A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev

KOLLEKTĐV  ĐSTEHLAK

  –  cəmiyyətdə 

ümumilikdə  və  ya  ev  təsərrüfatı  qruplarında 

kollektiv istehlak olunan xidmətlərin həcmini əks 

etdirən  MHS  kateqoriyasıdır,  məsələn,  müdafiə, 

şəhərin  abadlığı  və  s.  xidmətlər.  Ümumi  halda 

kollektiv  xidmətin  göstərilməsində  bu  xidmətdən 

istifadə    edən  ev  təsərrüfatlarının  konkret  razılığı 

tələb  olunmur.  Göstərilən  kollektiv  xidmətlərin 

ümumi  miqdarı  onların  ayrı-ayrı  ev  təsərrüfatları 

tərəfindən istehlakının ölçüsündən asılı deyildir.  

 

365

KOLLEKTĐV  MÜLKĐYYƏT

  –  bir  sıra 

dövlətlərin 

qanunvericiliyinə 

görə, 

dövlət 

mülkiyyəti  və  xüsusi  (şəxsi)  mülkiyyətlə  yanaşı 

mövcud  olan  mülkiyyətin  müstəqil  formasıdır. 

kollektiv 

mülkiyyət 

dedikdə, 

adətən, 

kooperativlərə  məxsus  olan  mülkiyyət  başa 

düşülür.   

 

KOMBĐNASĐYA 

EDĐLMĐŞ 

(BĐRLƏŞ-

DĐRĐLMĐŞ)  NOMENKLATURA

  –  Ümumi 

gömrük  tarifi  (ÜGT)  və  Avropa  statistikasının 

nomenklaturası 

(ASN) 

əsasında 

işlənərək 

genişləndirimiş  Harmonikləşdirilmiş  Sistemdir 

(HS). 

Ümumi 

gömrük 

tarifi 

və 

Avropa 

statistikasının  nomenklaturasından  1987-ci  ilin 

dekabrınadək 

istifadə 

edilmişdir. 

Kombinə 

edilmiş  nomenklaturaya  təxminən  10  000  qrup 

əmtəə  adları  daxildir.  Bu  qruplar  21  bölməyə  və 

98 qrupa bölünən 4 rəqəmli kodla (mövqe) və  ya 

8 

rəqəmli 

kodla 

(altmövqe) 

identifikasiya 

edilmişdir.  Ondan  istifadə  haqqında  Əsasnamə 

01.01.1988-ci ildə qüvvəyə minmişdir (Əsasnamə 

(AĐB) N 2658/87). 

 

KOMĐSYON  TĐCARƏTĐ

  –  (I)  –  komitentin 

tapşırığı  ilə  komisyonçunun  öz  adından,  lakin 

komitent hesabına ticarətin həyata keçirilməsidir. 

(II)  -  topdansatış  komisyon  ticarətinə  əsas 

fəaliyyət  növü  üçüncü  tərəfin  xeyrinə  əmtəə 

ticarəti  olan  bütün  vahidlər  daxildir.  Onlar, 

üçüncü  tərəfin  hesabına  sövdələşmələri  həyata 

keçirən  ticarət  agentləri,  brokerləri  və  ya  ticarət 

birlikləri  ola  bilərlər.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki, 

komisyon 

pərakəndə 

ticarətdə 

ayrılıqda 

göstərilmir,  təsnifat  üzrə  müəyyən  qrupa  daxil 

edilir. 

 

KOMĐSYONÇULAR

  –  özləri  mal  sahibi 

olmadan, 

satıcı 

və 

alıcı 

arasında 

əlaqə 

yaradılmasına kömək edən ayrı-ayrı şəxslər və ya 

şirkətlərdir. Onların haqqı fəhlə və qulluqçulardan 

fərqli olaraq ödənilir. Danışıqlar aparan brokerlər, 

ticarət 

təmsilçiləri, 

vasitəçilər 

(dəllallar) 

komisyonçulara aid ola bilər. 

Đşəmuzd  haqqında  müqavilə  ilə  bağı  olmayan 

ticarət 

nümayəndələri 

- 

ayrı-ayrı 

şəxslər, 

müvəkkil nümayəndələri olduqları istehsalçılar və 

ticarətçilər  adından  alqı-satqı,  icarə  haqqının 

məbləği  və  ya  onların  adından  və  hesabına 

xidmətin 

göstərilməsi 

haqqında 

müntəzəm 

danışıqlar  aparır  və  bir  sıra  hallarda  müqavilələr 

bağlayır.  Ticarət  nümayəndəsinin  peşəsi  xüsusi 

qanunlarla və sazişlərlə nizamlanır. 

 

KOMMERSĐYA  (KOMMERSĐYA  FƏA-

LĐYYƏTĐ)

 

– 

gəlirin 

əldə 

olunmasına 

yönəldilmiş - 1) ticarətdir, ticarət fəaliyyətidir; 2) 

istənilən bazar fəaliyyətidir. Hər iki tərif (anlayış) 

eynidir.  Belə  ki,  gəlir  yalnız  şəxsi  fəaliyyətin  və 

ya  alver  məqsədilə  alınmış  malların,  məhsulların 

satılması nəticəsində əldə edilə bilər. 

 

KOMMERSĐYA  (SAHĐBKAR)  RĐSKĐ

  – 

maddi  ziyan  gətirən  hadisələrin  baş  vermə 

mümkünlüyüdür. 

Hər 

bir 

sahibkarlıq 

və 

innovasiya  fəaliyyəti  bu  və  ya  digər  səviyyədə 

kommersiya  (sahibkarlıq)  riski  ilə  əlaqədardır. 

Bununla əlaqədar olaraq, mümkün hadisələrin baş 

verməsinin  neytrallaşdırılması  şərtlərindən  biri 

kommersiya 

(sahibkarlıq) 

risklərinin 

sığortalanmasıdır.  

 

KOMMERSĐYA 

BANKI

 

– 

mövcud 

qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  və  Mərkəzi  Bank 

tərəfindən  verilən  lisenziya  əsasında,  fiziki  və 

hüquqi  şəxslərdən  pul  vəsaiti  cəlb  etmək  və  öz 

adından  onları  qaytarmaq,  ödəmək  və  təcililik 

şərti  ilə  yerləşdirmək,  həmçinin  digər  bank 

əməliyyatlarını  həyata  keçirmək  hüququ  olan, 

hüquqi 

şəxs 

hesab 

olunan 

kommersiya 

müəssisəsidir.  Kommersiya  bankı  konkret  bank 

əməliyyatlarının  aparılması  üçün  xüsusi  Dövlət 

(Mərkəzi  Bank  və  ya  digər  maliyyə  orqanlarının) 

icazəsinə  malik  ola,  yəni  müvəkkil  və  qeyri-

müvəkkil ola bilər. Yerinə yetirilən əməliyyatların 

əhatə  dairəsindən  asılı  olaraq,  kommersiya 

bankları  universal,  sahə  və  ixtisaslaşdırılmış 

banklara bölünür. Universal kommersiya bankları 

bütün  növ  müştərilər  üçün  ənənəvi  və  qeyri-

ənənəvi bank xidmətlərinin əsasən bütün növlərini 

həyata  keçirir.  Sahə  kommersiya  bankları  öz 

xidmətlərini  konkret  bazar  seqmentində  həyata 

keçirir.  Đxtisaslaşdırılmış  kommersiya  bankları 

aşağıdakı  kimi  təsnifləşdirilə  bilər:  funksional 

ixtisaslaşma  -  uçot-depozit  kommersiya  bankları 

(adətən,  fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  sərbəst 

vəsaitlərinin  qısamüddətli, altı  aydan üç ilə  qədər 

olan  vaxt  ərzində  kredit  əməliyyatlarına  cəlb 

edilməsini  və  ya  yerbəyer  edilməsini  həyata 

keçirir,  həmçinin  qiymətli  kağızlarla  kredit  və 

uçot əməliyyatlarını həyata keçirir); investisiya və 

innovasiya  kommersiya  bankları  (hər  şeydən 

əvvəl,  uzunmüddətli  vaxt  ərzində pul  vəsaitlərini, 

o  cümlədən  istiqraz  vərəqələrinin  buraxılması  və 

uzunmüddətli  ssudaların  verilməsi  vasitəsilə  ilə 

qiymətli 

kağız 

şəklində 

toplayır); 

əmanət 

kommersiya  bankları  (ayrı-ayrı  şəxslərdən  kiçik 

əmanətləri müəyyən müddətə cəlb edir – təcili və 

ya tələbli əmanətlər); ipoteka, torpaq kommersiya 

bankları  (daşınmaz  əmlakın  uzunmüddətli  girovu 

əsasında  vəsaitlərin  cəlb  edilməsi  və  yerbəyer 

 

366 

edilməsi üzrə kredit əməliyyatlarını həyata keçirir, 

ipoteka istiqrazlarını buraxır); 

-  müştərilərin  müəyyən  növlərinə  xidmətlər  üzrə    

ixtisaslaşma  -  birja,  istehlakçı  kredit  bankları, 

kommunal, sığorta bankları; 

-  əraziyə  görə  ixtisaslaşma  –  beynəlxalq,  milli, 

rayon, bələdiyyə. 

Nizamnamə  kapitalının  həcmindən  asılı  olaraq, 

kommersiya bankları kiçik, orta və iri ola bilər. 

 

KOMMERSĐYA 

FƏALĐYYƏTĐ 

ĐLƏ 

BAĞLI XĐDMƏTLƏR

 – idarəetmənin ümumi 

məsələləri üzə, maliyyə idarəçiliyi məsələləri üzrə 

(korporativ  vergidən  başqa),  marketinqin,  əmək 

ehtiyatlarının,  istehsalın  idarə  edilməsi  üzrə, 

ictimai  təşkilatlarla  əlaqələr  üzrə,  arbitraj  və 

barışıqlar  üzrə,  layihələrə  rəhbərlik  üzrə  (tikinti 

layihələrinə rəhbərlik üzrə xidmətdən başqa) və s. 

məsləhət xidmətləridir. 

 

KOMMERSĐYA 

HAVA 

GƏMĐSĐNĐN 

YÜKLƏNMƏSĐ

  –  hava  limanında  təyyarəyə 

kommersiya  əsasında  qəbul  edilmiş  sərnişinlərin 

və  yüklərin  (tonla)  kütləsidir.  Poçtun,  yüklərin 

tonla  çəkisinin  və  sərnişinlərin  şərti  kütləsinin, 

sərnişinlərin  və  onların  şəxsi  yüklərinin  orta 

kütləsinin  (hər  sərnişin  üzrə  90  kq)  təyyarədəki 

sərnişinlərin sayına vurmaqla  müəyyənləşdirilir. 

 

KOMMERSĐYA 

MÜSABĐQƏS

Đ 

– 

özəlləşdirmədə  ticarətin  aparılması  növlərindən 

biridir.  Fiziki  və  hüquqi  şəxslər  tərəfindən 

özəlləşdirilən 

obyektlər 

şəxsi 

mülkiyyətə 

alınarkən 

alıcıdan 

özəlləşdirmə 

obyektinə 

münasibətdə  müəyyən  şərtlərin  yerinə  yetirilməsi 

tələb  edilərsə,  o,  kommersiya  müsabiqəsi  üzrə 

satış  hesab  edilir.  Müsabiqənin  qalibi  təklifi 

tamamilə  kommersiya  müsabiqəsinə  cavab  verən 

və qalibin aşkar edilməsi meyarlarına uyğun olan, 

yəni  özəlləşmənin  digər  şərtlərinə  əməl  edərək 

maksimum  qiymət  təklif  edən  iştirakçı  hesab 

edilir. 

 

KOMMERSĐYA SĐRRĐ

 – müəssisənin iqtisadi 

möhkəmliyini 

və 

rəqibləri 

qarşısında 

üstünlüklərini təmin edən istənilən məlumatlardır. 

 

KOMMERSĐYA  ŞĐRKƏTĐNĐN  ADI

  – 

sahibkar  tərəfindən  yerli  vahidə  verilən  hüquqi 

addır. 

 

KOMMERSĐYA 

YÜKLƏNMƏSĐNĐN 

YÜK   DÖVRĐYYƏSĐ

 (hava nəqliyyatında) – 

hava  gəmilərinin  normativ  kommersiya  yük 

götürmə  qabiliyyətindən  tam  istifadəsində  yük 

dövriyyəsinin  mümkün  həddidir.  Hava  gəmisi 

tərəfindən  yerinə  yetirilən  hər  reys  üçün 

kilometrlə  tarif  uçuş  məsafəsinin  kommersiya 

hava  gəmisinin  yüklənmə  səviyyəsinə  hasillərinin  

cəmi ilə təyin olunur.  

 

KOMMUNAL 

TƏSƏRRÜFATI 

XĐD-

MƏTLƏRĐNĐN  GÖSTƏRĐLMƏSĐ    (BU

-

RAXILIŞI)

 – kommunal-məişət ehtiyaclarına və 

əhaliyə  qaz,  su,  istilik  paylaşdırılması,  həmçinin 

yaşayış 

məntəqələrinin 

abadlaşdırılması 

ilə 

məşğul  olan  müəssisələrin  bazar  və  qeyri-bazar 

xidmətlərinin  dəyəridir.  Bu  xidmətlərin  bazar 

buraxılışı  onların  satışının  dəyərlərini  ifadə  edir. 

Qeyri–bazar buraxılışı şəhərlərin və digər yaşayış 

məntəqələrinin  abadlaşdırılması  üçün  dövlət 

büdcəsinin  və  qeyri-büdcə  fondlarının  cari 

xərclərinin  miqdarı,  həmçinin  sahənin  əsas 

kapitalının sərfi (istehlakı) ilə müəyyən edilir.   

 

KOMMUNAL  TƏSƏRRÜFATI  STATĐS-

TĐKASI

  -  əhalinin  yaşayış  şəraitini  öyrənir  və 

buraya əhalinin kommunal və məişət su təchizatı, 

qaz  və  istilik  təchizatı,  kanalizasiya  və  çirkab 

suların 

təmizlənməsi 

üzrə 

bölüşdürücü 

şəbəkələrinin  saxlanması  və  istismarı;  şəhərlərin 

və 

yaşayış 

məntəqələrinin 

abadlaşdırılması 

(yollar, 

səkilər, 

körpülər, 

kəsişən 

yolların 

üstündən  körpülərin  salınması,  tunel,  piyada 

keçidləri, 

hidrotexniki 

tikililər, 

xarici 

işıqlandırma,  yaşıllaşdırma,  sanitar  təmizləmələri 

və 

s.); 

abadlaşdırma  obyektlərinin 

və 

s. 

saxlanması və təmiri daxildir. 

 

KOMPLEKS  VƏ  YA  BĐRLƏŞDĐRĐLMĐŞ 

TĐCARƏT 

-  müəssisənin  vahid  kimi  fəaliyyət 

göstərərək eyni zamanda pərakəndə və topdansatış 

ticarəti  apardığı,  bəzi  hallarda  isə  tədarükçü 

(məsələn,  universal  mağaza,  aşağı  qiymətli 

mağaza,  universal  mağazalar  şəbəkəsi,  istehlakçı 

kooperativlər) kimi çıxış etdiyi ticarət növləridir. 

 

KOMPLEKT 

SƏNAYE 

OBYEKTĐ

 

– 

Harmonikləşdirilmiş  Sistemin  nomenklaturasının 

müxtəlif  mövqelərinə  uyğun  gələn  maşın  və 

avadanlıqların, 

cihazların, 

alətlərin 

və 

materialların  komplektidir.  Mal  istehsal  edən  və 

ya  xidmət  göstərən  iri  müəssisələrin  işi  üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. 

 

KOMPONENT  TƏHLĐL

  –  ilkin  əlamətlər 

məkanının  ölçüsünün  azalması  metodlarından 

biridir.  Güman  edilir  ki,  əlamətlər  çoxşaxəli 

normal  bölüşdürmə  qanununa  tabedir.  Đlkin 

əlamətlərin  xətti  kombinasiyalarının  yenidən 

yaranması  əsas  komponentlər  adlanır.  Onlar 

 

367

mərkəzləşmiş  əlamətlərin  normallaşdırılmış  düz 

xətli kombinasiyaları hesab edilir.   

Birinci  əsas  komponent  qalan  digərləri  ilə 

müqayisədə  daha  böyük  dispersiyaya  malik  olur. 

Đkinci  baş  komponent  birinci  baş  komponentlə 

korrelyasiya 

edilməmiş 

bütün 

sonrakılarla 

müqayisədə  daha  böyük  dispersiyaya  malikdir  və 

s.  

Əsas 

komponentlərin 

çəki 

əmsallarının 

hesablanması  ilkin  əlamətlərin  xüsusi  vektorları 

və  kovariasiya  matrisasının  xüsusi  sırasının 

köməyi  ilə  həyata  keçirilir.  Alınmış  xüsusi 

rəqəmlər  əsas  komponentlərin  dispersiyasına 

bərabərdir.  Həndəsi  cəhətdən  əsas  komponentlər 

elliptik  hiper  səthin  düzbucaqlı  oxu  boyunca 

yerləşir. 

 

KOMPONENTLƏR METODU

 – 1) əhalinin 

gələcək  sayının  hesablanma  prinsipidir,  onun 

dinamikasını 

müəyyən 

edən 

müxtəlif 

komponentlərin  mümkün  dəyişikliklərini  uçota 

almağa  əsaslanır.  Demoqrafik  proqnozda  belə 

komponentlər 

kimi 

doğumda, 

ölümdə, 

miqrasiyada  gələcək  meyllər,  əhalinin  cins-yaş 

strukturunda  dəyişikliklər,  habelə  bu  meyl  və 

dəyişikliklərin  nəticələrinin  əhalinin  gələcək 

sayına  təsiri  nəzərdə  tutula  bilər.  Komponentlər 

metodunu  yaşlar  üzrə  yer  dəyişdirmə  ilə 

eyniləşdirmək  olmaz;  2)  ölümün  təhlilində  –  iki 

əhalinin  ölüm  göstəricilərini  müqayisə  etdikdə, 

istifadə  olunan  demoqrafik  statistika  metodudur. 

Ayrı-ayrı  yaş  qruplarının  ölüm  göstəricilərindəki 

və  ölüm  səbəblərinin  strukturundakı  fərqlər 

gözlənilən  ömür  uzunluğunun  diferensiasiyasına 

təsirini 

qiymətləndirməyə 

imkan 

verir. 

Komponentlər 

metoduna 

görə, 

ölüm 

əmsallarındakı fərqlərin t ölüm səbəbindən x, x+τ 

il yaşda təsiri aşağıdakı kimi ölçülə bilər:  

    

(

)(

) (

)(

)

(

)

*

2

1

)

1

(

)

2

(

)

1

(

)

2

(

)

2

(

)

1

(

)

2

(

)

1

(

x

x

x

x

x

x

x

x

e

e

l

l

e

e

l

l

+

+

−

−

+

=

∆

+

+

+

+

τ

τ

τ

τ

   

        

)

2

(

)

1

(

)

2

(

)

1

(

*

x

x

i

x

i

x

m

m

m

m

τ

τ

τ

τ

+

−

 

 burada l

x

, e

x

, 

τ

m

x

, 

τ

m

i

x 

– x il yaşadək sağ qalanların 

müvafiq  sayları,  x  yaşda  gözlənilən  ömür 

uzunluğu  və  x,  x+τ  yaş  intervalında  (ümumi  və  i 

səbəbindən) (“Ölüm cədvəlləri”nə bax).  

 Ölüm  səbəbləri  nəzərə  alınmadan  komponentlər 

metodunu  ilk  dəfə  rus  alimi  Y.A.Korçak-

Çepurkovski  (1968)  təklif  etmiş  və  səbəblər  üzrə 

ölüm  halları  üçün  E.M.Andreyev  tərəfindən 

(1982)  ümumiləşdirilmişdir.  Oxşar  metodikalar 

müstəqil olaraq fransız demoqrafı R.Pressa (1985) 

və  Avstraliya  demoqrafı  C.Pollard  (1988) 

tərəfindən də təklif olunmuşdur. 

KONDOMĐNĐUM

 

(birgə) 

– 

1) 

mənzil 

sahəsində  daşınmaz  əmlak  mülkiyyətçilərinin 

cəmiyyətidir  (yoldaşlığıdır).  Evlərin  istismarının, 

yaşayış 

binalarının 

və 

ümumi 

əmlakın 

istifadəsinin  təmin  edilməsi  məqsədilə  yaradılır; 

beynəlxalq  hüquqda  kondominium  müəyyən 

dövlətin  ərazisində  hakimiyyətin  iki  və  ya  daha 

çox  dövlət  tərəfindən  birgə  həyata  keçirilməsi 

deməkdir. 

 

KONFĐDENSĐAL  MƏLUMATLAR

  –  (I)  - 

Azərbaycan 

Respublikasında 

istifadəsi 

qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  məhdudlaşdırılan 

sənədləşdirilmiş məlumatlardır. 

(II)  -  Avropa  Đttifaqında  statistik  məxfiliyə  əməl 

edilməsinə dair rəsmi qəbul olunmuş tərif yoxdur. 

Avropa  Statistika  Bürosunun  məqsədləri  üçün 

məxfi  statistik  məlumatlar,  Şuranın  1588/90 

nömrəli təlimatında müəyyənləşdirildiyi kimi, AĐ-

yə  üzv  ölkələrin öz  milli  qanunvericilikləri ilə  və 

ya  təcrübədə  qəbul  etdikləri  məxfi  elan  edilmiş 

“məlumatlar”  kimi  müəyyən  edilmişdir.  Adətən, 

Avropa Đttifaqına üzv olan ölkələr tərəfindən elan 

edildiyi  kimi  məxfi  məlumatların  iki  əsas 

kateqoriyası  mövcuddur:  bunlar  fərdi  məlumatlar 

və 

dolayısı 

yolla 

fərdi 

məlumatların 

eyniləşdirilməsinə  (açıqlanmasına)  imkan  verən 

cədvəl  məlumatlarıdır.  Onlar  həmçinin  ilkin  və 

təkrar məxfilik kimi məlumdurlar. 

Fərdi məlumatlar - bu, ayrıca bir iqtisadi vahidə 

aid olan məlumatlardır. Onların birbaşa tanınması 

statistik  vahidin  adı,  ünvanı  və  ya  rəsmi  qaydada 

ona  verilən  və  ya  dərc  olunan  nömrədə  baş  verə 

bilər. Alternativ olaraq, iqtisadi vahid dolayı yolla 

tanına bilər. Belə ki, ayrıca şəxsin (ayrıca iqtisadi 

vahidin)  tanınması  üçün  imkan  verən  əlavə 

məlumat  varsa,  buna  müəyyən  vaxt,  pul  və  əmək 

sərf  etməklə  şəxsi  (iqtisadi  vahidi)  eyniləşdirmək 

(tanımaq) olar.  

Cədvəl  məlumatları  –  bu,  statistik  üsulların 

nəticəsi  olan  məlumatlardır.  Onlar  yekun  (cəm) 

şəklində  təqdim  olunurlar  və  hər  bir  rəqəm 

müvafiq  xanada  müvafiq  fərdi  məlumatın 

aqreqasiya  edilmiş  nəticəsidir.  Bu  məlumatlar 

adətən 

məxfiliklə 

əlaqədar 

olaraq 

məhdudlaşdırılırlar 

(ayrıca 

iqtisadi 

vahidi 

eyniləşdirmək imkanının yaranması halları istisna 

olmaqla).  Belə  hallara  aşağıdakıları  misal 

göstərmək olar: 

-  cədvəlin  xanaları  ayrılıqda  götürülmüş  bir 

iqtisadi vahid haqqında məlumatları əks etdirir ki, 

bu da yuxarıda təsvir edilmiş fərdi məlumatlardan 

başqa bir şey deyildir; 

-  cədvəlin  xanaları  ayrıca  iki  iqtisadi  vahid 

haqqında  məlumatları  əks  etdirir.  Adətən,  belə 

məlumat konfidensial hesab edilir. Belə ki, hər bir 

 

368 

iqtisadi  vahid  digərinin  məlumatlarını  hesablaya 

bilər; 

-  cədvəl  xanalarında  bir  və  ya  iki  iqtisadi  vahid 

statistik  nəticəyə  hakim  (üstün)  təsir  göstərir.  Bir 

iqtisadi  vahid  halında  (və  ya  iki  iqtisadi  vahid 

halında  birgə  üstünlükdə)  xanaların  məxfiliyinin 

eyniləşdirilməsinə  gətirən  məhdudluğun  üstün 

səviyyəsinin son həddi, bir qayda olaraq, 50-85% 

arasında müəyyənləşdirilir. 

Məxfi  məlumatların  təsadüfi  açılması,  yuxarıda 

təsvir  edilmiş  üç  kateqoriyadan  birinə  uyğun 

olaraq,  məxfi  xanada  nəticələrin  hesablanması 

üçün  bir  cədvəl  və  ya  müxtəlif  cədvəllər 

hüdudunda  bir  neçə  xananın  kombinasiyada 

istifadə oluna bildiyi zaman baş verə bilər. 

Məxfi  məlumatların  açılmasından  qaçmaq  üçün 

müxtəlif  metodlar  mövcuddur,  o  cümlədən  qeyri-

məxfi 

məlumatların 

yayılmasının 

məhdudlaşdırılması. 

 

 

KONFLYUENT  TƏHLĐL

  –  dəyişən  X

(s)

 

deyil,  

,

~

)

(

)

(

)

(

s

i

s

i

s

i

X

X

ε

+

=

 i=1, ..., n 

 düsturu vasitəsilə ifadə olunan təsadüfi kəmiyyət 

müşahidə  olunduğu  şərtlərdə  X

(1)

...X

(p)

  dəyişkən 

kəmiyyətləri  (təsadüfi  və  ya  qeyri-təsadüfi) 

arasında fərz edilən funksional əlaqələrin təhlilinə 

aid  olan,  məlumatların  işlənməsinin  riyazi-

statistik  metodunun  məcmusudur.  Burada: 

)

( s

i

ε

- 

müşahidəsində 

X

(s)

-yə 

dəyişən 

X

i

(s)

-nin 

ölçülməsində  təsadüfi  səhvdir;  n  -  müşahidənin 

ümumi  sayıdır.  Bu  halda  müşahidə  olunmayan 

X

(1)

...X

(p)

  dəyişənləri  arasında  istifadə  edilən 

müşahidə 

olunan 

funksional 

(“struktur”) 

münasibətlərin  ümumi  məqsədi  verilmiş  hesab 

edilir. 

Konflyuent 

təhlilin 

vəzifələrinə 

(tapşırığına) 

tədqiq 

edilən 

“struktur” 

münasibətlərin  eyniləşdirilməsində  iştirak  edən 

göstəricilərin 

qeyri-müəyyən 

qiyməti 

üçün 

statistik  qiymətləndirilmə  cərgəsi,  həmçinin  təhlil 

olunan  əlaqələrin  xassələri  haqqında  müxtəlif 

hipotezaların 

(ehtimal) 

yoxlanması 

üçün 

müəyyənləşdirilmiş statistik meyarlar daxil edilir. 

Konfluyent  təhlilin  nəzəri  və  tətbiqi  aspektlərinin 

(baxışlarının)  işlənməsi  əsas  etibarilə  tədqiq 

olunan struktur münasibətlərin xətti növünə uyğun 

olaraq  aparılır.  Bununla  yanaşı,  konfluyent  təhlil 

tapşırığının  əlaqədar  xarakteri  və  reqressiya 

(tənəzzül edən) təhlildən danışmaq olar.