A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KƏND YAŞAYIŞ MƏNTƏQƏLƏRĐ (KƏND MƏSKUNLAŞMA YERLƏRĐ)
- KƏNDLĐ (FERMER) TƏSƏRRÜFATI
- KƏSMƏ XƏTASI
- KĐÇĐK BĐZNES
- Mikro müəssisələr
- Đqtisadi fəaliyyət növləri üzrə kiçik sahibkarlıq subyektlərinin müəyyənləşdirilməsi meyarlarının hədləri*
- KĐNOQURĞU (KĐNOTEATR)
- KĐNO-VĐDEO PROKAT
- KĐOTĐ KONVENSĐYASI
- KĐTAB
- KĐTABXANA
- KĐTABXANA FONDU
- KĐTABXANA FONDUNUN DÖVR ET- MƏSĐ
- KĐTABXANA PROQRAMLARI
- KĐTABXANANIN OXUCULARININ SA- YI
- KĐTABIN VERĐLMƏSĐ
- KĐTABLARIN OXUNAQLILIĞI
- KLASTER TƏHLĐLĐ
- KLASTER TƏHLĐLĐN ĐYERARXĐYA ALQORĐTMLƏRĐ
|
KƏND VƏ MEŞƏ TƏSƏRRÜFATI, BALIQÇILIQ, SƏNAYE VƏ TĐKĐNTĐ FƏALĐYYƏTĐNDƏN DÖVRĐYYƏ - iqtisadi fəaliyyət növləri
təsnifatının müvafiq
bölmələrində təsnif olunan müvafiq fəaliyyət növləri üzrə alınan hissədir. Bu göstəriciyə subpodrat münasibətlər obyekti olan əmtəə və xidmətlərin satışından alınan dövriyyə daxildir. Alınmış vəziyyətdə təkrar satılmaq üçün alınan əmtəə və xidmətlər dövriyyəsi istisna edilir. Sənaye
fəaliyyətindən dövriyyə şirkətin hesablarında ayrıca göstərilə bilməz. Bu göstərici “Xalis dövriyyə”nin və “Đstehsal fəaliyyətindən digər gəlirlər”in bir hissəsidir. Bu göstərici əsas və ya qeyri-əsas fəaliyyət növünün nəticəsi olan “Sənaye fəaliyyətindən dövriyyə”ni əhatə edir. Sənaye və tikinti fəaliyyətinin bəzi növləri həmçinin xidmət sahəsində də həyata keçirilə bilər.
YAŞAYIŞ MƏNTƏQƏLƏRĐ (KƏND MƏSKUNLAŞMA YERLƏRĐ) –
qanunvericilikdə şəhər
yaşayış məntəqələri kateqoriyasına aid edilməyən və kənd yerlərində yerləşən yaşayış yerləridir. Kənd yaşayış
məntəqələri (kənd məskunlaşma yerləri) tiplərə görə bölünürlər: kənd təsərrüfatı (arasında rayon mərkəzləri seçilən), qeyri-kənd təsərrüfatı, qarışıq (aqrar-sənaye), həmçinin sakinlərin sayına görə.
mülkiyyətinə verilmiş torpaq üzərində əmtəəlik kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı, emalı və satışı ilə məşğul olan vətəndaşların əmək birliyi olmaqla, sərbəst sahibkarlıq formalarından biridir. Kənd təsərrüfatı ailə üzvlərinin və onlarla birgə daimi işləyən
digər şəxslərin ümumi mülkiyyətində olan istehsal aləti və vasitələrinə, 358
əsasən, bir ailə üzvlərinin əməyinə əsaslanan, hüquqi şəxs statusuna malik olan müstəqil təsərrüfat subyektidir. Kəndli təsərrüfatı bir nəfərdən də ibarət ola bilər. Kəndli təsərrüfatının başçısı, maraqlarını təmsil edən, onun tam hüquqlu üzvü olur. Təsərrüfat fəaliyyəti iqtisadi mənafe prinsiplərinə əsasən aparılır. KƏSĐLMƏK ÜÇÜN MAL-QARA VƏ QUŞLARIN ĐSTEHSALI - ətliyə kəsilmək üçün mal-qara və quşların istifadə nəticəsini əks etdirən göstəricidir. Kəsilmək üçün mal-qara və quşların istehsalının ümumi həcminə, kəsim çəkisinə hesablanmaqla həm kəsimə aid olan mal- qara və quşların satılması, həm də kənd təsərrüfatı müəssisələrində, kəndli (fermer) təsərrüfatlarında, fərdi sahibkarlar və əhali təsərrüfatlarında kəsilmiş mal-qara və quşlar aid edilir.
– bir sıra qaydalara uyğun olaraq, hesablama prosesinin dayandırılması nəticəsində meydana çıxan xətadır. Ona A ədədinin dəqiq qiyməti və n-ci dərəcəyə qədər kəsilən A ı ədədinin qiyməti uyğun gəlir (A- A ı ).
KĐÇĐK BĐZNES
– kiçik sahibkarlıq subyektlərinin: kiçik müəssisələrin və fərdi sahibkarların fəaliyyətlərinin məcmusudur. KĐÇĐK MÜƏSSĐSƏ – 1) bazar strukturlarının mühüm elementlərindən biridir. Kiçik
müəssisələrin yaradılması rəqabət mühitinin formalaşdırılması, yeni iş yerlərinin yaradılması, bazarların mal və xidmətlərlə təchiz edilməsi üçün zəruri şərait yaradır. Orta və iri müəssisələrə nisbətən kiçik müəssisələr bazar konyunkturasının (tələbatının) dəyişikliklərinə daha tez reaksiya göstərmək, istehsalını təkmilləşdirmək, innovasiya fəaliyyətini həyata
keçirmək imkanlarına malikdir. Azərbaycan Respublikasında kiçik müəssisələrin statistik uçotunun metodoloji əsasları sahibkarlığa, o cümlədən kiçik sahibkarlığa dair qanunvericilik aktlarına müvafiq surətdə, habelə kiçik müəssisələrin inkişafının iqtisadi şərtlərinin dəyişdirilməsi nəzərə alınmaqla yaradılmış və təkmilləşdirilmişdir; 2) işçilərin məhdud sayı ilə bir neçə yüzdən çox olmayaraq səciyyələnən və müəssisə üçün profilli olan ölkə, region üzrə ümumi fəaliyyət həcmində çox az payı olan hər hansı mülkiyyət formalı müəssisədir. Belə müəssisələrə istehsal firma və müəssisələrindən başqa, kommersiya və konsaltinq firmaları, pərakəndə ticarətin xidmət sferasının bir çox müəssisələri də aid edilir. Kiçik müəssisələrə dövlət himayəsi göstərilir. Bununla əlaqədar olaraq,
Azərbaycan Respublikasında kiçik sahibkarlığa dövlət köməyinin iqtisadi, hüquqi, təşkilati əsasları, forma və üsullarını müəyyən edən
“Kiçik sahibkarlığa dövlət köməyi
haqqında” Qanun qəbul edilmişdir. KĐÇĐK SAHĐBKARLIQ SUBYEKTĐ – kiçik sahibkarlıq sahəsində fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektidir. Bu kateqoriyaya kiçik müəssisələr daxil edilir. Bir neçə fəaliyyət növünü həyata keçirən (çox profilli) müəssisələr o fəaliyyət növü meyarına aid edilir ki, onların illik dövriyyə həcmində və ya illik gəlir həcmində payı ən çox olsun. Kiçik sahibkarlıq subyektinə fermer təsərrüfatları və hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslər də əlavə edilir. KĐÇĐK SERĐYALI ĐSTEHSAL – istehsalın təşkilinin fərdi məhsul istehsalından seriyalı istehsala keçid formasıdır. Məmulatın buraxılışı kiçik partiyalarla həyata keçirilə bilər. Đş yerləri əməliyyatların funksional planlaşdırılmasına malik ola bilər, bu zaman avadanlıqlar yerinə yetirilmiş işlərin əlamətləri üzrə qruplaşdırılır. Məsələn, avtomobil gövdələrinin hazırlanması sahəsi, qabaq asmaların təmiri sahəsi və s. Hazırda maşınqayırmada rəqabət qabiliyyəti amillərindən biri, şirkətlərin alıcıların xüsusi sifarişi əsasında kiçik partiyalarla unikal, çox vaxt yüksək
dərəcəli mürəkkəb avadanlıqlar hazırlamaq bacarığına malik
olmasıdır. Kompüterləşmə istehsalın çevikliyini yüksəltməyə və kiçik seriyalı istehsala konveyer cizgiləri gətirməyə imkan verir. Məsələn, avadanlığı yenidən qurmaq üçün minimal vaxt sərf etməklə bir konveyer xəttində bir neçə növ məmulat hazırlamaq imkanı yaranmışdır.
–
Avropa Komissiyası kiçik və orta müəssisələri aşağıdakı kimi müəyyənləşdirməyi təklif etmişdir (30.04.1996-cı il, ĐJ №L107 tövsiyələrində):
dövriyyəsi 7 milyon avro və ya mühasibat balansı 5 milyon avrodan çox olmayanlar;
dövriyyəsi 40 milyon avrodan və ya mühasibat balansı 27 milyon avrodan çox olmayanlar. Azərbaycanda kiçik sahibkarlıq subyektlərinin müəyyənləşdirilməsi onlarda çalışan işçilərin sayı və illik dövriyyəsi göstəriciləri əsasında aparılır. “Đqtisadi fəaliyyət növləri üzrə kiçik sahibkarlıq subyektlərinin müəyyənləşdirilməsi meyarlarının hədləri” haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2009-cu il 18 dekabr tarixli 359
192 nömrəli
qərarında kiçik
sahibkarlıq subyektləri aşağıdakı meyar
hədləri üzrə
müəyyənləşdirilir. Đqtisadi fəaliyyət növləri üzrə kiçik sahibkarlıq subyektlərinin müəyyənləşdirilməsi meyarlarının hədləri* Đqtisadi fəaliyyət növləri Đşçilərin sayı Đllik
dövriyyə Sənaye (ĐFNT üzrə B, C, D və E seksiyaları) 50 nəfərdən az 500 min manatdan az
Tikinti (ĐFNT üzrə F seksiyası) 50 nəfərdən az 500 min manatdan az
Topdansatış ticarət (ĐFNT üzrə 45 və 46-cı bölmələr) 15
nəfərdən az
1.0 milyon manatdan az Pərakəndə satış ticarəti (ĐFNT üzrə 47-ci bölmə) 10 nəfərdən az 250 min manatdan az
Yaşayışın təşkili və ictimai iaşə (ĐFNT üzrə Đ seksiyası) 10 nəfərdən az 250 min manatdan az
Nəqliyyat və anbar təsərrüfatı (ĐFNT üzrə H seksiyası) 10
nəfərdən az
250 min manatdan az Đnformasiya və rabitə (ĐFNT üzrə J seksiyası) 10 nəfərdən az 250 min manatdan az
Maliyyə və sığorta (ĐFNT üzrə K seksiyası) 10
nəfərdən az
250 min manatdan az Daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar (ĐFNT üzrə L seksiyası) 10 nəfərdən az 250 min
manatdan az
Peşə, elmi və texniki fəaliyyət (ĐFNT üzrə M seksiyası 10 nəfərdən az 250 min
manatdan az
Təhsil (ĐFNT üzrə P seksiyası) 10 nəfərdən az 250 min
manatdan az
Əhaliyə səhiyyə və sosial xidmətlərin göstərilməsi (ĐFNT üzrə Q seksiyası)
10
nəfərdən az
250 min manatdan az Đstirahət, əyləncə və incəsənət (ĐFNT üzrə R seksiyası)
10 nəfərdən az
250 min manatdan az Digər sahələrdə xidmətlərin göstərilməsi (ĐFNT üzrə S seksiyası) 10
nəfərdən az
250 min manatdan az
*) cədvəl qərar əsasında, Đqtisadi Fəaliyyət Növləri Təsnifatına uyğun tərtib edilmişdir. Qərara müvafiq olaraq sahibkarlıq subyektinin kiçik sahibkarlıq sektoruna aid edilməsi üçün hər iki göstərici – işçilərin sayı və illik dövriyyə göstəriciləri bu sektor üçün müəyyənləşdirilmiş hədlər daxilində olmalıdır. Yeni fəaliyyətə başlayan sahibkarlıq subyektləri üçün 1 il müddətində bu hədlərlə müəyyən edilmiş işçilərin say meyarı əsas götürülür. Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslər üçün bu hədlərlə müəyyən edilmiş illik dövriyyə meyarı əsas götürülür.
kinofilmlərin nümayişi üçün istifadə olunan ləvazimatlar kompleksidir. Kinoqurğular xüsusi təchiz olunmuş yerdə (kinoteatrda, klub tipli mədəniyyət binasında və s.) daimi quraşdırılmış stasionar və yalnız kinofilmlərin göstərilməsi zamanı quraşdırılan aparatlardan ibarət hərəkətdə olan qurğular olmaqla, iki hissəyə bölünür. Stasionar kinoqurğularda filmlərin göstərilməsi üçün
təchiz olunmuş
bina – kinoteatr; kinoproyeksiya aparatı, işığı əks
etdirən səskeçirici ekranla və səsucaldıcı ilə təchiz olunmuş tamaşaçı zalları əsas hesab edilir. Biletlərin satışı ilə film nümayiş etdirən kinoqurğular statistik hesabat təqdim edirlər. Biletlərin satışı olmadan tədris və s. filmlər nümayiş etdirən kinoqurğular ümumi ekranlı kino şəbəkəyə daxil edilmir və onlar tərəfindən statistik hesabatlar tərtib olunmur. Kinoqurğunun işi aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə olunur: kiçik və böyüklər üçün nümayiş etdirilən kinoseansların sayı, tamaşaçıların və ümumi yığılan vəsaitin miqdarı, işlənən günlərin və kinoqurğuların dayanmalarının sayı və onların səbəbləri.
kino-videofilmlərin nümayişi, onların reklam edilməsi, əhaliyə
yaxşı yeni
və köhnə
kinolentlərin daha çox göstərilməsi şəraitinin yaradılması, film fondunun formalaşdırılması və qorunması, onun texniki vəziyyəti və səmərəli istifadəsinə nəzarət üzrə kino-video prokat təşkilatları tərəfindən həyata keçirilən təşkilati- mədəni fəaliyyət növüdür.
– gömrük əsasnaməsini və konsepsiyasını müəyyənləşdirmiş 360
və təsdiq etmiş beynəlxalq gömrük müqaviləsidir. Konsepsiyanın məlumatlarının bəzilərindən bu konvensiyanı bəyənmiş və imzalamış ölkələr üçün xarici ticarətin müəyyənləşdirilməsində baza kimi istifadə olunur.
– əsasən, üzlənmiş və ya cildlənmiş, çap materialının həcmi 48 səhifədən çox olan, kitab şəklinə salınmış qeyri-dövri nəşrdir.
– həcmi 4 səhifədən çox, lakin 48 səhifədən çox olmayan qeyri-dövri mətnlərin nəşridir.
– 1)
elm, informasiya, mədəniyyət, təhsil və tərbiyə müəssisəsi kimi çap əsərlərini və digər informasiya daşıyıcılarını toplayıb mühafizə edən, onların sistemli ictimai istifadəsini təşkil edən, cəmiyyətin intellektual və mənəvi potensialının inkişafına xidmət göstərən sosial institutdur; 2) tirajı müəyyən olunmuş sənədlər (kitablar, köhnəlmiş nəşrlər, audiovizual və texniki vasitələrlə oxunan materiallar və digər sənədlərin dövri nəşrləri) fonduna malik olan informasiya idarəsidir. Kitabxana müstəqil, təşkilatın və ya müəssisənin, idarənin, təşkilatın struktur bölməsi ola bilər. Kitabxanalar təyinatına, fəaliyyət xüsusiyyətlərinə, kitab
fondlarının tərkibinə görə kütləvi (ümumi), tədris, elmi, texniki və digər ixtisaslaşdırılmış kitabxanalara bölünürlər. Statistikada kitabxanalar illik müşahidələrdə nəzərə alınır. KĐTABXANA FONDU – 1) fondun tərkibinə kitab, jurnal, qəzet, digər çap məhsulları, audiovizual və
texniki vasitələrlə oxunan materiallar, əlyazmalar və başqa informasiya daşıyıcıları daxildir. Kitabxana fondları universal, sahəvi, çoxsahəli və ixtisaslaşdırılmış ola bilər; 2) sənədlərin təşkil edilmiş toplusudur. Kitabın, kitabçanın nüsxələri, böyük həcmli
aylıq jurnalların ayrı-ayrı nömrələri, kiçik həcmli jurnalların nömrələrinin cildlənmiş komplektləri, qəzetlərin illik tikmələri, notların, kartoqrafik və izonəşrlərin ayrı-ayrı nüsxələri, pozitivlər üçün komplektlər, audiovizual və texniki vasitələrlə oxunan sənədlərin ayrı-ayrı nüsxələri uçot vahidi hesab
edilir. Kitabxana fondu inventar kitablarında aşağıdakı sxem üzrə hesaba alınır: hesabat ilinin əvvəlində mövcud olan, il ərzində daxil olan, il ərzində çıxarılan, hesabat ilinin sonuna mövcud olan.
fonddan
istifadənin intensivlik göstəricisidir. Kitab vermələrin sayının fondun həcminə nisbəti kimi müəyyən edilir. KĐTABXANA PROQRAMLARI – ümumi istifadə üçün nəzərdə
tutulmuş ayrı-ayrı proqramlar və proqram paketlərinin məcmusudur. Kitabxana proqramlarının komponentlərinin bir- biri ilə əlaqədar olması məcburi deyildir. Proqram translyatorları xidmətedici proqramlar, riyazi hesablamalar üçün proqram paketləri və s. özündə birləşdirir.
– kitabxanadan istifadə edən oxucuların ümumi sayıdır. Kitabxana oxucularının uçotu abonoment qeydlərinə və ya oxucuların formulyar siyahısına əsasən aparılır. Đl ərzində fərdi abonoment üzrə kitab alan oxucuların ümumi sayı il ərzində sonuncu formulyarın sıra nömrəsi ilə müəyyən olunur. Kitabxananın oxucularının hərəkətinin uçotu kitabxananın iş gündəliyindəki qeydlərə əsasən aparılır: ayın əvvəlində qeydiyyatda idi, ay ərzində yazılmışdır, ayın axırına qeydiyyatdadır.
abunəçiyə müvəqqəti istifadə üçün sənədlərin (kitabın, dövrü nəşrlərin, audiovizual və maşın oxuma materialları da daxil olmaqla, digər sənədlərin) bir nüsxəsinin verilməsidir. Statistik
və s.) növləri üzrə kitabların verilməsinin bölüşdürülməsi verilir.
OXUNAQLILIĞI – oxucuların kitabxana fondundan istifadə etməsi dərəcəsini göstərir. Đl ərzində verilən kitabların sayının kitablardan istifadə edən oxucuların sayına bölünməsi yolu ilə hesablanır
– aralarındakı məsafə və yaxud əlaqələr (yaxınlıq ölçüsü) haqqında məlumatlar üzrə
bir-birindən nisbətən “uzaqlaşdırılmış” “eyni
cinsli” obyektlər qrupunun formalaşdırılması üçün nəzərdə
tutulmuş, çoxölçülü statistik metodların məcmusudur. Aralarındakı korrelyasiya əmsalının verilmiş matrisası üzrə
sosial-iqtisadi göstəricilərin məcmusunun strukturunun, çoxsaylı təcrübədən asılı
olmayaraq, eyni
hüquqlu əlamətlərlə təsvir edilmiş
sosial-iqtisadi obyektlərin (müəssisələrin, regionların və s.) təhlili üçün istifadə edilir. Klasterlərin axtarılıb tapılmasından asılı olaraq,
klaster təhlili
metodlarının iki əsas tipi fərqlənir: eyni vaxtlı (1) və ardıcıl (2). Birincilər arasında klaster strukturu ilə aşkar edilmiş bu və ya digər keyfiyyət göstəricilərinin optimallaşdırılmasına əsaslanan variasiya metodu və ən yaxın klaster cütlüyünün
361
ardıcıl birləşməsinə əsaslanan aqlomerativ metod geniş yayılmışdır. Đkincilər arasında klaster anlayışının müəyyən
edilməsinə əsaslanan metodları, bir qayda olaraq, maksimum mümkün “radius” və ya əlaqələrin “zərurilik astanası” terminlərini qeyd etmək olar. Klaster təhlilin aqlomerativ qaydaları, adətən tədqiqatçı tərəfindən bir sıra qərarların qəbuluna imkan verən, tədqiqatçı üçün şərh edilmə nöqteyi- nəzərindən daha mükəmməl olan parametrləri birləşdirir.
“öyrətmədən” təsnifləşdirmə metodu (EHM-də həyata keçirilmə mənasında) hesab olunur və iki növdə ola bilər: aqlomerativ və divizim. Aqlomerativ üsullardan bir elementlərdən ibarət olan siniflərin bölüşdürülməsinin ilkin, bir sinifdən olanların bölüşdürülməsi isə sonuncu hesab olunur, divizim üsullarda isə - əksinə. Đyerarxiya aqlomerativ (divizim) alqoritmlərin iş prinsipi ardıcıl olaraq əvvəlcə ən yaxın (uzaq), sonra isə bir-birindən (bir-birinə) daha uzaq (yaxın) elementlər qrupunun birləşməsindən (bölünməsindən) ibarətdir. Bu alqoritmlərin əksəriyyəti məsafə (oxşarlıq) matrisasından çıxır və siniflər arasındakı məsafənin hesablanması metodu ilə bir-birindən fərqlənir. Obyektlər arasındakı məsafə
qismində daha
çox Maxalanobis, evklidov və
hemminqov məsafəsindən, siniflər arasında isə - “yaxın qonşu”, “uzaq qonşu”, “ağırlıq mərkəzi” sinifləri və “orta əlaqə” prinsipləri əsasında ölçülən məsafədən istifadə edilir. Klaster təhlilin iyerarxiya alqoritmlərində təsnifat qismində daha geniş yayılmış meyar, siniflər daxili dispersiyanın minimuma endirilməsi meyarı hesab olunur.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|