SƏN  TEXNOLOJĐ  PROSESĐN  TAMAM-

LAYICI  MƏRHƏLƏSĐNDƏ  ĐSTĐFADƏ 

OLUNAN  AVADANLIQLARA)  ĐNVES-

TĐSĐYALAR

  -  fəaliyyət  növü  ilə  bağlı,  əsas 

məqsədi  ətraf  mühitin  çirklənməsinin  və  ya  digər 

pisləşməsinin  qarşısının  alınması,  azaldılması  və 

ya ləğv edilməsi hesab edilir.  

Ətraf  mühitin  vəziyyətini  yaxşılaşdıran,  lakin 

ətraf  mühitin  qorunması  ilə  bağlı  olmayan 

fəaliyyət  növləri  istisna  edilir.  Beləliklə,  ətraf 

mühitə  əlverişli  təsir  edən,  əsasən  müəssisənin 

təhlükəsizliyi  üçün  daxili  texniki  tələbləri  təmin 

edən bütün işlər istisna edilir. Bu məhdudiyyətlər 

əksər 


hallarda 

“Đqtisadi 

fəaliyyət 

növləri” 

təsnifatının  37.00  (tullantıların  emalı)  siniflərində 

göstərilən  tullantıların  emalı  ilə  bağlı  fəaliyyət 

növlərinə  aiddir.  Belə  fəaliyyət  növləri  Đqtisadi 

Fəaliyyət 

Növləri 

Təsnifatının 

digər 

qruplaşmalarına daxil edilməməlidir.  



Đstehsalın  tamamlayıcı  mərhələsində  istifadə 

olunan  avadanlıqlar  ətraf  mühitin  vəziyyətinə 

nəzarət  etmək  üçün  istifadə  olunan  əlavə  texniki 

qurğuları  birləşdirir.  Bu  qurğular  müstəqil 

fəaliyyət  göstərir  və  ya  istehsal  avadanlığının  bir 

hissəsi  hesab  olunur,  ətraf  mühitin  çirklənməsini 

aradan  qaldırır,  tullantıların  və  ya  zərərli 

maddələrin  yayılmasının  qarşısını  alır  və  ya 

çirklənmənin  səviyyəsini  ölçür.  Đnvestisiyaların 

həcmi, 


qurğuların 

layihələşdirilməsi 

və 

quraşdırma  xərcləri  də  daxil  edilməklə,  onların 



alınma  qiyməti  və  ya  qurğuların  tikilməsinin 

dəyəri ilə hesablanır. Quraşdırma üçün lazım olan 

torpağın  alınmasına  çəkilən  xərclər  də  həmçinin 

buraya 


daxil 

edilir. 


Lakin 

iş 


yerlərində 

sağlamlığın  təhlükəsizliyi  şəraitinin  yaradılması 

məqsədi  ilə  birbaşa  edilmiş  məsrəflər  istisna 

olunur. 


Bu investisiyaları ətraf mühitin aşağıdakı 4 və ya 

daha çox sahələrinə ayırmaq olar: 

- tullantılar; 

- havaya atılan zərərli maddələr; 

- su mühitinin qorunması; 

- səs-küy və vibrasiya. 

 

ƏTRAF  MÜHĐTĐN  ÇĐRKLƏNMƏSĐNĐN 

TEXNOLOJĐ 

CƏHƏTDƏN 

AZAL-

DILMASI  ÜÇÜN  ĐSTĐFADƏ  OLUNAN 

AVADANLIQ  VƏ  QURĞULARA  ĐNVES-

TĐSĐYALAR (ĐNTEQRASĐYA OLUNMUŞ 

TEXNOLOGĐYA)

  -  fəaliyyət  növü  ilə  bağlı, 

əsas  məqsədi  ətraf  mühitin  çirklənməsinin 

qarşısının  alınması,  azaldılması  və  ya  ləğv 

edilməsi hesab edilir.  

Ətraf  mühitin  vəziyyətini  yaxşılaşdıran,  lakin 

ətraf  mühitin  qorunması  ilə  bağlı  olmayan 

fəaliyyət  növləri  istisna  edilir.  Beləliklə,  ətraf 

mühitə  əlverişli  təsir  edən,  lakin  əsasən 

müəssisənin  təhlükəsizliyi  üçün  daxili  texniki 

tələbləri  təmin  edən  bütün  işlər  istisna  edilir.  Bu 

məhdudiyyətlər  əksər  hallarda  Đqtisadi  Fəaliyyət 

Növləri  Təsnifatının  37.00  (tullantıların  emalı) 

siniflərində  göstərilən  tullantıların  emalı  ilə  bağlı 

fəaliyyət  növlərinə  aiddir.  Belə  fəaliyyət  növləri 

Đqtisadi  Fəaliyyət  Növləri  Təsnifatının  digər 

qruplaşmalarına daxil edilməməlidir.  

Ətraf 

mühitin 


çirklənməsinin 

azaldılması 

məqsədilə  hazırlanmış  qurğular,  daha  təmiz 

texnologiyanı  təmin  etmək  üçün  istifadə  olunan 

qurğular  hesab  edilir.  Bu  məqsəd  üçün  istehsalın 

tamamlanma 

mərhələsində 

tətbiq 


olunan 

avadanlıqdan 

fərqli 

olaraq, 


daha 

təmiz 


texnologiyanı  təmin  edən  avadanlıqlar  istehsal 

prosesinə inteqrallaşır (birləşir). Bununla əlaqədar 

olaraq,  belə  avadanlıqlara  investisiyaya  əlavə 

kapital  xərcləri  daxil  edilir.  Belə  avadanlıqlara 

istehsal  prosesi  ilə  əlaqədar  olmayan  ayrıca  bir 

hissə  kimi  baxılmır,  ona  görə  də  ona  çəkilən 

xərclər  aşağıdakı  kimi  qiymətləndirilməlidir. 

Məsələn,  ətraf  mühitin  qorunmasına  dair  hüquqi 

aktlara düşməyən mövcud alternativ qurğulara (və 

ya onların hissələrinə) çəkilən xərclərlə müqayisə 

yolu ilə qiymətləndirilməlidir. 

Mövcud  avadanlığın  məcburi  dəyişdirilməsi 

hallarında 

bu 


avadanlığın 

qalıq 


dəyərini 

investisiyaya  əlavə  etmək  lazımdır.  Đş  yerlərində 

sağlamlığın  təhlükəsizliyi  şəraitinin  yaradılması 

məsrəflərini çıxmaq lazımdır. 

Məcburi  dəyişdirilmiş  mövcud  avadanlığın  qalıq 

dəyərinin məbləği aşağıdakı kimi tapılır:  

Mövcud  avadanlığın  bərpa  dəyəri,  vurulsun 

dəyişdiriləcək 

avadanlığın 

gözlənilən 

qalan 

xidmət 


müddəti, 

bölünsün 

dəyişdiriləcək 

avadanlığın ümumi xidmət müddəti. 



 

215


Bu investisiyaları ətraf mühitin aşağıdakı 4 və ya 

daha çox sahələrinə ayırmaq olar: 

- tullantılar; 

- havaya atılan zərərli maddələr; 

- su mühitinin qorunması; 

- səs-küy və vibrasiya. 

 

ƏTRAF 

MÜHĐTĐN 

MÜHAFĐZƏSĐNƏ 

ÇƏKĐLƏN CARĐ XƏRCLƏR

 - ətraf mühitin 

qorunması 

üçün 

avadanlıqlara 



investisiya 

qoyuluşu  həyata  keçirildikdə  əmələ  gəlir.  Onlara 

aşağıdakılar  daxildir:  işçilərin  əmək  haqqının 

ödənilməsi,  icarə  haqqı,  ətraf  mühitin  qorunması 

üçün  vasitə  və  avadanlıqların  istismarı  və  təmiri 

üçün  zəruri  olan  əmtəə  və  xidmətlərin  (enerji, 

materiallar, 

təmir, 


daşınma, 

məlumatların 

alınması,  sığorta  və  s.)  istehlakı.  Lakin,  bir  sıra 

hallarda  həyata  keçirilən  fəaliyyətlər  istehsal 

prosesi  ilə  birbaşa  əlaqəli  olmur  və  işlərin 

əlaqələndirilməsi, 

tədqiqatlar, 

torpağın 

təmizlənməsi,  tullantıların  kənarlaşdırılması  və  s. 

kimi 


ətraf 

mühit 


üçün 

normal 


şərtlərin 

dəstəklənməsi  məqsədini  daşıyır.  Cari  xərclərə 

eyni  zamanda  ətraf  mühitin  qorunması  üçün 

alınmış  xidmətlərin  və  iqtisadi  vahidin  öz  işçi 

heyətindən 

istifadə 

etməklə 

ətraf 


mühitin 

vəziyyətinə  nəzarətin  təmin  edilməsinin  dəyəri, 

həmçinin  ətraf  mühitə  müsbət  təsir  göstərən, 

üçüncü  tərəfdən  alınmış  əlavə  xərclər  də  daxil 

edilir. Buna görə də, xərclərin ümumi məbləği bu 

xərclərin  toplanması  yolu  ilə  qiymətləndirilməli 

və “Ətraf mühitin mühafizəsi xərcləri – dövlət və 

iqtisadiyyatın 

bölməsində 

məlumatların 

toplanması  metodu”na  dair  sorğu  kitabçasında 

(Avrostat,  Seriya  8D,  1994)  göstərilmiş  mənfəət 

çıxılmaqla göstərilməlidir.  

Aşağıdakı maddələr əlavə edilməlidir: 



Ətraf 

mühitin 

vəziyyətinə 

nəzarət 

üzrə 

xidmətlər: 

-  öz  işçi  heyətindən  istifadə  etməklə  və  onlarının 

əməyinin  də  ödənilməsi  daxil  olmaqla  ətraf 

mühitin  vəziyyətinə  nəzarət  üzrə  xidmətlərin 

istehsalı  üçün  iqtisadi  vahid  tərəfindən  alınmış 

bütün əmtəə və xidmətlərin cari xərcləri; 

-  ətraf  mühitin  vəziyyətinə  nəzarət  üzrə 

xidmətlərin  göstərilməsi  üçün  üçüncü  tərəfə 

ödəmələr; 

-  ətraf  mühitin  vəziyyətinə  xüsusi  nəzarətlə 

əlaqədar  olmayan  fəaliyyətdə  istifadə  olunan 

əmtəə  və  xidmətlər  (istehsal,  idarəetmə,  alış  və 

marketinq, tədqiqat və s.); 

- xammal və ya köməkçi material və yaxud digər 

əmək  əşyaları  (yalnız  əlavə  xərclər  daxil  edilir) 

qismində  istifadə  olunan,  ətraf  mühit  üçün 

nisbətən  təhlükəsiz  olan  məhsullara  çəkilən  cari 

xərclər; 

-  şəxsi  istehlak  üçün  (bir  qayda  olaraq,  əmtəə 

vahidinin yüksək olmayan dəyəri ilə və müntəzəm 

əsasda  əvəz  edilən)  nəzərdə  tutulmayan  maddi 

əmtəələrin  dəyərinə  müvafiq  əmtəələrin  tam 

dəyəri  və  məhsulların  əvəz  edilməsi  üçün  yararlı 

olan əlavə xərclər daxil edilir.  

Aşağıdakı maddələr əlavə edilməməlidir:  

- amortizasiya; 

- faizlər; 

-  ətraf  mühitlə  əlaqədar  qəbul  edilmiş  qaydaların 

pozulmasına  görə  cərimələr  və  ya  ətraf  mühitə 

vurulan  ziyana  görə  üçüncü  tərəfə  ödənilən 

kompensasiya və oxşar xərclər. 

Bu investisiyalar ətraf mühitin müxtəlif mühafizə 

sahələrinə aid olan dörd və ya daha çox hissələrə 

bölünə bilər: 

- tullantılar; 

- atmosferə atılan zərərli tullantılar; 

- su mühitinin qorunması; 

- səs-küy və vibrasiya. 

 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin