A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə104/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   182

QRUP

 

(birləşmə) 

– 

baş 


təşkilatdan 

(müəssisədən)  və  onun  nəzarətində  və  ya 

əhəmiyyətli  dərəcədə  onun  təsiri  altında  olan 

təşkilatlardan 

(müəssisələrdən) 

 

ibarətdir. 



Birləşdirilmiş 

hesablar 

təşkilatların 

(müəssisələrin)  bütün  qrupları  üçün  baş  təşkilat 

tərəfindən tərtib edilə bilər. 

 

QRUP  (YUVA)  SEÇMƏSĐ



  –  seçmə  vahidi 

kimi  yuva  (seriya)  və  yaxud  vahidlər  qrupundan 

(elementlərdən) istifadə edilən seçmədir (“Seriyalı 

seçmə”yə  bax).  Kəsişməyən  (üst-üstə  düşməyən) 

yuvaların  (seriyaların  və  yaxud  elementlər 

qrupunun)  məcmusu,  müfəssəl  baş  məcmu  ilə 

birlikdə  seçmənin  əsası  hesab  edilir.  Seçmə 

formalaşdırılarkən 

onun 


tərkibinə 

bütün 


elementləri  və  yaxud  ancaq  müəyyən  hissəsi 

müayinə  olunan  vahidlər  qrupu  (yuvaları, 

seriyaları) aid edilir.  

 

QRUP  (YUVA)  SĐYAHIYAALINMASI



  – 

qeyri 


başdan-başa 

siyahıyaalmanın 

xüsusi 

növüdür.  Bu  siyahıyaalmada  tərkibinin  və  onlar 



arasındakı  qarşılıqlı  əlaqənin  öyrənilməsi  üçün, 

müəyyən  yuvaları  (məsələn,  ərazi  qruplarını) 

təşkil 

edən 


müşahidə 

vahidləri 

yazılır. 

Siyahıyaalmaya  aid  olan  yuvalar,  təsadüfi 

qaydada və ya mexaniki seçmə yolu ilə seçilir. 

 

QRUPLAŞMIŞ EV TƏSƏRRÜFATI



 (kvazi 

ev  təsərrüfatı,  kollektiv  ev  təsərrüfatı)  –  

qohumluq,  yaxud  qudalıq  münasibətləri  ilə  bağlı 

olmayan,  lakin  yaşayış  vasitələrinin  ümumi 

mənbəyi,  sosial  funksiyaların  eynicinsliyi  ilə 

birləşmiş  və  birgə  yaşayan  (qocalar  üçün  evdə, 

kazarmada,  uşaq  evlərində  və  s.)  insanların 

məcmusudur. 

Qruplaşmış  ev  təsərrüfatına  daxil  olanları  digər 

yataqxanalarda  (tələbə,  fəhlə  və  s.)  yaşayan  – 

burada  onları  yalnız  birgə  yaşayış  birləşdirir  – 

insanlardan  fərqləndirmək  lazımdır.  Əgər  ailədən 

kənar  yaşayan  və  müstəqil  bir  adamdan  ev 

təsərrüfatı  yaradan  fərdlərə  adi  ev  təsərrüfatları 

kimi  baxılırsa,  onda  bütün  qruplaşmış  ev 

təsərrüfatı  üzvləri  institusional  əhalini  təşkil  edir 

və  əhalinin  ailə  tərkibini  öyrənərkən,  adətən, 

xüsusi qrup yaradılır. Qruplaşmış ev təsərrüfatına 

adətən  bir cinsdən (hərbi  kazarma),  eyni  yaşlarda 

(uşaq  evi,  qocalar  üçün  ev),  çox  vaxt  nikahda 

olmayan  (qocalar  evindən  başqa,  burada  ər-arvad 

da  qala  bilər)  və  spesifik  sosial-iqtisadi  şəraitdə 

yaşayan  insanlar  daxildir.  Bu  isə  onlara  xüsusi 

sosial qrup kimi baxmağa əsas verir. 

Spesifik 

yaşama 

forması 


qruplaşmış 

ev 


təsərrüfatına  daxil  olan  şəxslərin  siyahıyaalmanın 

(yoxlamanın)  xüsusi  təşkilini  və  xüsusi  uçot 

sənədlərinin, məsələn, çox vaxt siyahı formasında 

blankların olmasını tələb edir.  

 

QUDVĐLL

 – iqtisadi qiymətli kimi alınmış olan 

əsas  fondların  bir  hissəsidir.  Qudvill  özlüyündə 

müəssisənin  qiymətləndirmə  dəyərini  əks  etdirir. 

Ona  müəssisənin  yalnız  xüsusi  kapitalının  xalis 

dəyəri  deyil,  həm  də  onun  əmtəə  nişanının, 

şəbəkəsinin,  müəssisənin  bazarda  olan  payının, 

strateji yerləşməsinin və s. dəyəri  daxildir.  

Qudvilin 

qiymətləndirilməsinin 

mühasibat 

prosesi,  müəssisənin  xüsusi  kapitalının  (bütün 

maliyyə  parametrləri  daxil  edilməklə)  xalis  real 

dəyərinin 

qiymətləndirilməsinin 

mümkün 

olmamasına    görə çətindir.  Buna  görə  də,  qudvill 



çox vaxt lazımi qədər qiymətləndirilmir.  

 

398 


Qudvill  yalnız  maliyyə  bazarları  vasitəsilə, 

xüsusən  müəssisələrin  birləşməsi  və  alınması 

zamanı 

dəqiq 


ölçülə 

bilər. 


Qudvill, 

müəssisələrinin 

birləşməsi 

və 


ya 

digər 


müəssisənin  alınması  kimi,  müəssisənin  struktur 

dəyişiklikləri  zamanı  aktivlər  və  passivlər 

balansında  qeydə  alınır.  Belə  ki,  bu  fəaliyyət 

nəticəsində  əldə  olunan  aktivlər,  müəssisələr 

statistikasının  “investisiya”  maddəsinə  daxil 

edilmədiyindən,  qudvill  müəssisələr  statistikası 

sahəsindən çıxarılır. 

 

QURAŞDIRILMIŞ  AVADANLIQ  PAR-



KINDAN  ĐSTĐFADƏ  ƏMSALI

  –  say  üzrə 

avadanlıqlardan  ekstensiv  istifadə  göstəricisidir. 

Faktiki  işləmiş  avadanlıq  vahidlərinin  sayının 

quraşdırılmış  avadanlıq  vahidlərinin  sayına  olan 

nisbəti ilə müəyyənləşdirilir.  

 

QURAŞDIRMA  ÜÇÜN  AVADANLIQ-



LAR

  –  anbarda saxlanılan  və  kapital  qoyuluşları 

hesabına 

tikilən 

tikinti 


obyektlərində 

quraşdırılmaq 

üçün 

nəzərdə 


tutulan 

avadanlıqlardır. 

 

QURULUŞ  QRUPLAŞDIRMA

  -  yekcins 

statistika  məcmusunun  vahidlərinin  hər  hansı  bir 

əlamət 

üzrə 


bölgüsünü 

xarakterizə 

edən 

qruplaşdırmadır.  Quruluş  qruplaşdırması  sosial-



iqtisadi hadisələrin quruluşunun konkret məkan və 

zaman  daxilində  necə  dəyişdiyini  xarakterizə 

etməyə  imkan  verir.  Quruluş  qruplaşdırmasından 

istehsalın  iqtisadi  səmərəliliyinin  tədqiqində, 

sosial-iqtisadi 

hadisələrin 

quruluşunun 

və 


quruluşda 

baş 


vermiş 

dəyişikliklərin 

öyrənilməsində tez-tez istifadə edilir.  

 

QURULUŞUN NĐSBĐ KƏMĐYYƏTLƏRĐ



 – 

hər hansı bir kəmiyyətin hissələri və bütövü (tamı) 

arasında  olan  nisbətdir.  Məsələn,  kişi  və 

qadınların  sayının  ayrılıqda  əhalinin  ümumi 

sayına 

nisbəti, 



avadanlıqların 

və 


tikinti-

quraşdırma 

işlərinin 

dəyərinin 



kapital 

qoyuluşunun  ümumi  həcminə  nisbəti  və  s. 

Quruluşun 

nisbi 

kəmiyyətləri 



məcmunun 

tərkibini, 

quruluşunu, 

öyrənilən 

prosesin 

quruluşunu,  yəni  bu  və  ya  digər  əlamətlərə  görə 

onların 

daxili 


quruluşlarını 

səciyyələndirir. 

Quruluşun  nisbi  kəmiyyəti  vahidin  hissəsi  (payı) 

və  ya  faiz  şəklində  hesablanır  (Quruluşun  nisbi 

kəmiyyəti  həmçinin  hissənin  (payın)  nisbi 

kəmiyyəti, xüsusi çəki də adlandırılır). Quruluşun 

nisbi kəmiyyəti qruplar əsasında hesablanır. 

 


 

399


 

-L- 

Laq ................................................................................................................................................... 400 

Laq dəyişəni ..................................................................................................................................... 400 

Laqın spektri .................................................................................................................................... 400 

Latın kvadratı ................................................................................................................................... 400 

Layihə gücü ...................................................................................................................................... 400 

Layihə məhsulu ................................................................................................................................ 400 

Layihə və axtarış təşkilatları ............................................................................................................ 400 

Layihə-axtarış işləri.......................................................................................................................... 400 

Layihələşdirmənin avtomatlaşdırılması ........................................................................................... 400 

Layihənin texniki səviyyəsi ............................................................................................................. 401 

Leontyev modeli .............................................................................................................................. 401 

Leontyev tipli istehsal funksiyası ..................................................................................................... 401 

Ləğv dəyəri ...................................................................................................................................... 401 

Ləğvetmə dəyəri ............................................................................................................................... 401 

Ləğvetmə qalığı................................................................................................................................ 401 

Ləngidilmiş amortizasiya ................................................................................................................. 401 

Liberallaşma ..................................................................................................................................... 401 

Libor ................................................................................................................................................. 401 

“Lidz-end-leqz” ................................................................................................................................ 401 

Likvidlik ........................................................................................................................................... 402 

Likvidlik “spazm”ası........................................................................................................................ 402 

Limanda yüklərin mövcudluğu ........................................................................................................ 402 

Limanın buraxılış qabiliyyəti ........................................................................................................... 402 

Limanın yük dövriyyəsi ................................................................................................................... 402 

Lisenziya .......................................................................................................................................... 402 

Lisenziyalaşdırma ............................................................................................................................ 404 

Listinq .............................................................................................................................................. 404 

Lizinq ............................................................................................................................................... 404 

Lokal hesablama şəbəkəsi ................................................................................................................ 405 

Lokaut .............................................................................................................................................. 405 

Lokomotiv ........................................................................................................................................ 405 

Lokomotivin gücündən istifadə əmsalı ............................................................................................ 405 

Loqistik əhali.................................................................................................................................... 405 

Loqistik əyri ..................................................................................................................................... 405 

Loqistika........................................................................................................................................... 405 

Lorens əyrisi ..................................................................................................................................... 406 

“Loro”, “nostro” ............................................................................................................................... 406 

Lot .................................................................................................................................................... 406 

Lotereya ........................................................................................................................................... 406 



 

400 


LAQ  – 

gecikmə,  iki  qarşılıqlı  surətdə  bağlı  olan 

iqtisadi  hadisə,  biri  səbəb,  ikincisi  isə  nəticə 

arasındakı  müvəqqəti  fasiləni  xarakterizə  edən 

iqtisadi  göstəricidir.  Məsələn,  malların  istehsal 

buraxılışı  ilə  onların  kütləvi  satışı  arasında, 

tikintiyə kapital qoyuluşu ilə tikinti obyektinin işə 

salınması  arasında  zaman  fərqi  mövcuddur. 

Đqtisadi-riyazi  modellərdə  istifadə  edilən  laq  iki 

müxtəlif    hissələr  olan  hadisə-səbəb  və  hadisə-

nəticə  arasında  müxtəlif  müddətin  olmasını 

bildirir.  Misal  üçün,  nəzərə  alınır  ki,  mal-

buraxılışından  sonra  o,  satışa  hissələrlə,  müxtəlif 

vaxt fasilələri (laq) ilə daxil olur.   



  

 

LAQ  DƏYĐŞƏNĐ

  -

 

χ



1

  dəyişəninin  baxılan  y

1

 

iqtisadi prosesinə təsiri t zamanı anında ani olaraq 



baş  vermir,  müəyyən  aralıq  zaman  müddətinə 

uzanır.  



Ekonometrik 

modellərdə 

laq 


istehsala 

investisiyalar 

ilə 

alınan 


səmərə 

arasında 

hesablanır. 

 

LAQIN  SPEKTRĐ

  –  dinamika  sıralarında, 

aşağıdakı  reqressiya,  ya  da  ekonometrik  tənlikdə 

ekzogen  dəyişən  X

t

-in  müxtəlif  laqlarında 



(gecikmə,  ləngimə)  müvafiq  a

0

,  a



1

,  ...,  a

p

 

əmsallarının məcmusudur:  



Y

t

 = a



0

X

t



 + a

1

X



t-1

 + a


2

X

t-2



 + ...+ a

p

X



t-p

 + Z


t

 + ε


t

 , 


burada,  Y

t

  –  endogen  dəyişən;  X



t

  –  ekzogen 

dəyişəndir,  haradakı  Y-yə  təsiri  zaman  üzrə 

paylanmışdır;  Z

t

  –  hər  hansı  digər  ekzogen 



dəyişən;  ε

t

  –  təsadüfi  komponentdir  (tənliyin 



xətasıdır).  

t

X

  dəyişəninin  Laqının  spektri  absis  oxu  üzrə 

laqların  1,2,  ...,  p,  ordinat  oxu  üzrə  əmsalları 

,

,



1

0

a



a

 ... 


p

a

 qiymətlərində qrafik şəklində təsvir 

edilə bilər. 

 

LATIN  KVADRATI

  –  hər  birinin  n  səviyyəsi 

olan  üç  amilin  son  göstəricilərinə  təsirinin 

tədqiqatı  üçün  nəzərdə  tutulmuş  eksperimentin 

planıdır.  Belə  plan  üç  amilli  dispersiya  təhlili  ilə 

müqayisədə  müşahidələrin  həcminin  n  dəfə 

azaldılmasına imkan verir. 

Latın  kvadratının  plan  tipi  (4x4)  cədvəlində 

göstərilmişdir. 

 

I amillərin 



səviyyəsi 

II amillərin səviyyəsi 



















 

Latın  kvadratı  planlarının  tətbiqi  amillərin 

qarşılıqlı  əlaqələrinin  olmadığını  nəzərdə  tutur. 

Əgər  qarşılıqlı  əlaqə  mövcuddursa,  onda  bu, 

planın təsirliliyinin azalmasına aparır. 

 

LAYĐHƏ  GÜCÜ

  –  istismara  (istifadəyə) 

verilmiş  müəssisə,  sex,  aqreqat  və  ya  qurğunun 

təsdiq  edilmiş  layihədə  nəzərdə  tutulmuş  istehsal 

gücüdür. 

 

LAYĐHƏ  MƏHSULU

  (tikintidə)  –  tikinti 

məhsulunun  texniki  təkliflərdən  və  layihənin 

eskizlərindən  bina  və  qurğuların  istismarınadək, 

onun 

yaradılmasının 



bütün 

mərhələlərində 

layihələşdirilməsi, 

texniki-iqtisadi 

əsaslandırılması və ekspertizası ilə bağlı layihə və 

axtarış 


təşkilatlarının 

fəaliyyətinin 

faydalı 

nəticəsidir.  Layihə  məhsulu  növləri  layihə  və 

istismar  sənədləri;  layihələşdirilən  bina  və  ya 

qurğulara 

məmulat 

və 


materialların 

komplektləşdirici  siyahısı;  tikinti  məhsulu  üzrə 

texniki-iqtisadi  əsaslandırma;  arxitektura-tikinti 

qərarı; 


tikinti 

məhsulunun 

yaradılması 

və 


istismarının  bütün  kompleks  sualları  üzrə  ekspert 

rəylərindən ibarətdir.  

 

LAYĐHƏ VƏ AXTARIŞ TƏŞKĐLATLARI

 

– müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdan keçmiş 



və  müvafiq  fəaliyyət  üçün  lisenziya  almış,  tikinti 

üçün  layihə-axtarış,  elmi-tədqiqat  və  digər  işləri 

yerinə yetirən və layihə-smeta sənədlərini yaradan 

təşkilatlardır (“Layihə məhsulu”na bax). 



 

LAYĐHƏ-AXTARIŞ  ĐŞLƏRĐ

  –  obyektlərin, 

binaların,  qurğuların  tikintisini  (yeni  tikinti, 

genişləndirmə,  yenidənqurma,  texniki  cəhətdən 

yenidən  təchiz  etmə)  həyata  keçirmək  üçün 

mühəndis  axtarışlarının  aparılması,  tikintinin 

texniki-iqtisadi 

əsaslandırılmasının 

işlənib 

hazırlanması, 

layihələrin, 

işçi 


sənədlərin 

hazırlanması,  smeta  sənədlərinin  tərtib  edilməsi 

üzrə  kompleks  işlərdir.  Axtarış  işləri  özündə 

tikintinin 

kompleks 

texniki 


və 

iqtisadi 

tədqiqatlarını  əks  etdirir  (“Layihə  məhsulu”na 

bax). 



 

LAYĐHƏLƏŞDĐRMƏNĐN 

AVTOMAT-

LAŞDIRILMASI 

– 

hesablama 

texnikası 

vasitələrindən  istifadə  etməklə,  layihələşdirmənin 

işlənməsidir. 

Layihələşdirmənin 

avtomatlaşdırılmasına  layihələşdirmə  obyektinin 

təsviri,  fəaliyyət  alqoritmi,  layihələşdirmə  modeli 

və 

həlli 


variantının, 

normativ-sorğu 

məlumatlarının,  məlumat-axtarış  sistemlərinin, 

alqoritm  və  proqramın  seçilməsi  daxil  edilir. 

Layihələşdirmənin 

aşağıdakı 

metodları 

fərqləndirilir:  elementli  (nümunəvi  layihə  həlli), 



 

401


altsistemli  (tətbiqi  proqramlar  paketi),  obyektli 

(nümunəvi  obyektlər)  və  modelli  (obyektin 

modeli aydın şəkildə təqdim edilməklə). 

 

LAYĐHƏNĐN  TEXNĐKĐ  SƏVĐYYƏSĐ

  – 

layihələşdirilən  obyektin  texniki  parametrlərinin 



(istismar,  texnoloji  və  s.)  bazis  qiymətləri  ilə 

qarşılıqlı 

müqayisəsinə 

əsaslanan 

keyfiyyət 

xarakteristikasıdır.  Müqayisə  üçün  elm  və 

texnikanın  qabaqcıl  nailiyyətlərinə  uyğun  olan 

texniki  parametrlər  götürülür.  Layihənin  texniki 

səviyyəsi  layihədə  istifadə  olunan  ixtiraların 

sayını,  layihələşdirilmiş  obyektlərin  istismar  və 

texnoloji  parametrlərini,  onların  ən  yaxşı  yerli  və 

dünya 


nailiyyətlərinə 

uyğunluq 

dərəcəsini 

xarakterizə edir. 

 

LEONTYEV  MODELĐ

  -  ədəbiyyatlarda 



məhsul 

və 

xidmətlərin 

istehsalı 

və 

bölüşdürülməsinin  sahələrarası  balansı  modeli 

adında qəbul edilmişdir. 

 

LEONTYEV  TĐPLĐ  ĐSTEHSAL  FUNK-

SĐYASI

 

– 

istehsal 

funksiyasıdır, 

məhsul 


buraxılışı  ilə  onun  istehsalına  sərf  olunan  hər 

hansı  bir  amil  xərci  arasındakı  xətti  mütənasib 

asılılığı göstərir. Ümumi buraxılış, limitləşdirilmiş 

amilin həcmi ilə müəyyən edilir, yəni 



Y = min(

n

n

i

a

x

a

x

,...,


1

burada  Y  –  buraxılışın  həcmi; 



i

x

  -  i  istehsal 

amilinin həcmi; 

i

a

 - parametrdir. 

 

LƏĞV DƏYƏRĐ

 – ləğv  edilmiş obyektin aktiv 

və  passiv  elementlərinin  xalis  satış  dəyəridir, 

obyektin  ləğvi  nəticəsində  onun  ləğv  olunma 

xərclərini  çıxmaqla,  yararlı  tikinti  materiallarının, 

ayrı-ayrı detal və qovşaqların, dəmir qırıntılarının 

və  s.  satışından  əldə  olunan  mədaxildir.  Ləğv 

dəyəri  fiziki  və  mənəvi  aşınma  nəticəsində 

istismar üçün yararsız olan əsas fondların ləğvi ilə 

müəyyənləşdirilir.  

 

LƏĞVETMƏ  DƏYƏRĐ

  –  obyektlərin  ləğv 

edilməsindən  sonra  əsas  fondların,  yararlı  tikinti 

materiallarının, 

ayrı-ayrı 

qovşaqların 

və 

hissələrin, metal qırıntılarının və s. satışından əldə 



edilən  puldur.  Ləğvetmə  dəyəri  həm  də  fiziki  və 

mənəvi  aşınma  nəticəsində  gələcəkdə  istismara 

yararlı  olmadığına  görə  ləğv  edilmiş  əsas  fondlar 

üzrə də müəyyənləşdirilir. 

 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   100   101   102   103   104   105   106   107   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin