A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

 

kimidir.  Düstur  (1)  və  (2) üçün  şərti  işarələr  q

1

  – 

hesabat  dövründə  məhsulun  miqdarı,  xidmətlərin 

alınması  hallarının  sayı;  q

0

  –  baza  dövründə 

məhsulun miqdarı, xidmətlərin alınması hallarının 

sayı;  p

1

  –  hesabat  dövründə  məhsul,  xidmət 

vahidinin  qiyməti;  p

0

  –  baza  dövründə  məhsul, 

xidmət vahidinin qiyməti; i – məhsulun, xidmətin 

qiymət indeksidir.   

Paaşe  qiymət  indeksi  özündə  cari  dövrün  fiziki 

həcmi  üzrə  ölçülmüş  aqreqatlaşdırılmış  qiyməti, 

ya  da  cari  dövrdə  dəyər  üzrə  ölçülmüş  orta 

harmonik qiymət indeksini təmsil edir. 

Baza  dövrünün  çəkiləri  əsasında  qurulmuş  düstur 

(Laspeyres düsturu): 

 

I

p

= 

∑

∑

∑

∑

∑

∑

=

=

0

0

0

0

0

0

0

1

0

1

0

0

0

1

)

/

(

q

p

i

q

p

q

p

p

p

q

p

q

p

q

p

p

 

(2)  

kimidir.  Laspeyres  qiymət  indeksi  özündə  baza 

dövrünün 

fiziki 

həcmi 

üzrə 

ölçülmüş 

aqreqatlaşdırılmış  qiyməti,  ya  da  baza  dövründə 

dəyər  üzrə  ölçülmüş  orta  riyazi  qiymət  indeksini 

təmsil edir. 

Hal-hazırda  çox  vaxt  statistika  təcrübəsində 

standart  Laspeyres  düsturunun  modifikasiyasına 

üstünlük verilir. Yeni forma belədir: 

I

∑

∑

−

−

=

i

i

t

t

t

p

q

p

q

p

p

p

0

0

0

1

1

.

, 

 

p

t-1

 q

0

=p

0

q

0

*p

1

/p

0

*p

2

/p

1

*......*p

t-1

/p

t-2

. 

Modifikasiya 

ondan 

ibarətdir 

ki, 

qiymət 

dəyişmələri 

qiymətlər 

üzərində 

ardıcıl 

müşahidələr  əsasında  hesablanır,  yəni  hər  bir 

bazis  çəkisi  dövrün  qiymət  indeksinin  son 

kəmiyyətinə  vurulur.  Bu  üsul  mal  qrupları  üzrə 

qiymət  dəyişmələrinə  müvafiq  olaraq,  onların 

mahiyyət qiymətlərindəki dəyişmələrin çəkilərinin 

natural əsasını daima qorumağa imkan verir. 

Bu 

ifadə 

standart 

Laspeyres 

düsturu 

ilə 

müqayisədə daha universal mahiyyət daşıyır, onda 

istehsal  və  satışın  qeyri-stabil  vəziyyətində  malın 

əvəz  etmə  məsələsini  sadələşdirən  fasiləsiz 

hesablama silsiləsindən istifadə edilir. 

Qiymətlərin  qeydiyyatı  və  konkret  təmsilçi-mal 

üzrə  qiymət  indeksinin  hesablanması  ilə  yanaşı, 

mal  (xidmət)  qrupları  üzrə  orta  qiymət  və  orta 

qiymətin  dəyişməsi  də  (“Orta  qiymət  indeksi”nə 

bax) hesablanır. 

 

QĐYMƏT  QOYAN  (TƏYĐN  EDƏN)

  – 

qiymətqoymaya  dair  ümumi  qəbul  edilən  elmi 

metodlar əsasında əsas fondların və digər əmlakın 

dəyərinin  qiymətləndirilməsi  ilə  məşğul  olan 

mütəxəssisdir.  Adətən,  mütəxəssis  bir  və  ya  bir 

neçə  sahə  üzrə  ixtisaslaşır:  daşınmaz  əmlak, 

müəssisə (biznes), qeyri-maddi aktivlər, maşın və 

avadanlıqlar, 

nəqliyyat 

vasitələri, 

zərgərlik 

məmulatları,  incəsənət  əşyaları,  əntiq  əşyaları  və 

bir sıra digər şəxsi əmlak növləri. 

 

QĐYMƏT  SĐF

  –  yükün  daşınması,  gömrük 

tutmalarının  və  sığortanın  ödənilməsi,  habelə 

malın məhv olması və ya xarab olması riski üçün 

satıcının malların təyinat yerinə çatdırılmasınadək 

məsuliyyət  daşıması  üzrə  bütün  xərcləri  özündə 

ehtiva edən qiymətdir.   

 

QĐYMƏTDƏ  MÖVSÜMĐLĐYĐN  TƏRTĐB 

EDĐLMƏSĐ

  –  mövsümilik  əmsalı  kimi  təsvir 

edilir.  Məhsulun  konkret  bir  ayda  qiymətinin  bu 

məhsulun orta illik qiymətinə nisbətini özündə əks 

etdirir,  mövsümi  xarakter  daşımayan  qiymət 

dəyişmələri amilləri (həm təsadüfi, həm də qeyri-

təsadüfi)  əldə  edilən  qiymətdən  çıxılır.  Bu 

amillərin  çıxılması  iki  mərhələdə  aparılır:  1) 

qeyri-təsadüfi  amillərin  təsirinin  hamarlanması 

(təcrübənin  göstərdiyi  kimi,  bu  amillər  –  aydan-

aya  keçən  daimi  dəyişmə  prosesidir);  2)  təsadüfi 

amillərin  təsirinin  hamarlanması  (bu  əməliyyat 

üçün,  dörd  ildən  az  olmamaqla,  informasiyaya 

malik olmaq lazımdır). 

 

QĐYMƏTLƏNDĐRMƏ  ANINDAKI  VƏ-

ZĐYYƏTĐNDƏ  MÜƏSSĐSƏNĐN  DƏYƏRĐ

 

-  şirkətin  mövcud  vəziyyəti  və  yerləşdiyi  yerdə 

mümkün  alıcısının  razılaşa  biləcəyi,  nəzərdə 

tutulan  dəyər  üzrə  aktivlərin  inventarlaşdırılma 

zamanı  aldığı  qiymətdir.  Fəaliyyətdə  olan 

müəssisənin 

dəyəri 

şirkətdəki 

işlərin 

vəziyyətindən  asılı  olaraq  da  müəyyənləşdirilə 

bilər.  

 

 

391

QĐYMƏTLƏNDĐRMƏNĐN 

DƏQĐQLĐYĐ 

GÖSTƏRĐCĐLƏRĐ

 

- 

parametrin 

həqiqi 

qiymətindən 

qiymətlərin 

mümkün 

kənarlaşmasının 

kəmiyyət 

ölçüsünün 

xarakteristikasıdır. 

Qeyri-dəqiq  qiymət  ehtimalı  (qiymətləndirilən 

parametrin 

onun 

həqiqi 

qiymətinə 

uyğun 

gəlməməsi) 

təsadüfi 

kəmiyyət 

kimi 

onun 

mahiyyətindən irəli gəlir. 

Əsasında 

standart 

xətalar 

olan 

dəqiqliyin 

kəmiyyət ölçülərinə

 

aşağıdakılar aiddir: 

a)  standart  xəta  (µ)  -  mümkün  kənarlaşma 

qiymətləri  kəmiyyətinin  parametrdən  fərqini 

göstərir; 

b)  seçmənin  son  xətası  (∆  =  t

a

µ).  Bu  praktiki 

olaraq, 

qiymətin 

parametrdən 

gözlənilən 

maksimum  kənarlaşmasıdır.  Yalnız  nadir  halda  α 

ehtimalı  ilə  əmələ  gələ  bilən  kənarlaşma 

(seçmənin  xətası)  ∆–dan  böyük  ola  bilər.  α 

ehtimalı  o  qədər  az  seçilir  ki,  birdəfəlik  həyata 

keçirilmədə  əmələ  gələn  mümkün  xəta  həddini 

keçən kənarlaşmaya fikir verməmək olar; 

c)  etibarlılıq  intervalının kəmiyyəti    ±  t  µ  (QP  = 

0,9545  t  =  2;  P  =  0,95  t  =  1,96  olduqda,  t  -  arzu 

olunan  etibarlılıq  ehtimalına  uyğun  olan  normal 

paylanmanın  kvantilidir).  O,  naməlum  parametr 

yerləşən diapazonu göstərir; 

ç)  nisbi  dəqiqlik  göstəricisi  –  nisbi  standart 

xətadır  (qiymətin  variasiya  əmsalıdır).  Bu 

göstərici  mütləq  dəqiqlik  kəmiyyətinin  riyazi 

gözlənilən  təsadüfi  kəmiyyətə  nisbəti  kimi 

hesablanır.  Nisbi  dəqiqliyin  ölçüləri  qiymətin 

parametrdən neçə faiz (ehtimal və ya maksimum) 

kənarlaşa bilməsini göstərir; 

d)  göstərilən  göstəricilərdən  başqa,  standart  xəta 

əsasında  seçmənin  strukturunun  onun  xətasının 

kəmiyyətinə  ümumi  təsirini  əks  etdirən  bir  sıra 

digər  göstəricilər  də  hesablanır.  Bu  göstəricilərə 

aiddir: plan faktoru – seçmənin həyata keçirilmiş 

planı  üçün  standart  xətasının  və  həmin  həcmin 

sadə  təsadüfi  seçməsinin  standart  xətasına  nisbəti 

kimi  müəyyən  edilir;  “planın  effekti  (təsiri)” 

(“plan  faktoru”nun  qiymətcə  bərabər  ölçüsü)  – 

faktiki  dispersiyanın  sadə  təsadüfi  seçmənin 

dispersiyasına  olan  nisbəti  kimi  müəyyən  edilir 

(bəzi  hallarda  “dizayn”  “effekt”  kimi  də  adlanır; 

Lesli  Kiş  (1965)  tərəfindən  təklif  olunmuş 

oxşarlıq əmsalı (roh) – daxili-qrup korrelyasiyası 

nəzərə alınmaqla hesablanır.  

 

QĐYMƏTLƏRĐN 

ƏSASLILIĞI

 

– 

baş 

məcmunun  parametrlərinin,  ya  da  paylanma 

qanunlarının  qiymətlərinə  irəli  sürülmüş  əsas 

tələblərdən  biridir.  Əgər  qiymət  paylanma 

qanunu,  ya  da  qiymətləndirmə  parametrlərinə 

yönəldilmişdirsə  (ehtimal  üzrə),  onda  o  əsaslı 

adlandırılır.  Qiymətlərin  əsaslılığının  xüsusiyyəti 

seçmənin  kifayət  qədər  böyük  həcmdə  olduğu 

vaxt 

naməlum 

parametrlərin 

qiymətlərini 

qiymətlərin  əsaslılığı  nöqtəsi  ilə  dəyişdirməyə 

imkan verir. Məsələn, baş orta və baş dispersiyanı 

orta  hesabi  seçmə  və  seçmə  dispersiya  ilə 

dəyişmək mümkündür. 

 

QĐYMƏTLƏRĐN 

QEYDĐYYATI

 

–

 

iqtisadiyyatın  istehsal  və  istehlak  sektorlarında 

əmtəələrin 

(xidmətlərin) 

– 

təmsilçilərin 

formalaşdırılmış  dəstinə  daxil  olan  əmtəələrin 

(xidmətlərin)  qiymətləri  haqqında  məlumatların 

yığılması  üsuludur.

 

Baza  müəssisələrinin  seçmə 

reprezentativ məcmusunda həyata keçirilir 

 

QĐYMƏTLƏRĐN  QURULUŞU 

–  ayrı-ayrı 

iqtisadi  elementlər  üzrə  qiymətlərin  tərkibinin 

qruplaşdırılmasıdır. Qiymətin əsas elementi maya 

dəyəri  hesab  edilir.  Sənayenin  hasilat  sahələrinin 

məhsulu  üzrə  maya  dəyərinə  ehtiyatların  təkrar 

istehsalı  (geoloji-kəşfiyyat  və  axtarış  işləri)  üzrə 

xərclər  və  yeraltı  sərvətlərdən  istifadə  hüququna 

görə  ödənişlər  daxildir.  Sənayenin  bir  sıra 

sahələrində  investisiyaya  çəkilən  xərclər  maya 

dəyərinə  daxil  edilir  ki,  bu  da  mərkəzləşdirilmiş 

sahə 

fondlarına 

köçürülür 

və 

kapital 

qoyuluşlarının  mənbəyi  olurlar  (neft  və  qaz 

sənayesi, energetika, qara və əlvan metallurgiya).  

Qiymətin quruluşuna maya dəyəri ilə yanaşı, tələb 

və  təklifin  təsiri  altında  yaranan  sərbəst  (bazar) 

qiymətlərində  (tariflər)  yaranan  mənfəət  və 

tənzimlənən  qiymətlərlə  (tariflərlə)  normativ 

mənfəət  də  daxil  edilir.  Son  illərdə  qiymət 

quruluşuna həm də əlavə dəyərə vergi daxil edilir.

 

Əhaliyə  əmtəələrin  (işlərin,  xidmətlərin)  satışı 

əlavə  dəyər  vergisinin  (ƏDV)  məbləğini  özündə 

birləşdirən qiymət və tariflər üzrə həyata keçirilir. 

Əmtəələrin 

ayrı-ayrı 

növlərində 

(məsələn; 

avtomobillər,  likör-araq  məmulatları,  şampan, 

kürü,  siqaretlər,  zərgərlik  məmulatları,  farfor, 

büllur,  xalçalar  və  s.)  qiymətin  quruluşuna  aksiz 

də daxil edilir.  

Məhsulun  tədarük  müəssisələri  tərəfindən  satışı 

zamanı  qiymətin  quruluşunda  tədarük  artımları, 

əhali  istehlakı  mallarının  və  qida  məhsullarının 

ticarət  təşkilatları  tərəfindən  satışı  zamanı  isə 

ticarət əlavələri nəzərə alınır.  

Daxili  bazarın  idxal  məhsullarına  olan  qiymət 

quruluşu 

aşağıdakılardan 

ibarətdir: 

idxal 

ödənişinə dair sənədlərin tərtib edilmə tarixindən, 

Mərkəzi  Bankın  təyin  etdiyi  kursla  müqavilə 

qiymətindən; 

əlavə 

xərclərdən 

(nəqliyyat, 

ekspeditor,  sığorta,  bank  borclarından  istifadəyə 

görə 

manatla 

faiz 

ödənişləri); 

gömrük 

ödənişlərindən; 

xarici 

iqtisadi 

təşkilatlar 

tərəfindən  mərkəzləşdirilmiş  (baş)  sifarişçinin 

 

392 

razılığı 

ilə 

müəyyən 

edilən 

komissiya 

mükafatlandırmasından 

(manatla); 

qoyulmuş 

vergilərdən  (ƏDV,  aksiz  və  s.);  bazarın 

konyunkturası nəzərə alınmaqla, gəlirlərdən.  

 

QĐYMƏTLƏRĐN  PROQNOZLAŞDIRIL-

MASI

  –  cari  iqtisadi  vəziyyətin  təhlilini  və 

iqtisadiyyatın  inkişaf  perspektivlərinin  müəyyən 

edilməsini, ümumilikdə iqtisadiyyatda və ya onun 

ayrı-ayrı 

bölmələrində 

ümumi 

qiymət 

dinamikasını 

müəyyənləşdirən 

proqnoz 

hesablamalarının  aparılmasından  ayrıca  həyata 

keçirmək  mümkün  deyildir.  Perspektiv  üçün 

qiymətlərin  dinamikasının  qiymətləndirilməsində 

gözlənilən  qiymət  dəyişikliklərinin  aşağıdakı 

tərkib  hissələrinin  təyin  edilməsi  tələb  olunur: 

qiymətin  fon  səviyyəsinin,  onların  dəyişməsinin 

mövsümi  tərkib  hissəsinin,  hadisəli  tərkib 

hissəsinin  (məsələn,  siyasi  vəziyyətin  inkişaf 

variantları),  mümkün  qeyri-dəqiq  amilləri  özündə 

birləşdirən  qalıq  tərkib  hissəsini.  Qiymətlərin 

dinamikasının 

proqnozlaşdırılması 

iki 

əsas 

metoddan  istifadə  etməklə  həyata  keçirilir: 

proqnoz  qiymətlərinin  ekspert  hesablanması; 

qiymətlərin  perspektiv  dinamikasına  təsir  edən 

iqtisadi  göstəricilərin  (daxili  valyutaya  nisbətən 

xarici valyutanın məzənnəsi, əhalinin adambaşına 

düşən  orta  gəliri,  istehsal  sektorunda  qiymətlərin 

dinamikası, ölkədə işsizliyin səviyyəsi və s.) ayrı-

ayrı amillərə görə proqnozlaşdırılmasının standart 

paketləri 

əsasında 

riyazi 

modelləşdirilməsi 

metodundan istifadə edilməsi.  

 

QĐYMƏTLƏRĐN 

SƏRBƏSTLƏŞDĐRĐL-

MƏSĐ

  (liberallaşdırılması)  -  əsasən  istehsal-

texniki  təyinatlı  məhsulların,  əhalinin  son 

istehlakı  mallarının,  iş  və  xidmətlərin  sərbəst 

(bazar) qiymət və tariflərindən istifadə edilməsinə 

keçidin  tətbiq  edilməsidir.  Bazar  iqtisadiyyatının 

əsas  şərtlərindən  biri  olmaqla,  qiymətlərin 

sərbəstləşdirilməsi, tələb və təklifi nəzərə almaqla, 

bazarın tarazlaşdırılmasına imkan yaradır. 

 

QĐYMƏTLƏRĐN  TƏNZĐMLƏNMƏSĐ

  – 

dövlət  və  yerli  idarəetmə  orqanları  tərəfindən 

istehsalda 

strateji 

zəruri 

əmtəələrə 

və 

iqtisadiyyatın 

istehlak 

sektorunda 

sosial-

əhəmiyyətli  əmtəələrə  qiymətlərin  müəyyən 

edilməsi  və  onlara  yenidən  baxılması  hüquqlarını 

özlərində saxlamasıdır.  

 

QĐYMƏTLĐ  DAŞLAR

 

- 

işlənilmiş 

və 

işlənilməmiş  şəkildə  olan  təbii  almaz,  zümrüd, 

yaqut, sapfir, aleksandrit aiddir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZIN  SAHĐBĐ

  –  qiymətli 

kağızın  sahibi  hesab  olunan  fiziki  və  ya  hüquqi 

şəxslərdir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLAR

  –  (I)  -  ümumi 

əlamətlə  birləşmiş  pul  və  ya  əmtəə  sənədləridir, 

yəni bu sənədlər əmlak hüququnun verilməsi üçün  

müəyyən  məbləğdə  pulun,  mənfəət  payının, 

əmtəənin  və  s.  alınmasına  imkan  verir.  Qiymətli 

kağızların  iqtisadi  rolu  sənaye,  ticarət  və  bank 

kapitalının  dövr  etməsinin  fasiləsizliyini,  büdcə 

gəlirlərinin 

və 

xərclərinin 

hərəkətinin 

müntəzəmliyini 

təmin 

etməkdən 

ibarətdir. 

Kapitalın  mövcudluğunun  bu  forması  onun  mal, 

məhsuldar və pul formasından fərqlənir. Qiymətli 

kağızların 

funksional 

xüsusiyyətləri 

aşağıdakılardır: 

tədavül 

və 

satıla 

bilmə 

qabiliyyəti. 

(II)  -  qısamüddətli  gəlir  qazanmaq  üçün  əldə 

edilir.  Onlar  əməliyyatın  satılma  və  etibarlılığına 

zəmanətlə  və  ya  zəmanətsiz  bazarda  alqı-satqı 

predmeti ola bilər.  

 

QĐYMƏTLĐ 

KAĞIZLAR 

BAZARI

 

- 

qiymətli 

kağızların: 

səhmlərin, 

istiqraz 

vərəqələrinin, veksellərin (borc sənədlərinin) və s. 

alqı-satqısı üzrə iqtisadi münasibətlərdir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLAR  PORTFELĐ 

- 

hüquqi  və  ya  fiziki  şəxslərin  malik  olduğu 

müxtəlif növ qiymətli kağızların məcmusudur. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLAR  ÜZRƏ  MÜKA-

FAT,  TƏSĐSEDĐCĐ  (MÜƏSSĐSƏ)  MÜKA-

FATI,  SƏHMLƏRĐN  NOMĐNAL  KURS-

LARINA  ƏLAVƏLƏR

  –  səhmdar  kapitala 

daxil  olmayan  kapitaldan  gəlirlərin  bir  hissəsidir. 

Məsələn, 

qiymətli 

kağızlar 

üzrə 

mükafat 

səhmdarlar  arasında  bölüşdürülən,  səhmlərin  və 

ya  səhmlər  paketinin  nominal  dəyərindən  artıq 

olan buraxılış qiymətidir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLARIN  BURAXILIŞI

 

–  sahiblərinə  eyni  həcmdə  hüquqları  təmin  edən, 

eyni  emissiya  şərtləri  və  bir  dövlət  qeydiyyat 

nömrəsi  olan  bir  emitentin  qiymətli  kağızlar 

məcmusudur. 

 

QĐYMƏTLĐ 

KAĞIZLARIN 

BURA-

XILIŞININ HƏCMĐ

 – qiymətli kağızların ilkin 

yerləşdirilməsinin 

(emissiyasının) 

ümumi 

dəyəridir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLARIN  EMĐSSĐYASI

 

–  səhmdar  cəmiyyətlərin  təxsisi,  tənzimləmə 

kapitalının  artması  və  istiqrazların  buraxılması 

 

393

zamanı 

qiymətli 

kağızların 

ilkin 

yerləşdirilməsidir. 

Qiymətli 

kağızların 

açıq 

emissiyası  –  qiymətli  kağızların  bütün  arzu 

edənlər 

arasında 

paylanmasıdır. 

Qiymətli 

kağızların  qapalı  emissiyası  –  qiymətli  kağızların 

məhdud 

sayda 

investorlar 

arasında 

yerləşdirilməsidir. 

Qiymətli 

kağızların 

emissiyasına 

daxildir: 

qiymətli 

kağızların 

buraxılışı  haqqında  qərarın  qəbul  edilməsi,  onun 

qeydiyyatı, 

emissiya 

prospektinin 

işlənib 

hazırlanması, onun qeydiyyatı, qiymətli kağızların 

nəşri  (açıq  emissiyada)  və  ilkin  investorlar 

arasında  yerləşdirilməsi  (buraxılışı),  emissiya 

nəticələri haqqında hesabatın qeydiyyatı. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLARIN  EMĐTENTĐ

 

– 

qiymətli kağızların sahibi qarşısında onlarda təsbit 

edilmiş  hüquqların  həyata  keçirilməsi  üzrə  öz 

adından  öhdəliklər  daşıyan  hüquqi  şəxs,  icra 

hakimiyyəti və ya bələdiyyə orqanıdır. 

 

QĐYMƏTLĐ KAĞIZLARIN NOMĐNALI

 – 

qiymətli kağızın özündə göstərilmiş və (və yaxud) 

onun 

emissiya 

layihəsində 

bəyan 

edilmiş 

dəyəridir. 

 

QĐYMƏTLĐ  KAĞIZLARIN  TƏDAVÜLÜ

 

–  qiymətli  kağızlara  mülkiyyət  hüquqlarının 

keçməsinə  səbəb  olan  mülki-hüquqi  əqdlərin 

bağlanmasıdır.  

 

QĐYMƏTLĐ METALLAR

 - istənilən şəkildə, 

vəziyyətdə,  o  cümlədən  külçə  və  affinaj  olunmuş 

(saflaşdırılmış, 

təmizlənmiş 

halda), 

habelə 

xammalda, xəlitələrdə, yarımfabrikatlarda, sənaye 

məhsullarında,  kimyəvi  birləşmələrdə,  zərgərlik 

və  digər  məişət  məmulatlarında,  sikkələrdə, 

qırıntılarda, istehsal və məişət tullantılarında olan 

qızıl,  gümüş,  platin  və  platin  qrupu  metalları 

(palladium, 

iridium, 

osmium, 

rodium 

və 

rutenium)  daxildir.  Qiymətli  metaların    hasilatı, 

istehsalı,  satışı  ilə  bağlı  məlumatların  statistikası 

aparılır.   

 

QĐYMƏTLĐ METALLARIN AFFĐNAJI

  – 

hasil  edilmiş  qiymətli  metalların  qarışıqlardan  və 

kənar  komponentlərdən  təmizlənməsi,  qiymətli 

metalların dövlət standartlarına, texniki şərtlərə və 

beynəlxalq 

standartlara 

uyğun 

keyfiyyətə 

çatdırılması prosesidir. 

 

QĐYMƏTLĐLƏR (QĐYMƏTLĐ, DƏYƏRLĐ 

ŞEYLƏR)

  –  (I)  -  uzunmüddətli  istifadə  üçün 

baha qiymətli mallardır. Onlar zaman müddətində 

aşınmırlar,  bir  qayda  olaraq,  istehlak  və  ya 

istehsal  üçün  istifadə  edilmirlər.  Onlar  dəyərin 

saxlanması  vasitəsi  kimi  əldə  edilirlər.  Belə  ki, 

onların  dəyəri  qiymətin  ümumi  səviyyəsinə 

nisbətdə  azalmamalıdır.  Baha  qiymətli  metallar, 

daşlar 

və 

onlardan 

zərgərlik 

məmulatları, 

incəsənət əsərləri və s. qiymətlilər hesab edilirlər. 

MHS-də  qiymətlilərin  alınması  istehlaka  xərclər 

kimi  deyil,  aktivlərin  ayrı-ayrı  kateqoriyalarının 

əldə edilməsi kimi əks olunur. 

(II)  -  əsasən  istehsal  və  ya  istehlak  üçün  istifadə 

edilməyən  aktivlərdir,  normal  şəraitdə  vaxt 

keçdikcə  dəyişmir,  əsas  etibarı  ilə  dəyərinin 

saxlanması  üçün  alınır  və  saxlanılır.  Onları  vaxt 

keçdikcə  qiymətlərinin  sabit  qalacağı  və  digər 

əmtəə  və  xidmətlərə  nisbətən  daha  da  artacağı 

ümidi ilə saxlayırlar. Başqa sözlə, güman edilir ki, 

qiymətlilər öz real dəyərlərini saxlayacaqlar, hətta  

bir müddət bu real qiymət aşağı düşə bilər. Onlara 

aiddir: 

-  müəssisələr  tərəfindən  istehsal  üçün  ehtiyatlar 

kimi  istifadə  olunmayan  qiymətli  metallar  və 

daşlar; 

-  əntiq  şeylər  (antikvarlar)  və  incəsənət  əsərləri 

(əntiq  şeylərlə)  və  incəsənət  əsərlərinə  bərabər 

götürülən şəkillər (tablolar), heykəllər və s.); 

-  qiymətli  daşlardan  və  metallardan  hazırlanmış, 

əhəmiyyətli  dəyərə  malik  kolleksiyalar  və 

zərgərlik  məmulatları  kimi  digər  kateqoriyalara 

aid edilməyən qiymətlilər.