A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən).
- KREDĐT – (I)
- KREDĐT KARTI – 1)
- KREDĐT MULTĐPLĐKATORU
- KREDĐT RĐSKĐ
- KREDĐT TƏŞKĐLATI – (I)
- KREDĐT-ĐCARƏ ƏMƏLĐYYATI
- KREDĐTLƏRĐN ÖDƏNĐŞ (VERĐLMƏ) SÜRƏTĐ
- KREDĐTOR BORCLARI
- KREDĐTOR – 1)
- KUK ƏMSALI
- KÜTLƏVĐ (ĐCTĐMAĐ) KĐTABXANA
- KÜTLƏVĐ XĐDMƏT NƏZƏRĐYYƏSĐ (NÖVBƏLƏR NƏZƏRĐYYƏSĐ)
- KVALĐMETRĐYA (marketinqdə)
- KVANTĐL
- KVAZĐKORPORASĐYA – (I)
- KVĐNTĐL
- Desil (10%) qruplarında
- KVOTA
|
(II) konkret il ərzində 1 yaşadək körpələr (hər 1000 diri doğulana) arasında ölüm hallarının sayı ilə hesablanır. Bu göstərici konkret ildə hər 1000 diri doğulana 1 yaşadək körpələr arasında həmin ildə baş vermiş ölüm hallarının sayını göstərir. Hesablamalar ədliyyə orqanlarının qeydiyyat şöbələrinin məlumatları əsasında aparıldıqda (əgər onlar etibarlı xarakter daşıyırsa), 1 yaşa qədər diri doğulmuş və ölmüş uşaqların sayı haqqında məlumatların qiymətləndirilməsi eyni bir il üzrə həyata keçirilir. Ölənlərin sayı diri doğulanların sayına bölünür, nəticə isə 1000-ə vurulur. Hesablamalar ev təsərrüfatlarının müayinə materialları əsasında aparıldıqda isə, körpə ölümü haqqında qiymətləndirici məlumatlar həm
bilavasitə (uşaqların doğum tarixi
məlumatlarından istifadə etməklə, məsələn, demoqrafik və
tibbi-sanitar müayinələrin aparılmasında), həm də dolayısı ilə (Brass metodunun tətbiq edilməsi ilə, məsələn, klaster seçməsi tətbiq edilməklə bir çox göstəricilər üzrə müayinələrin keçirilməsində) əldə edilir. Körpə ölümü haqqında qiymətləndirici məlumatların dolayısı ilə əldə edilməsi 5 yaşadək uşaq ölümü parametrlərinə münasibətdə əsaslı hesab
edilməlidir (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən).
– yetim, fiziki və əqli inkişafında qüsurları olanların yerləşdirilməsi və tərbiyəsi üçün nəzərdə tutulmuş müəssisədir. Körpələr evi səhiyyə orqanlarının tabeliyində olur və oraya səhiyyə orqanlarının göndərişi əsasında 3 yaşına qədər olan uşaqlar qəbul edilir. Uşaqların körpələr evindən çıxarılması valideynlərin istəyi və təkidi ilə və ya uşaqlığa götürmə zamanı baş verir. Uşaqlar 3 yaşına çatdıqdan sonra onlar uşaq evlərinə və ya sosial müdafiə sisteminin müvafiq müəssisələrinə köçürülürlər.
– (I) - kreditorla borc alan (debitor) arasında iqtisadi münasibətləri əks etdirən borc kapitalının hərəkət formasıdır. Kredit qaytarmaq müddətli və adətən, faizin ödənilməsi şərti ilə verilir. Kreditin aşağıdakı növləri mövcuddur: dövlət krediti – dövlət tərəfindən borc şəklində cəlb olunan vəsait, qiymətli kağızların emissiyası; bank krediti – banklar tərəfindən müəssisə və təşkilatlara, o cümlədən banklar tərəfindən qısa müddətə, depozit formasında bir-birində yerləşdirilən pul vəsaitləridir (yəni banklararası 376
kreditdir). Bank
kreditləşmələri həmçinin obyektlər üzrə fərqlənir: alt əsas vəsaitlər, ehtiyat və xərclər, əmək haqqının ödənilməsi və s. kimi əsaslandırılmış vəsaitlər. Kreditlər
qısamüddətli olurlar; təminat növlərinə görə təmin edilən və təmin edilməyən kreditlərə bölünür ki, bunlar da öz növbəsində şəxsi və bank kreditlərinə ayrılır; kreditorların spesifik xüsusiyyətlərinə görə - dövlət, bank, kommersiya, rolover, revolver, konsorsional banklara bölünür ki, bunlar da öz növbəsində klub (kreditorların məhdudlaşdırılmış sayı ilə) və açıq banklara ayrılır; debitorların növünə görə - sənaye, kənd təsərrüfatı, kommunal, şəxsiyə bölünür; təqdim etmə qaydalarına görə - birbaşa, veksellə, konsiqnasiya (xaricə gedən malın mal sahibi hüququna malik olan ticarət agenti vasitəsilə satılması). (II) – vaxtında ödənilməli olan, ssudanın verilməsinin nəticəsi hesab
edilən borc
öhdəliklərinin müəyyənləşdirilməsi üçün mühasibat uçotu sistemində istifadə olunan termindir.
– 1) hesabların həyata keçirilməsini öz üzərinə götürən hər hansı bir bank tərəfindən debitorun (müştərisinin) adına verilmiş şəxslərin əmtəə
və xidmətlərin ödənilməsində istifadə etdiyi plastik kartdır. Belə hesablama texnikası ABŞ-da keçən əsrin 40-cı illərinin axırlarında meydana gəlmişdir. Bu forma tədricən bütün dünyada yayılmağa başlamışdır və bu, ödəmənin çek formasını məhdudlaşdırır; 2) bank və ya ticarət firması tərəfindən buraxılan, sahibinə pərakəndə satış ticarətində nağdlı ödəmə olmadan malların və xidmətlərin əldə etməsinə hesab hüququ verən adlı pul sənədidir.
– oxşar kredit
təşkilatları qrupu
tərəfindən həyata
keçirilən kreditləşmənin həcminin dinamikasının kreditlərin həcminin dəyişməsinə səbəb olmuş ehtiyat aktivlərin dinamikasına (müsbət və ya mənfi) nisbətidir. Đstənilən halda, multiplikatorun miqdarı məcburi ehtiyatların normasından və kreditləşmənin həcminin dəyişməsi nəticəsində ehtiyat aktivlərin azalmasının miqdarından asılıdır.
– müştərinin portfelinin keyfiyyəti ilə əlaqədar bank ssudası və ya qiymətli kağızlar üzrə ödəməmə riskidir. Kredit riski müxtəlif növlüdür: sui-istifadə riski; xarici kredit üzrə risk; daxili borclar (istiqrazlar) üzrə ödəməmə riski. Kredit riskinin səviyyəsi müxtəlif metodlarla optimallaşdırılır. Onlardan aşağıdakıları göstərmək olar: təkrar yaradılan kredit təşkilatları üçün nizamnamə kapitalının minimum ölçüsü; nizamnamə kapitalının qeyri- pul hissəsinin son həddi; bir borclu və ya borclular qrupu ilə əlaqədar riskin maksimum ölçüsü; bir kreditora (əmanətçi) maksimum risk; kapitalın satıla bilmə və kafilik normativləri; əhalinin cəlb edilmiş depozitlərinin maksimum ölçüsü; ehtiyatların minimum ölçüsü; digər hüquqi şəxslərin səhmlərin əldə edilməsi üçün xüsusi bank vəsaitlərindən istifadə normativləri; kredit təşkilatları tərəfindən öz səhmdarlarına (payçılarına) təqdim edilən kredit, təminat və zəmanətlərin maksimum ölçüsünü.
– (I) –xüsusi icazə (lisenziya) əsasında fəaliyyətinin başlıca məqsədi borc vəsaitlərinin təqdim edilməsindən gəlir əldə etməkdən ibarət olan hüquqi şəxsdir. Kredit təşkilatı mülkiyyətin istənilən forması əsasında yaradıla bilər və
qanunvericiliklə nəzərdə
tutulmuş əməliyyatları həyata keçirmək hüququna malikdir. (II) - fəaliyyəti əmanətlərin və ya digər qaytarılmalı vəsaitlərin qəbul edilməsindən və öz xüsusi hesabına kredit verilməsindən ibarət olan müəssisədir.
– kreditorun borc verdiyi (banklar və digər
maliyyə-kredit institutlarından) vəsaitlərdən istifadəyə görə borc götürəndən (hüquqi və fiziki şəxsdən, dövlətdən) aldığı ödənişdir. Kreditə görə faiz borcun məbləği, xüsusiyyəti və müddəti ilə müəyyən olunur; kreditin məbləğinə (şərti olaraq il ərzində kreditdən istifadəyə görə hesablamaya əsaslanaraq) nisbətən faizlə hesablanır. Kreditə görə faiz qısamüddətli (bir ildən az olan müddətə verilən) və uzunmüddətli (bir ildən artıq müddətə verilən) borclara bölünür. Təsbit edilmiş və dəyişən faizlər tətbiq olunur. Kreditə görə təsbit edilmiş faiz bazar konyunkturasından asılı deyil. Dəyişən faiz bütün kredit müddətinə qeydə alınmır və müvafiq kredit bazarındakı vəziyyətin dəyişməsindən asılı olaraq, kreditor və borclu arasında razılaşdırılmış müddətlərdə (faiz dövrləri) yenidən baxılır. Bütövlükdə, kreditə görə faiz bazis tariflərindən və müxtəlif əlavələrdən (komissiya haqqı və s. yığımlar) toplanır.
kreditləşdirmə texnikasıdır ki, bu zaman lap əvvəldən borc alan əmlakını bankın mülkiyyətinə verir, o isə satış haqqında birtərəfli öhdəçiliyə dair icarə müqaviləsinə uyğun olaraq mülkiyyəti tədricən almaq hüququna malikdir.
377
KREDĐTLƏRĐN ÖDƏNĐŞ (VERĐLMƏ) SÜRƏTĐ – kommersiya bankları (KB) tərəfindən verilən kreditlər iki üsulla ödənilə bilər: birdəfəlik və möhlətlə. Möhlətlə ödəmə uzunmüddətli böyük kreditlərin qaytarılması və ya istehlak borcları zamanı istifadə olunur. Borclar üzrə ödəniş möhlətinin, ehtiyacı olan müştərinin maliyyə vəziyyətinin və təsərrüfatın xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, bir neçə növü vardır. Möhlətin növündən asılı olaraq, borc məbləği dəyişir. Belə ki, borc faizi borcun ödənilməmiş hissəsinə hesablanır. Borc alan borcun hissəsini nə qədər tez ödəsə, sonda kredit ona bir o qədər ucuz başa gəlir. Borc ödənişlərinin digər üsulları da mümkündür: ödənişlərin reqressiyası ilə; müştərinin istəyi ilə - vaxtından əvvəl; kredit verənin tələbi ilə - borc alanın əvvəlcədən xəbərdarlıq edilməsi ilə. Kommersiya bankları öz müştərilərinə müxtəlif borclar təqdim edirlər: cari hesabdan (kontokorrent), kredit kartı əsasında, akseptli, hesabaalma ilə, çeklə və s.
– müvafiq hüquqi və fiziki şəxslərə qaytarılmalı olan, istiqraz vəsaitlərinin dövriyyəsində istifadə olunan,
kreditorlara olan borcların məbləğidir. Özündə aşağıdakıları birləşdirir:
mallara, işlərə (xidmətlərə), o cümlədən daxil olmuş material qiymətlilərinə görə kreditorlarla hesablaşmalar üzrə; törəmə müəssisələrlə, əmək haqqı üzrə fəhlə və qulluqçulara verilmiş veksellər üzrə; büdcə və qeyri-büdcə fondları ilə hesablaşmalar üzrə; növbəti ödəmələr üzrə alınmış avansların məbləği də daxil edilməklə, alınmış avanslar üzrə borclar. Vaxtın bitməsi ilə əlaqədar qaytarılması tələb olunmamış kreditor borclarının məbləği kreditor müəssisənin gəlirinə silinir.
– 1) kredit təqdim edən (verən) hüquqi və ya fiziki şəxslərdir; 2) mülki hüquqda öhdəlik üzrə digər tərəfdən – borcludan müəyyən hərəkətləri etməklə, yaxud onları etməkdən çəkinməklə əlaqədar vəzifələrin icrasını tələb etmək hüququna malik olan tərəfdir. Đkitərəfli müqavilələrdə tərəflərin hər ikisi kreditor hesab olunur. Məsələn, alqı-satqı müqaviləsində alıcı- kreditor satıcıdan malın ona verilməsini, satıcı- kreditor isə alıcıdan həmin malın dəyərinin ödənilməsini tələb etmək hüququna malikdir; 3) əsassız əldə edilmiş əmlakı geri tələb etmək hüququna malik olan şəxsdir.
– kredit müəssisələrində tətbiq olunan və öz risk dərəcəsi üzrə qiymətləndirilən, xüsusi fond və aktivləri arasında 8% səviyyəsində nisbəti tələb edən ödəmə qabiliyyəti əmsalıdır.
-
təhsil səviyyəsi, ixtisası, dini etiqadı və digər əlamətlərinə görə məhdudiyyət qoyulmadan əhalinin bütün təbəqələrinə öz fondundan istifadə imkanı verən təşkilatdır. Rəsmi statistikada hər il aşağıdakı göstəricilər üzrə nəzərə
alınır: kitabxanaların maddi bazası və texniki vasitələri; gəlmələrin və
oxucuların sayı;
kitabxana fondunun tərkibi və hərəkəti; kitabxanalararası abonement; təhsil səviyyəsinə və iş stajına görə kitabxana işçilərinin sayı; maliyyə vəsaitlərinin daxil olması və istifadəsi. Đcmal məlumatlar ərazi və tabeçilik üzrə işlənib hazırlanır.
– ehtimal nəzəriyyəsinin bölməsidir, təsadüfi proseslər olan və kütləvi xidmət prosesi adlanan kütləvi xidmətlərin modellərini öyrənir. Vəzifəsi daha səmərəli kütləvi xidmət sisteminin seçilməsi və təşkilidir. Kütləvi xidmət sisteminə daxildir: xidmətlərə daxil olan təsadüfi tələb axını; xidməti həyata keçirən mexanizm; daxil olan tələblər axını.
Xidmətin müxtəlif alqoritmləri mövcuddur. Olduqca sadə sistemlər dərəcələrə bölünür: gözləmə ilə sistemlər və ya növbə ilə sistemlər, məhdud uzunluqlu növbəli sistemlər, imtinalarla sistemlər, çoxkanallı sistemlər, dəstə ilə daxil olan axınlı və dəstə ilə xidmət göstərilən sistemlər. Bu təsnifləşmədən başqa, daxil olan ərizələrə görə xidmətin prioritetləri ilə dərəcələrinin, alqoritmlərinin birləşməsi ola bilər. KÜTLƏVĐ ĐSTEHSAL – eyni vaxtda və paralel hazırlanan, təyinatı, konstruksiyası, texnoloji növü, eyni cinsli (yalnız ayrı-ayrı parametrlərində və quruluşunda nəzərə çarpmayan fərqlər ola bilər) məmulatların ciddi məhdud nomenklaturada daimi buraxılışı ilə xarakterizə olunan istehsalın təşkili formasıdır (istehsalın növüdür). Məhsul vahidinin sistemdən keçid vaxtı nisbətən qısadır. Məmulatların adlarının sayı aylıq və illik proqramlarda uyğun gəlir. Kütləvi istehsala xətlərin və detalların yüksək standartlaşması və unifikasiyası və texnoloji proseslərin yüksək
dərəcədə kompleks mexanikləşdirilməsi və
avtomatlaşdırılması xasdır. Kütləvi istehsal avtomobil zavodları, kənd təsərrüfatı maşınları zavodları, ayaqqabı sənayesi və digər müəssisələr üçün xarakterikdir.
keyfiyyət xarakteristikasına kəmiyyət qiyməti verilməsinə imkan verən elm sahəsidir.
378
KVANTĐL – riyazi statistikada tətbiq edilən təsadüfi kəmiyyətlərin say xarakteristikalarından biridir. F
in fasiləsiz təsadüfi qiyməti üçün q səviyyəli Kvantil - u
-nin elə təsadüfi qiymətidir ki, burada F x (u q ) = P(X q ) = q olur. Xüsusi hallarda Kvantillər aşağıdakı kimi olurlar: u 5
0 - median; u 25 ,
, u 5 , 0 , u
75 , 0 - kvartillər; u 1 , 0 , u 2 , 0 , ..., u 9 , 0 - desillər; u 01 ,
, u 02 , 0 , ..., u 99 ,
- faizlərdir. q təsadüfi diskret kəmiyyəti üçün Kvantil, bu kəmiyyətin mümkün iki qonşu χ q i ), ( və χ q i ), 1 ( + (hansılar üçün F x ( χ
q i ), ( ) < q, lakin F (χ q i ), 1 ( + ≥ q)) qiymətləri arasında yerləşən ədəd kimi müəyyən edilir. Seçmə Kvantillər – χ 1 , χ
2 , ..., χ n seçməsi üzrə qurulan χ ) 1 ( , χ
) 2 ( , ..., χ ) (n variasiya (dəyişən) sırasının üzvləridir. Adətən Kvantil əvəzinə faiz nöqtələri istifadə olunur. X fasiləsiz kəmiyyətinin Q – faiz nöqtəsi dedikdə, onun elə
ω qiyməti başa düşülür ki, orada da 1 - F x (
ω ) = P(X ≥ Q ω ) = 100 Q .
u q = ) 1 ( 100 q − ω ehtimal olunur.
– (I) - qeyri- korporativ müəssisədir. Fəaliyyət xüsusiyyətləri korporasiyalarla, yəni
törəmə müəssisələrlə eynidir. Kvazikorporasiyalar hüquqi cəhətdən məxsus olduqları vahiddən asılı hesab edilmirlər. Buna görə də, sahibləri ev təsərrüfatları və ya
hesab
edilən kvazikorporasiyalar, maliyyə və qeyri-maliyyə korporasiyaları sektorlarının korporasiyaları ilə qruplaşdırılır. Milli Hesablar Sistemində kvazikorporasiyanın 3 əsas növü qəbul edilir: 1) dövlət idarəetmə orqanlarına aid olanlar; 2) ev təsərrüfatlarına aid olanlar; 3) sərhəddən kənarda yerləşən institutsional vahidlərə aid olanlar. Kvazikorporasiya müəssisələrinin tanınmasının vacib şərti - hesabların tam komplektinin, o cümlədən balans cədvəllərinin mövcudluğu hesab edilir.
sərbəst korporasiyada olduğu kimi fəaliyyət göstərən, öz
sahibinə faktiki
münasibəti korporasiyanın öz səhmdarlarına olan münasibəti kimi olan qeyri-korporativ müəssisədir. Belə müəssisə hesabların tam dəstinə malik olmalıdır. b) institusional qeyri-rezident vahidə mənsub olan, uzun müddət və ya qeyri-müəyyən dövr ərzində iqtisadi ərazidə əhəmiyyətli həcmdə istehsalla məşğul olduğu üçün institusional rezident vahid kimi baxılan qeyri-korporativ müəssisədir. KVAZĐKORPORASĐYALARIN GƏLĐR- LƏRĐNDƏN GÖTÜRMƏ – kvazi-
korporasiyalara elə baxılır ki, əgər onlar korporasiya olsaydılar, onda öz mülkiyyətçisinə divident ödəmək yolu ilə gəlirlərini bölə bilməzdilər. Lakin kvazikorporasiyaların mülkiyyətçisi və ya mülkiyyətçiləri müəssisənin bütün sahibkarlıq gəlirini götürə bilərlər.
qalan gəlirlərini artan qaydada düzərək, ev təsərrüfatlarının sayına görə 5 bərabər 20%-lik qrupun yaradılmasıdır. Bu zaman birinci kvintilə ən az gəlirləri olan, beşinci kvintilə isə ən çox gəlirləri olan ev təsərrüfatları düşür. Desil (10%) qruplarında eyni qayda ilə məlumatlar düzülərək 10 bərabər hissəyə bölünür. Təhlil və müqayisə üçün eyni göstəricilər istehlak xərclərinə görə də hesablanır. Azərbaycanda tətbiq olunmuş və göstəricilərin əksəriyyəti beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmışdır. Qruplar ilk dəfə olaraq yüksək analitik keyfiyyətə malik olan SPSS proqram paketindən istifadə əsasında hazırlanmış, yekun cədvəllər alınmışdır. Tədqiqatda bütün seçmə müşahidələrə xas olan bir sıra göstəricilərin baş məcmudan orta hesabi kənarlaşması və bəzi göstəricilərin çatışmazlığı halları mövcuddur.
– (lat.- quota - hər nəfərə düşən hissə,
kvotası – müəyyən əsaslı qoyuluş vahidindən tutulmalı olan verginin həddi;
kvotasının həcminə uyğun surətdə bölüşdürülür.
– malların (işlərin, xidmətlərin) müəyyən nomenklaturasının natural və dəyər ifadəsinin (“Lisenziya”ya bax) idxal və ixrac həcminin müəyyən dövr üçün dövlət tərəfindən müəyyən edilən kəmiyyət və ya dəyər məhdudiyyətləridir. Kvotalaşdırmadan idxal-ixrac əməliyyatlarının dövlət tənzimlənməsinin qeyri- tarif vasitəsi kimi istifadə olunur.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|