A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QRUP (YUVA) SEÇMƏSĐ
- QRUP (YUVA) SĐYAHIYAALINMASI
- QRUPLAŞMIŞ EV TƏSƏRRÜFATI (kvazi ev təsərrüfatı, kollektiv ev təsərrüfatı)
- QUDVĐLL
- QURAŞDIRILMIŞ AVADANLIQ PAR- KINDAN ĐSTĐFADƏ ƏMSALI – say
- QURAŞDIRMA ÜÇÜN AVADANLIQ- LAR
- QURULUŞ QRUPLAŞDIRMA
- QURULUŞUN NĐSBĐ KƏMĐYYƏTLƏRĐ
- LAYĐHƏ VƏ AXTARIŞ TƏŞKĐLATLARI
- LAYĐHƏNĐN TEXNĐKĐ SƏVĐYYƏSĐ
- LEONTYEV TĐPLĐ ĐSTEHSAL FUNK- SĐYASI
|
QRUP
– baş
təşkilatdan (müəssisədən) və onun nəzarətində və ya əhəmiyyətli dərəcədə onun təsiri altında olan təşkilatlardan (müəssisələrdən)
ibarətdir. Birləşdirilmiş hesablar təşkilatların (müəssisələrin) bütün qrupları üçün baş təşkilat tərəfindən tərtib edilə bilər.
– seçmə vahidi kimi yuva (seriya) və yaxud vahidlər qrupundan (elementlərdən) istifadə edilən seçmədir (“Seriyalı
yuvaların (seriyaların və yaxud elementlər qrupunun) məcmusu, müfəssəl baş məcmu ilə birlikdə seçmənin əsası hesab edilir. Seçmə formalaşdırılarkən onun
tərkibinə bütün
elementləri və yaxud ancaq müəyyən hissəsi müayinə olunan vahidlər qrupu (yuvaları, seriyaları) aid edilir.
– qeyri
başdan-başa siyahıyaalmanın xüsusi növüdür. Bu siyahıyaalmada tərkibinin və onlar arasındakı qarşılıqlı əlaqənin öyrənilməsi üçün, müəyyən yuvaları (məsələn, ərazi qruplarını) təşkil edən
müşahidə vahidləri yazılır. Siyahıyaalmaya aid olan yuvalar, təsadüfi qaydada və ya mexaniki seçmə yolu ilə seçilir.
(kvazi ev təsərrüfatı, kollektiv ev təsərrüfatı) – qohumluq, yaxud qudalıq münasibətləri ilə bağlı olmayan, lakin yaşayış vasitələrinin ümumi mənbəyi, sosial funksiyaların eynicinsliyi ilə birləşmiş və birgə yaşayan (qocalar üçün evdə, kazarmada, uşaq evlərində və s.) insanların məcmusudur. Qruplaşmış ev təsərrüfatına daxil olanları digər yataqxanalarda (tələbə, fəhlə və s.) yaşayan – burada onları yalnız birgə yaşayış birləşdirir – insanlardan fərqləndirmək lazımdır. Əgər ailədən
kimi baxılırsa, onda bütün qruplaşmış ev təsərrüfatı üzvləri institusional əhalini təşkil edir və əhalinin ailə tərkibini öyrənərkən, adətən, xüsusi qrup yaradılır. Qruplaşmış ev təsərrüfatına adətən bir cinsdən (hərbi kazarma), eyni yaşlarda (uşaq evi, qocalar üçün ev), çox vaxt nikahda olmayan (qocalar evindən başqa, burada ər-arvad da qala bilər) və spesifik sosial-iqtisadi şəraitdə yaşayan insanlar daxildir. Bu isə onlara xüsusi sosial qrup kimi baxmağa əsas verir. Spesifik yaşama forması
qruplaşmış ev
təsərrüfatına daxil olan şəxslərin siyahıyaalmanın (yoxlamanın) xüsusi təşkilini və xüsusi uçot sənədlərinin, məsələn, çox vaxt siyahı formasında blankların olmasını tələb edir.
əsas fondların bir hissəsidir. Qudvill özlüyündə müəssisənin qiymətləndirmə dəyərini əks etdirir. Ona müəssisənin yalnız xüsusi kapitalının xalis dəyəri deyil, həm də onun əmtəə nişanının, şəbəkəsinin, müəssisənin bazarda olan payının, strateji yerləşməsinin və s. dəyəri daxildir. Qudvilin qiymətləndirilməsinin mühasibat prosesi, müəssisənin xüsusi kapitalının (bütün maliyyə parametrləri daxil edilməklə) xalis real dəyərinin qiymətləndirilməsinin mümkün olmamasına görə çətindir. Buna görə də, qudvill çox vaxt lazımi qədər qiymətləndirilmir. 398
Qudvill yalnız maliyyə bazarları vasitəsilə, xüsusən müəssisələrin birləşməsi və alınması zamanı dəqiq
ölçülə bilər.
Qudvill, müəssisələrinin birləşməsi və
ya digər
müəssisənin alınması kimi, müəssisənin struktur dəyişiklikləri zamanı aktivlər və passivlər balansında qeydə alınır. Belə ki, bu fəaliyyət nəticəsində əldə olunan aktivlər, müəssisələr statistikasının “investisiya” maddəsinə daxil edilmədiyindən, qudvill müəssisələr statistikası sahəsindən çıxarılır.
KINDAN ĐSTĐFADƏ ƏMSALI – say üzrə avadanlıqlardan ekstensiv istifadə göstəricisidir. Faktiki işləmiş avadanlıq vahidlərinin sayının quraşdırılmış avadanlıq vahidlərinin sayına olan nisbəti ilə müəyyənləşdirilir.
LAR – anbarda saxlanılan və kapital qoyuluşları hesabına tikilən tikinti
obyektlərində quraşdırılmaq üçün nəzərdə
tutulan avadanlıqlardır.
statistika məcmusunun vahidlərinin hər hansı bir əlamət üzrə
bölgüsünü xarakterizə edən qruplaşdırmadır. Quruluş qruplaşdırması sosial- iqtisadi hadisələrin quruluşunun konkret məkan və zaman daxilində necə dəyişdiyini xarakterizə etməyə imkan verir. Quruluş qruplaşdırmasından istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin tədqiqində, sosial-iqtisadi hadisələrin quruluşunun və
quruluşda baş
vermiş dəyişikliklərin öyrənilməsində tez-tez istifadə edilir.
– hər hansı bir kəmiyyətin hissələri və bütövü (tamı) arasında olan nisbətdir. Məsələn, kişi və qadınların sayının ayrılıqda əhalinin ümumi sayına nisbəti, avadanlıqların və
tikinti- quraşdırma işlərinin dəyərinin kapital qoyuluşunun ümumi həcminə nisbəti və s. Quruluşun nisbi kəmiyyətləri məcmunun tərkibini, quruluşunu, öyrənilən prosesin quruluşunu, yəni bu və ya digər əlamətlərə görə onların daxili
quruluşlarını səciyyələndirir. Quruluşun nisbi kəmiyyəti vahidin hissəsi (payı) və ya faiz şəklində hesablanır (Quruluşun nisbi kəmiyyəti həmçinin hissənin (payın) nisbi kəmiyyəti, xüsusi çəki də adlandırılır). Quruluşun nisbi kəmiyyəti qruplar əsasında hesablanır.
399
-L- Laq ................................................................................................................................................... 400 Laq dəyişəni ..................................................................................................................................... 400 Laqın spektri .................................................................................................................................... 400 Latın kvadratı ................................................................................................................................... 400 Layihə gücü ...................................................................................................................................... 400 Layihə məhsulu ................................................................................................................................ 400 Layihə və axtarış təşkilatları ............................................................................................................ 400 Layihə-axtarış işləri.......................................................................................................................... 400 Layihələşdirmənin avtomatlaşdırılması ........................................................................................... 400 Layihənin texniki səviyyəsi ............................................................................................................. 401 Leontyev modeli .............................................................................................................................. 401 Leontyev tipli istehsal funksiyası ..................................................................................................... 401 Ləğv dəyəri ...................................................................................................................................... 401 Ləğvetmə dəyəri ............................................................................................................................... 401 Ləğvetmə qalığı................................................................................................................................ 401 Ləngidilmiş amortizasiya ................................................................................................................. 401 Liberallaşma ..................................................................................................................................... 401 Libor ................................................................................................................................................. 401 “Lidz-end-leqz” ................................................................................................................................ 401 Likvidlik ........................................................................................................................................... 402 Likvidlik “spazm”ası........................................................................................................................ 402 Limanda yüklərin mövcudluğu ........................................................................................................ 402 Limanın buraxılış qabiliyyəti ........................................................................................................... 402 Limanın yük dövriyyəsi ................................................................................................................... 402 Lisenziya .......................................................................................................................................... 402 Lisenziyalaşdırma ............................................................................................................................ 404 Listinq .............................................................................................................................................. 404 Lizinq ............................................................................................................................................... 404 Lokal hesablama şəbəkəsi ................................................................................................................ 405 Lokaut .............................................................................................................................................. 405 Lokomotiv ........................................................................................................................................ 405 Lokomotivin gücündən istifadə əmsalı ............................................................................................ 405 Loqistik əhali.................................................................................................................................... 405 Loqistik əyri ..................................................................................................................................... 405 Loqistika........................................................................................................................................... 405 Lorens əyrisi ..................................................................................................................................... 406 “Loro”, “nostro” ............................................................................................................................... 406 Lot .................................................................................................................................................... 406 Lotereya ........................................................................................................................................... 406 400
LAQ – gecikmə, iki qarşılıqlı surətdə bağlı olan iqtisadi hadisə, biri səbəb, ikincisi isə nəticə arasındakı müvəqqəti fasiləni xarakterizə edən iqtisadi göstəricidir. Məsələn, malların istehsal buraxılışı ilə onların kütləvi satışı arasında, tikintiyə kapital qoyuluşu ilə tikinti obyektinin işə salınması arasında zaman fərqi mövcuddur. Đqtisadi-riyazi modellərdə istifadə edilən laq iki müxtəlif hissələr olan hadisə-səbəb və hadisə- nəticə arasında müxtəlif müddətin olmasını bildirir. Misal üçün, nəzərə alınır ki, mal- buraxılışından sonra o, satışa hissələrlə, müxtəlif vaxt fasilələri (laq) ilə daxil olur. LAQ DƏYĐŞƏNĐ -
χ 1 dəyişəninin baxılan y 1
baş vermir, müəyyən aralıq zaman müddətinə uzanır. Ekonometrik modellərdə laq
istehsala investisiyalar ilə alınan
səmərə arasında hesablanır.
aşağıdakı reqressiya, ya da ekonometrik tənlikdə ekzogen dəyişən X t -in müxtəlif laqlarında (gecikmə, ləngimə) müvafiq a 0 , a 1 , ..., a p
Y t = a 0 X t + a 1 X t-1 + a
2 X t-2 + ...+ a p X t-p + Z
t + ε
t ,
burada, Y t – endogen dəyişən; X t – ekzogen dəyişəndir, haradakı Y-yə təsiri zaman üzrə paylanmışdır; Z t – hər hansı digər ekzogen dəyişən; ε t – təsadüfi komponentdir (tənliyin xətasıdır). t X dəyişəninin Laqının spektri absis oxu üzrə laqların 1,2, ..., p, ordinat oxu üzrə əmsalları , , 1 0
a ...
p a qiymətlərində qrafik şəklində təsvir edilə bilər.
olan üç amilin son göstəricilərinə təsirinin tədqiqatı üçün nəzərdə tutulmuş eksperimentin planıdır. Belə plan üç amilli dispersiya təhlili ilə müqayisədə müşahidələrin həcminin n dəfə azaldılmasına imkan verir. Latın kvadratının plan tipi (4x4) cədvəlində göstərilmişdir.
I amillərin səviyyəsi II amillərin səviyyəsi 1 2
4 1 A B C D 2 D A B C 3 C D A B 4 B C D A Latın kvadratı planlarının tətbiqi amillərin qarşılıqlı əlaqələrinin olmadığını nəzərdə tutur. Əgər qarşılıqlı əlaqə mövcuddursa, onda bu, planın təsirliliyinin azalmasına aparır.
– istismara (istifadəyə) verilmiş müəssisə, sex, aqreqat və ya qurğunun təsdiq edilmiş layihədə nəzərdə tutulmuş istehsal gücüdür.
eskizlərindən bina və qurğuların istismarınadək, onun yaradılmasının bütün mərhələlərində layihələşdirilməsi, texniki-iqtisadi əsaslandırılması və ekspertizası ilə bağlı layihə və axtarış
təşkilatlarının fəaliyyətinin faydalı nəticəsidir. Layihə məhsulu növləri layihə və istismar sənədləri; layihələşdirilən bina və ya qurğulara məmulat və
materialların komplektləşdirici siyahısı; tikinti məhsulu üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırma; arxitektura-tikinti qərarı;
tikinti məhsulunun yaradılması və
istismarının bütün kompleks sualları üzrə ekspert rəylərindən ibarətdir.
– müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdan keçmiş və müvafiq fəaliyyət üçün lisenziya almış, tikinti üçün layihə-axtarış, elmi-tədqiqat və digər işləri yerinə yetirən və layihə-smeta sənədlərini yaradan təşkilatlardır (“Layihə məhsulu”na bax). LAYĐHƏ-AXTARIŞ ĐŞLƏRĐ – obyektlərin, binaların, qurğuların tikintisini (yeni tikinti, genişləndirmə, yenidənqurma, texniki cəhətdən yenidən təchiz etmə) həyata keçirmək üçün mühəndis axtarışlarının aparılması, tikintinin texniki-iqtisadi əsaslandırılmasının işlənib hazırlanması, layihələrin, işçi
sənədlərin hazırlanması, smeta sənədlərinin tərtib edilməsi üzrə kompleks işlərdir. Axtarış işləri özündə tikintinin kompleks texniki
və iqtisadi tədqiqatlarını əks etdirir (“Layihə məhsulu”na bax). LAYĐHƏLƏŞDĐRMƏNĐN AVTOMAT- LAŞDIRILMASI – hesablama texnikası vasitələrindən istifadə etməklə, layihələşdirmənin işlənməsidir. Layihələşdirmənin avtomatlaşdırılmasına layihələşdirmə obyektinin təsviri, fəaliyyət alqoritmi, layihələşdirmə modeli və həlli
variantının, normativ-sorğu məlumatlarının, məlumat-axtarış sistemlərinin, alqoritm və proqramın seçilməsi daxil edilir. Layihələşdirmənin aşağıdakı metodları fərqləndirilir: elementli (nümunəvi layihə həlli), 401
altsistemli (tətbiqi proqramlar paketi), obyektli (nümunəvi obyektlər) və modelli (obyektin modeli aydın şəkildə təqdim edilməklə).
– layihələşdirilən obyektin texniki parametrlərinin (istismar, texnoloji və s.) bazis qiymətləri ilə qarşılıqlı müqayisəsinə əsaslanan keyfiyyət xarakteristikasıdır. Müqayisə üçün elm və texnikanın qabaqcıl nailiyyətlərinə uyğun olan texniki parametrlər götürülür. Layihənin texniki səviyyəsi layihədə istifadə olunan ixtiraların sayını, layihələşdirilmiş obyektlərin istismar və texnoloji parametrlərini, onların ən yaxşı yerli və dünya
nailiyyətlərinə uyğunluq dərəcəsini xarakterizə edir.
- ədəbiyyatlarda məhsul və xidmətlərin istehsalı və bölüşdürülməsinin sahələrarası balansı modeli adında qəbul edilmişdir.
məhsul
buraxılışı ilə onun istehsalına sərf olunan hər hansı bir amil xərci arasındakı xətti mütənasib asılılığı göstərir. Ümumi buraxılış, limitləşdirilmiş amilin həcmi ilə müəyyən edilir, yəni Y = min( n n i a x a x ,...,
1 ) burada Y – buraxılışın həcmi; i x - i istehsal amilinin həcmi;
- parametrdir.
– ləğv edilmiş obyektin aktiv və passiv elementlərinin xalis satış dəyəridir, obyektin ləğvi nəticəsində onun ləğv olunma xərclərini çıxmaqla, yararlı tikinti materiallarının, ayrı-ayrı detal və qovşaqların, dəmir qırıntılarının və s. satışından əldə olunan mədaxildir. Ləğv dəyəri fiziki və mənəvi aşınma nəticəsində istismar üçün yararsız olan əsas fondların ləğvi ilə müəyyənləşdirilir.
– obyektlərin ləğv edilməsindən sonra əsas fondların, yararlı tikinti materiallarının, ayrı-ayrı qovşaqların və hissələrin, metal qırıntılarının və s. satışından əldə edilən puldur. Ləğvetmə dəyəri həm də fiziki və mənəvi aşınma nəticəsində gələcəkdə istismara yararlı olmadığına görə ləğv edilmiş əsas fondlar üzrə də müəyyənləşdirilir.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|