A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KADASTR – özündə obyektlərin qiyməti və orta mənfəətliyi haqqında məlumatları ehtiva edən reyestr, rəsmi orqanların tərtib etdiyi siyahı, reyestrdir. KADRLARIN DAĐMĐLĐK (DƏYĐŞMƏZ- LĐK) ƏMSALI – bütün hesabat ilində siyahı tərkibində olan işçilərin sayının (“Đşçilərin siyahı sayı”na bax) hesabat ili üzrə işçilərin orta siyahı sayına (“Đşçilərin orta siyahı sayı”na bax) nisbətidir. Yanvarın 1-dən dekabrın 31-dək siyahı tərkibində olan işçilərin sayı daxil olmaqla, yəni bütün il ərzində işləyənlər aşağıdakı qaydada müəyyənləşdirilir: ilin əvvəlində (1 yanvar) siyahıda olan işçilərin sayından, hesabat dövründə qəbul olunanlardan çıxanlar istisna olmaqla (belə ki, yanvarın 1-i vəziyyətinə onlar müəssisənin siyahısında olmamışdır), il ərzində bütün səbəblər üzrə işdən çıxanlar çıxılır. Yanvarın 1-i vəziyyətinə tərtib olunmuş siyahıda olan işçilərin sayından həmçinin digər müəssisələrə köçürülənlər də çıxılır. KAFĐ QĐYMƏT – parametrlərin statistik qiymətləndirilməsi nəzəriyyəsinin ən əsas
anlayışlarından biridir. Əgər seçmənin sıxlığı (və ya diskret hadisənin ehtimalı) T(X 1 ,X
....X n )=t olmaqla bu
parametrdən asılı
deyilsə, T=T(X
1 ,X 2 ,...X n ) qiymətləndirilməsi (statistik) θ
parametri üçün kifayətedici sayılır. Kafi qiymət seçmədə mövcud olan θ parametri haqqında bütün informasiyanı özündə saxlayır. Kafi qiymətin sadə meyarı
mövcuddur. Qiymətləndirmənin kafi, lazımi olması üçün T(X 1
1 ...X
n ) = q*(T θ )h(X
1 ,X 2 ... X n ) olmalıdır. Burada birinci çoxluq qiymətləndirmədən və parametrin özündən, ikinci isə ancaq seçmədən asılıdır.
– əvvəlcə aprior, sonra isə
E( ' , t t ε ε ), E( ' , t t a a ) kovarision matrisinin və əgər t t a , ε və t S çoxölçülü normal dəyişənləridirsə, t anında alınan müşahidələrin 1 − t S
aposterior paylanması parametrlərinin qiymətləri əsasında
aprior paylanmasının riyazi gözləməsinin və dispersiyasının rekurrent tapılmasına imkan verən tənliklər sistemidir. KANONĐK (QAYDAYA UYĞUN) KO- RELLYASĐYA TƏHLĐLĐ – iki təsadüfi kəmiyyət çoxluğu, X 1 , X 2 , ..., X p və X
1 +
, X
+ p , ..., X q p+ , (burada ρ≤q) arasındakı (iki təsadüfi kəmiyyətin arasındakı) əlaqənin strukturunun (quruluşunun) tədqiqatı metodudur. X 1 , X 2 , ..., X p və X
1 +
, X 2
p , ..., X
q p+ təsadüfi kəmiyyətlərin birləşmiş sisteminin kovariyasiya və ya korrelyasiya matrislərinin vektorlarının qiymətlərinin xətti dəyişməsinin hesablanması ilə kanonik formada təqdim olunan Y 1 , Y
2 , ...,
Y p və Y
1 +
, Y 2
p , ..., Y q p+ kəmiyyətlərinin çoxluğuna çevrilir. Kanonik Y 1 , Y 2 , ..., Y p və
Y 1 + p , Y
2 +
, ..., Y
normalaşdırılmış təsadüfi kəmiyyətin kovariyasiya matrisi aşağıdakı şəkildə olur:
E p
R 1 0 0 R p
0
1 0
0 R p
E p
0
0
0
E p q−
burada E k - k ölçülü vahidin matrisidir; R 1
mərkəzə uyğunlaşdırılmış X 1 , X
2 , ..., X p və
X 1 + p , X
2 +
, ..., X
təsadüfi kəmiyyətlərin xətti kombinasiyası olan Y 1 və Y 1 +
qaydasına uyğun təsadüfi kəmiyyətlər arasındakı mütləq qiymət üzrə maksimum korrelyasiya əmsalıdır; R 2 - kanonik korrelyasiyanın ikinci əmsalıdır, Y 1 və 348
Y 1 + p ilə korrelyasiya olunmayan təsadüfi kəmiyyətlərin ilkin çoxluğunun Y 2 və Y 2 +
xətti kombinasiyaları arasındakı korrelyasiya əmsalının mütləq qiyməti üzrə maksimalına uyğundur. Kanonik dəyişənlərin sonradan gələn hər bir cütü analoji olaraq müəyyən edilir.
– adətən, milli hesablarda sərvətin tərkibi (müəssisələrə və ev təsərrüfatlarına mənsub olan aktivlərin məbləği) kimi müəyyən edilir. Kapital iqtisadi nəzəriyyədə istehsal faktoru anlayışına uyğundur. Müəyyən bir fəaliyyət növü üçün bütün istehsal prosesinə bu faktorun təsiri ölçülür. Mühasibat uçotunda kapital mühasibat balansı maddələrinə uyğundur (əsas fondlar, kapital və ehtiyatlar). Bu göstəricidən şirkətin daxili səmərəliliyini misallarla aydınlaşdırmaq üçün istifadə oluna bilər, lakin aktivlərin əldə olunmasının ilkin dəyərləri üzrə onun
qiymətləndirilməsinin mövcud
prinsipləri, ayrılıqda şirkətin şəxsi kapitalının xalis real dəyərini dəqiq ölçməyə imkan vermir.
– Đqtisadi Fəaliyyət və Məhsul Növləri Təsnifatına uyğun olaraq, müəssisələr statistikasında kapital əmtəələr (mal)
kimi müəyyənləşdirilmişdir. Material ehtiyatları və yanacaqlar buraya daxil edilmirlər, onlardan istehsal prosesinin gedişində dəyişmədən digər mal və ya xidmətlərin istehsalında istifadə olunur. Kapital mallarına istehsal binaları, maşınlar, lokomotivlər, yük maşınları və traktorlar daxildir. Torpaq və qeyri-maddi aktivlər kapital mallar sayılmırlar. Şirkətlərin hesablarında kapital mallar maddi əsas fondların hissəsi hesab edilir və onlar da “maşın və avadanlıqlar” maddəsi üzrə hesaba alınırlar. Milli hesabda kapital mallar maddi əsas fondların hissəsi hesab edilir və maşınlar və avadanlıqlar kimi təsnifləşdirilir.
istifadə üçün nəzərdə tutulmuş aktivlərdir. Çox qısa müddət ərzində aşınan avadanlıqların bəzi ucuz qiymətli vahidlərinə istismara verildikləri maliyyə ili ərzində bütünlüklə istifadə olunan aktivlər kimi baxmaq olar və təbii ki, onlar kapital aktivləri kimi təsnifləşdirilə bilməzlər. (“Maddi
– kapital transferləri və qeyri-istehsal qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması və ya satılmasını əks etdirir. Kapital transferlər həm dəyər, həm də natura formasında ola bilər. Dəyər formasında transfer əsas kapitalın alınması və satılması ilə əlaqədardır. Natura formasında kapital transfer ya mülkiyyətçilik hüquqlarının əsas kapitalın hər hansı elementlərinə verilməsini (keçirilməsini), ya da borclu ilə qarşılıqlı razılaşma əsasında borcun
tutulmasında kreditordan imtina edilməsini əks etdirir.
bütün kapital qoyuluşlarının (əsas fondların təkrar istehsalının istiqamətlərinə uyğun olaraq)
aşağıdakı qruplara bölünməsidir: yeni tikinti, genişləndirmə, yenidənqurma, fəaliyyət göstərən müəssisələrin texniki təchizatının yeniləşdirilməsi və
fəaliyyət göstərən istehsal güclərinin saxlanması. Kapital
qoyuluşlarının təkrar
istehsalının strukturunun təhlili həm bütövlükdə, həm də ayrı- ayrı fəaliyyət sahələri üzrə aparılır.
QURULUŞU – həmcins məhsullar istehsal edən və yaxud oxşar tələbatları ödəyən müəssisə və obyektlərin tikintisi üçün istifadə edilən kapital
Kapital qoyuluşları yeni tikilən, yenidən qurulan, genişləndirilən müəssisələrin hansı fəaliyyət növünə aid olmasından asılı olaraq, iqtisadi fəaliyyət növləri və sənayenin sahələri üzrə bölüşdürülür. Kapital qoyuluşlarının sahə quruluşunun əsasında Đqtisadi Fəaliyyət Növləri Təsnifatı durur.
LOJĐ STRUKTURU – iş və məsrəflərin aşağıdakı növlərinin dəyərini birləşdirən kateqoriyadır: tikinti işlərinin bütün növlərini; avadanlıqların quraşdırılması üzrə işləri; tikinti smetasında nəzərdə
tutulan avadanlıqları (quraşdırma tələb edən və quraşdırma tələb etməyən); tikinti smetasına daxil edilmiş alət və inventarları; tikinti smetasına daxil edilməyən maşın və avadanlıqları (“Avadanlıqlara kapital qoyuluşu”na bax); sair əsaslı tikinti işləri və xərcləri.
investisiyanın tərkib hissəsidir. Əsas fondların yaradılmasına və təkrar istehsalına yönəldilmiş xərclərin məcmusunu özündə əks etdirir. (II) - şirkətin əsas kapitala (aktivlərə) xərcləridir. 349
KAPĐTAL QOYULUŞU MƏRHƏLƏSĐ (LAQI) – kapital qoyuluşunun həyata keçirilməsi ilə nəticənin əldə edilməsi arasındakı müddətdir.
obyektin ölçüsünə, həmçinin məhsulun həcminin illik artım vahidinə düşən kapital qoyuluşunun həcmidir. Kapital qoyuluşunun xüsusi çəkisi istehsal gücləri və
qeyri-istehsal təyinatlı obyektlər üzrə
müəyyənləşdirilir. Kapital
qoyuluşunun faktiki
xüsusi çəkisi
kapital qoyuluşunun layihənin texniki-iqtisadi hissəsində göstərilmiş xüsusi çəkisi ilə müqayisə oluna bilər.
– xarakter və istifadə istiqamətlərinə uyğun olaraq, kapital qoyuluşunun qruplaşdırılmasıdır.
– birinci halda əgər o, dövri maddi vəsait ehtiyatları istisna olmaqla, aktivlərə mülkiyyət hüququnun verilməsi ilə bağlıdırsa, onda natura şəklində transfer kapital transferidir. Đkinci halda isə, əgər o, əməliyyat iştirakçılarının hər iki tərəfi üçün aktivin (dövri maddi vəsait ehtiyatlarından başqa) alınması və ya çıxması (ləğvi) ilə bağlıdırsa və ya şərtlənirsə, pul şəklində transfer kapital transferidir (məsələn, investisiya subsidiyaları).
dövrdə istehsal edilmiş məhsula və ya onun hissəsinə - xalis gəlirə, mənfəətə, milli gəlirə olan nisbətini müəyyən edən göstəricidir. Məhsul, əmtəə, xidmətlərin dəyərinin bir vahidinin istehsalı üçün tələb olunan əsas kapitalı səciyyələndirir. Əks göstərici kapital verimidir.
– kapitaldan istifadə səmərəliliyinin – kapital tutumunun tərsi olan göstəricidir.
LAR – tikinti (genişləndirmə, yenidənqurma, müasirləşdirmə) və investisiya qoyulan obyektlərin avadanlıqlarla təchiz
edilməsi, təşkilatların normal fəaliyyəti üçün vacib olan, əsaslı tikintiyə hazırlıq və dövriyyə vasitələrinin və qeyri-maddi aktivlərin çoxaldılması xərcləri üçün zəruri
olan vəsaitlərin cəmi kimi
müəyyənləşdirilən qoyuluşdur. KAPĐTALA CARĐ VERGĐLƏR
– qiymətlərin dəyişməsi nəticəsində gəlirlərə, mənfəətə və kapitalın dəyərinin artmasına görə vergilərin daxil olduğu, MHS-də qəbul edilmiş vergilər qrupunun göstərilməsidir. Onlar, ayrı-ayrı şəxslərin, ev təsərrüfatlarının, qeyri-kommersiya təşkilatlarının və korporasiyaların faktiki və ya ehtimal olunan gəlirlərinə tətbiq olunur. KAPĐTALA ĐNVESTĐSĐYA – onun
maliyyələşdirilməsi üçün bir neçə müxtəlif mənbələr müəyyənləşdirilə və
aşağıdakı təsnifləşdirmədən istifadə edilə bilər: - xüsusi vəsait; - subsidiyalar; - istiqrazlar.
hədiyyə etmə və digər transferlər nəticəsində institusional vahidə mənsub olan xüsusi kapitalın aktivlərinə və ya xalis dəyərinə qoyulan, MHS-də qəbul edilmiş qeyri-müntəzəm vergiləri əks etdirir.
– yığımı xarakterizə edən hesablardan biridir. Kapitalla əməliyyatlar hesabında qeyri-maliyyə aktivləri ilə əməliyyatlarda uçota alınır və “Đstifadə” bölməsində hesabın sol tərəfində əks olunur; bu əməliyyatlar yeni qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması və mövcud qeyri-maliyyə aktivlərinin dəyərinin xalis artmasından ibarətdir.
Hesabın
sağ tərəfində passivlərdə olan
dəyişikliklər və kapitalın xalis dəyəri göstərilir. Kapitalla əməliyyatlar hesabının balanslaşdırıcı maddəsi – xalis kreditlər və ya borclardır; o, qeyri-maliyyə aktivlərinə çəkilən
xərclərlə müqayisədə maliyyə mənbələrinin çox və ya kifayət qədər olmamasını göstərir. Hesabın sol tərəfində əks etdirilən aktivlərdəki dəyişikliklər əsas kapitalın ümumi yığımını, əsas
s. xalis əldə olunmasını birləşdirir.
Đqtisadiyyat səviyyəsində bütövlükdə, xalis kreditləşdirmə və ya xalis borc ehtiyatlarının miqdarını göstərir. Bu, ölkənin “Qalan dünya”ya verdiyi və ya əksinə, “Qalan dünya”nın bu ölkəyə verdiyi ehtiyatların miqdarıdır.
– öz
işçi qüvvəsindən istifadə etməklə və öz istifadəsi üçün müəssisə tərəfindən istehsal olunmuş və ya tikilmiş kapital mallarının, həmçinin müəssisənin özü tərəfindən aparılan iri təmir işlərinin dəyəridir. Kapitallaşdırılmış məhsul əsas kapital hesabına daxil olan qeyri-bazar məhsuludur və o, istehsal xərcləri əsasında qiymətləndirilir. Müəssisə daxilində istifadə üçün hazırlanmış xüsusi maşın və avadanlıqları da bu məhsula daxil etmək olar.
350
Onlara, həmçinin maddi əsas vasitələri (məsələn, əgər söhbət dəmir yolu müəssisələrindən gedirsə, dəmir yolu xətləri) və qeyri-maddi aktivlərə investisiyaları da (məsələn, əgər söhbət filmlərin buraxılışı üzrə müəssisələrdən gedirsə, kompüter proqram təminatı və ya kinofilmlər) aid etmək olar. Birinci göstərilən əsas vasitələr “Maddi aktivlərə investisiyalar”a, ikinci göstərilənlər isə “Qeyri-maddi aktivlərə investisiyalar”a daxil edilir. Bu, “məhsulu” MHS-ə uyğun olaraq müəyyən etməyə imkan verir.
kapitalının digər hüquqi şəxsə ötürülməsi aktıdır; 2) aşağıdakıları xarakterizə edən göstəricilərdir: xüsusi (səhmdar) və borc kapitalı (borc əmsalı K b ,
arasındakı nisbətlə ifadə olunan şirkətin (bankın) kapitalının strukturu; qiymətli kağızlar portfelinin strukturu, yəni adi və imtiyazlı səhmlər arasındakı nisbət (əlaqə); 3) şirkətin (bankın) ehtiyatlarının səhmlərin “bonus” emissiyası yolu ilə kapitala çevrilməsi, yəni ehtiyat fondlarında gəlirlərin toplanması nəticəsində yaranan səhmlərin yeni sertifikatlarının səhmdarlar arasında yayılması. Səhmdarlar yeni səhmləri pulsuz olaraq elə müəyyən nisbətdə (məsələn, 1:3, yəni bir köhnə səhmə 3 yeni səhm) əldə edirlər ki, bu da onların rifahına təsir etmir, amma gələcəkdə səhmin qiyməti artdıqda, onun yüksəlməsi ehtimalını artırır. KARQO – gəmidə daşınan və sığortalanmaya məruz qalan yüklərin dəqiq adı göstərilmədiyi hallarda istifadə olunan termindir.
müəssisələrin, təşkilatların kassa əməliyyatlarını yerinə yetirən struktur bölməsidir; 3) mühasibat uçotunda nağd pulun hərəkətini, daxil olmasını və verilməsini əks etdirən hesabdır; 4) pul və digər qiymətlilərin qəbul edilməsi, saxlanması, verilməsi üçün xüsusi təchiz edilmiş yerdir.
saxlanması və verilməsidir. Bu qayda maliyyə hüquq normaları ilə tənzimlənir və xüsusi hüquq institutunu təşkil edir. KASSA GÜZƏŞTLƏRĐ – müştərinin cari hesabında müvəqqəti və məcburi olaraq yaranan debet saldosuna (qalığına) bankirin yol verilə bilən münasibətidir. Kassa güzəştləri danışıqsız razılaşma üzrə, yaxud xüsusi icazə üzrə qısa müddətə
verilir. O,
müştərinin əlavə
maliyyələşdirilməsi vasitəsi hesab edilmir, amma müştəriyə öz borclarının ödənilməsi və pul vəsaitlərinin daxil
olması arasındakı vaxt intervalında “ayaqda durmağa” imkan verir. Bank güzəştlərindən daimi və ya dövri (silsiləvi, mövsümi) istifadə edilməsi qısamüddətli təmin olunmamış kredit adlanır.
olan nağd puldur, nağd pulun daxil olmasından və bankdan alınmış nağd vəsaitlərdən yaranır.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|