A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QATARIN TƏRKĐBĐ
- QATIŞIĞIN (MADDƏNĐN) QATILIĞI- NIN YOL VERĐLƏ BĐLƏN SON HƏDDĐ
- QAZ KƏMƏRLƏRĐNDƏ YÜK DÖVRĐY- YƏSĐ
- QAZ KƏMƏRLƏRĐNĐN UZUNLUĞU
- Təsadüfi
- QEYRĐ-KƏND TƏSƏRRÜFATI SEKTO- RUNDA MUZDLA ĐŞLƏYƏN QADIN- LARIN PAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks
- QEYRĐ-MADDĐ ƏSAS FONDLAR
- QEYRĐ-MADDĐ ƏSAS FONDLARIN ƏLDƏ EDĐLMƏSĐ
|
QARŞILIQLI ASILI DƏYĐŞƏNLƏR – sosial-iqtisadi hadisələrin mövcud
qarşılıqlı asılılığını obyektiv əks etdirən, aralarında əlaqəsi olan dəyişənlərdir. Dəyişənlərin qarşılıqlı əlaqəsinin sıxlığı korrelyasiya təhlil metodu ilə araşdırılır. QARŞILIQLI KORRELYASĐYA FUNK- SĐYASI – iki təsadüfi X(t) və Y(t) proseslərin xətti əlaqəsi
üçün istifadə olunan )
, ( t t xy ρ funksiyasıdır. Bu proseslərin arqumentlərinin mümkün ola bilən hər bir
və
j t cütlüyündə ) (
p xy t t ρ bərabərdir, ) (
t X və
) (
t Y təsadüfi qiymətlərin ρ [ ) ( ), ( j i t Y t X ] korrelyasiya əmsalına. ) (
t X və
) (
t Y - X(t) və Y(t) proseslərinin ordinatıdır: ) ( j p xy t t ρ = ρ [ ) ( ), ( j i t Y t X ].
Bəzən ) ' , ( t t xy ρ əvəzinə ) ' , ( t t K xy qarşılıqlı kovariasion funksiyası istifadə olunur, hansının ki, ) , ( j i xy t t K
qiyməti K[ ) ( ), (
i t Y t X ] kovariasiyasına bərabərdir, ) ( i t X və
) (
t Y
- ordinat: ) , ( j i xy t t K =K[ ) (
( j i t Y t X ] ≡ ρ [ ) ( ), ( j i t Y t X ] ) ( ) ( j i t y t x σ σ . Əgər X(t) və Y(t) – birlikdə stasionar erqodik təsadüfi ardıcıllıqdırsa, ) (
( ), ( 0 0 1 0 nh t t x h t t x t x n + = + = isə müvəqqəti sıralar və ) ( ),..., ( ), ( 1 0 n t y t y t y bu
ardıcıllıqların trayektoriyasıdırsa, onda qarşılıqlı korrelyasiya ) (mh xy ρ
funksiyası ) ( ),..., ( ), ( 1 0 m n t x t x t x − və ) ( ),..., ( ), ( 1 n m m t y t y t y + (burada m=0,1,...,k<<n) sıraları arasındakı korrelyasiya əmsalına bərabərdir.
– qatarla daşınan yükün
tonla miqdarıdır. Qatarın vaqonlarına yüklənmiş, qablaşdırılmış yükün tonla miqdarını göstərən qatarın netto kütləsini (çəkisini), qatarın tərkibinə daxil edilən, özünün vaqonlarının, soyuducu lokomotivlərin, vaqon- mexanizmlərin tonla miqdarını göstərən tara ilə qatarın kütləsini (çəkisini) və qablaşdırılmış yükün, sərnişinlərin, poçtun, baqajın, vaqonların tarasının, vaqon-mexanizmlərin və soyuducu vaqonların çəkisi daxil olmaqla, qatarların tərkibinin ümumi çəkisinin tonla miqdarını göstərən qatarın brutto kütləsi (çəkisini) bir- birindən fərqləndirilir. Qatarın kütləsinin (çəkisinin) orta qiyməti – qatarın getdiyi (dinamikada) bütün yolda orta hesabla bir qatara düşən kütlənin tonla miqdarıdır. Yük dövriyyəsinin kəmiyyətinin (istifadə edilmiş netto ton-kilometr, taralar, müvafiq brutto), lokomotiv başda olmaqla, qatarın lokomotiv- kilometrlərlə hərəkətinin kəmiyyətinə olan nisbəti kimi hesablanır və qatar-kilometrlərlə qatarların hərəkətinə bərabər götürülür.
vaqonların (vaqon-mexanizmlər və soyuducu lokomotivlər daxil
edilməklə) miqdarıdır. Qatarların məcmusu üçün onların hərəkət etdikləri bütün
yollarda qatarların orta tərkibi
müəyyənləşdirilir. Qatarların orta tərkibi
vaqonların ümumi gedişinin kəmiyyətinin (vaqon- kilometrlərlə) qatarların gedişinin kəmiyyətinə (qatar-kilometrlərlə) nisbəti kimi hesablanır.
NIN YOL VERĐLƏ BĐLƏN SON HƏDDĐ - əhali və təbii ətraf mühit üçün daimi və ya dövri mənfi nəticələrin təsirinə səbəb olmayan, müxtəlif təbii mühit obyektlərində və süni yaradılmış mühitlərdə qatışığın (maddənin) maksimal qatılığıdır . Qatışıqların olması və
onların normativlərinin gözlənilməsi mühitin aşağıdakı obyektlərində nizama salınır: yaşayış yerlərinin atmosfer havasında; kurort ərazilərinin atmosfer havasında; işçi zonalarının (sənaye ərazilərinin və istehsalat yerlərinin) havasında; təsərrüfat-içmə və mədəni-məişət istifadəsi üçün su obyektlərində; balıq-təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadə olunan su obyektlərində; torpaqda; ətraf mühitin digər obyektlərində. 384
Qatışığın qatılığının yol verilə bilən son həddi səhiyyə, balıq mühafizəsi (balıq və hidrobiontlar üçün), meşə təsərrüfatları (bitkiçilik üçün) orqanları və digər orqanlar tərəfindən işlənib hazırlanır və təsdiq edilir. Ətraf mühit statistikasında qatışığın qatılığının yol verilə bilən son həddindən təbii mühitin müxtəlif obyektlərinin çirklənmə səviyyəsinin
qiymətləndirilməsi üçün baza kimi və atmosferə atılan və su hövzələrinə tökülən tullantıların yol verilə bilən son hədd normativlərinin hesablanması üçün əsas kimi istifadə olunur.
YƏSĐ – nəql edilmiş qazın qaz kəmərlərində hərəkətini göstərir və nəql edilmiş qazın onun nəqletmə məsafəsinə hasili kimi hesablanır. Yük (qaz) dövriyyəsi hesablanarkən nəql edilmiş qazın həcmi magistral qaz kəmərlərinin ümumi uzunluğuna deyil, yalnız nəql edildiyi məsafəyə vurulmalı və alınan hasillər cəmlənməlidir. Ümumi əmtəə-nəqliyyat işinin həcmi ayrı-ayrı qaz kəmərləri üzrə hesablanmış əmtəə-nəqliyyat işlərinin cəminə bərabərdir.
qazın nəql edilməsini təmin edən magistral qaz kəmərlərinin uzunluğudur. Qaz kəmərləri bir xətt üzrə ölçülür, hətta eyni istiqamət üzrə iki xətt mövcuddursa, onların uzunluğu cəmlənməlidir. Đstismar olunan qaz kəmərlərinin uzunluğu hesabat dövrü ərzində faktiki (ən azı bir dəfə) istismar olunmuş boru kəmərləri hesab olunur. QEYD ETMƏ (YAZMA) – 1) periferiya cihazları və onlardan göndərilən birgə işlənən məlumatların əlaqəli elementlərinin məcmusudur. Vahid blokla ötürülən məlumatların məcmusu fiziki qeyd etmə adlanır; 2) eyni bir növdən olması vacib olmayan, adətən tərkibi müəyyən sayda adı çəkilmiş komponenti əhatə edən məlumatların strukturudur. QEYD OLUNMUŞ CĐNAYƏT – Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulan ifşa edilmiş və rəsmi şəkildə qeydə alınmış ictimai-təhlükəli hərəkətdir.
– “Nikah”a bax. QEYDĐN (YAZMANIN) TARĐXĐ – aktiv və passivin şirkətin balansına yazıla biləcəyi tarixdir. QEYDĐYYAT XƏTASI - müşahidə vahidlərinin statistik müşahidədə qeyd olunmuş əlamətlərinin qiymətləri ilə sorğu vərəqlərindəki suallara cavabların səhv, yanlış qeydiyyatı nəticəsində əmələ gələn kənarlaşmadır. Təsadüfi və sistematik qeydiyyat xətası fərqləndirilir. Təsadüfi qeydiyyat xətası təsadüfi halların (məsələn, yazıda səhv) birləşməsi nəticəsində meydana gəlir və bir qayda olaraq, müşahidələr çox saylı
olduqda belə,
səhvlər onların
nəticələrinə əhəmiyyətli təsir göstərmir (müqayisə etmə
və xətaların qarşılıqlı ödənilməsi nəticəsində). Sistematik xəta – bir istiqamətdə statistik müşahidə prosesi boyunca müəyyən edilmiş və daima təsir edən səbəblər nəticəsində əmələ
gələn qeydiyyatın qeyri-dəqiqliyidir (məsələn, ölçü cihazlarının, qurğularının qeyri- dəqiqliyi, hesabatlarda artırmalar və s.).
–
bir sıra bank əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi hüququna malik olan təşkilatlardır. QEYRĐ-BAZAR XĐDMƏTLƏRĐ – 1) polis xidmətləri, təhsil üzrə xidmətlər kimi öhdəliksiz və istifadəçilər tərəfindən birbaşa ödənişi həyata keçirilməyən göstərilən xidmətlərin məcmusudur. Milli hesablarda bu xidmətlər onların istehsal xərcləri üzrə qiymətləndirilir: aralıq istehlak, muzdlu işçilərin əmək haqları, renta, amortizasiya ayırmaları, vergilər. 2) qeyri-bazar xidmətləri aşağıdakıları əhatə edir: - eyni vaxtda ödənişli heyətin (ailə üzvlərinin) işə götürəni sayılan, rezident ev təsərrüfatlarının özləri üçün həyata keçirdikləri xidmətləri; - kollektiv xidmətlər, yəni bütün cəmiyyət üçün, yaxud ev təsərrüfatlarının bir qrupu üçün pulsuz və ya nominal ödənişlə göstərilən xidmətləri.
– müəssisənin son istifadəsi üçün nəzərdə tutulan, həmçinin digər istehlakçılara ödənişsiz və yaxud tələbata əhəmiyyətli təsir göstərməyən qiymətlərlə verilən (göstərilən) məhsul və xidmətlərin istehsalıdır. MHS-də qeyri-bazar məhsul və xidmətlərinin buraxılışının dəyəri, onların istehsalına çəkilən cari xərclərin səviyyəsində müəyyən edilir.
– ev təsərrüfatlarına xidmət göstərən qeyri- kommersiya təşkilatları və yaxud dövlət idarələri tərəfindən istehsal edilən, pulsuz və ya iqtisadi cəhətdən əhəmiyyət kəsb etməyən qiymətlərlə digər institusional vahidlərə və ya bütövlükdə cəmiyyətə çatdırılan mallar, fərdi, yaxud kollektiv məhsullardır.
385
QEYRĐ-BƏRABƏR EHTĐMALLI SEÇ- MƏ – hər bir elementar vahidin (və ya vahidlər qrupunun) seçməyə düşməsi müxtəlif şanslara malik olan seçimdir. (Qəti seçmə qeyri-bərabər ehtimallı seçmənin nisbətən sadə formasıdır). Qeyri-bərabər ehtimallı seçmə daha çox təbəqəli seçmədə, o cümlədən müxtəlif tərkibli məcmunun kəmiyyətcə öyrənilməsində istifadə edilir. Qeyri- bərabər ehtimallı seçmə zamanı seçmə qiymətinin alınması üçün yenidən seçilmədən, məlumatların yayılması isə yayılmanın müxtəlif çoxaldıcıların köməyi ilə həyata keçirilir.
tərəfindən həyata keçirilib-keçirilməməsindən asılı olmayaraq, hər hansı bir dövlət orqanının sərəncamında olmayan təhsil
müəssisəsidir. Qeyri-dövlət təhsil müəssisələri dövlət orqanlarından maliyyə dəstəyi ala bilər, ancaq bu, mütləq deyildir.
qeyri-
bərabər vaxt fasilələri ilə təkrar olunan statistik müşahidədir. QEYRĐ-ELASTĐK TƏLƏB – qiymətlərin aşağı düşməsi (artması) ilə dəyişən tələbdir, belə ki, bütün satıcıların ümumi gəliri (bütün alıcıların xərcləri) qiymətlərin düşməsi
ilə azalır
(qiymətlərin yüksəlməsi ilə artır). Bir qayda olaraq, mallara qeyri-elastik tələb və ya az elastik tələb birinci növbəli həyat tələbatını təmin edən tələbdir. QEYRĐ-ĐSTEHSAL FONDLARI - (“Əsas qeyri-istehsal fondları”na bax) QEYRĐ-ĐSTEHSAL NÖVLÜ MƏĐŞƏT QULLUĞU XĐDMƏTLƏRĐNĐN GÖSTƏ- RĐLMƏSĐ (BURAXILIŞI ) – bu sahənin müəssisələri (fotoqrafxanalar, hamamlar, duş pavilyonları, bərbərxanalar, ev yığışdıranlar, mərasim
xidmətləri göstərənlər, arayışların verilməsi üzrə təşkilatlar, lombardlar) tərəfindən göstərilən xidmətlərin dəyəridir. Bu xidmətlərin satışından əldə olunan gəlirlərin cəmi kimi müəyyən edilir.
– mülki-yaşayış və sosial-mədəni təyinatlı obyektlərin (yaşayış evlərinin, məktəbəqədər müəssisələrin, təhsil və səhiyyə obyektlərinin, idman qurğularının, teatr-tamaşa müəssisələrinin, kommunal təsərrüfatı obyektlərinin) tikintisi, yenidən qurulmasıdır.
təsərrüfatı sektorunda çalışan qadınların bu sektorlarda bütün çalışanların ümumi sayına nisbətdir. Qeyri-kənd təsərrüfatı sektoruna sənaye və xidmət sahələri daxildir. Bütün iqtisadi fəaliyyət növlərinin Beynəlxalq Standart Sahə Təsnifatına (BSST) uyğun olaraq, “sənaye” anlayışına dağ- mədən sənayesi və faydalı qazıntıların işlənməsi (o cümlədən neft hasilatı), emal sənayesi, tikinti, həmçinin elektrik, qaz və hidroenergetika sahələri daxildir. “Xidmət sahəsi”nə topdan və pərakəndə satış, restoran-mehmanxana təsərrüfatı, nəqliyyat, anbar təsərrüfatı və kommunikasiya, maliyyə, sığorta, daşınmaz əmlakla əməliyyatlar və sahibkarlıq sahələrində xidmətlərin göstərilməsi, həmçinin kommunal, sosial və fərdi xidmətlərin göstərilməsi daxildir. “Məşğulluq” termini müəyyən edilmiş yaşdan yuxarı əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan və yaxud hesabat dövründə işə malik olan insanlara tətbiq edilir. Məşğulluq haqqında məlumatlara ştat işçiləri ilə yanaşı, natamam iş günü məşğul olan işçilər haqqında, real və gözlənilən gəlirdən asılı olmayaraq, onlar tərəfindən işlənmiş iş saatlarına və yaxud istehsal edilən məhsul vahidinə görə təyin edilən muzdlar haqqında məlumatlar aid edilir. QEYRĐ-KOMMERSĐYA TƏŞKĐLATLA- RI – gəlir əldə etmək məqsədi ilə deyil, müəssisələr, dövlət idarəetmə orqanları və yaxud ev təsərrüfatları üçün nəzərdə tutulmuş mal və xidmətlər istehsalı üçün yaradılan institusional vahiddir. Şirkətlərdən fərqli olaraq, qeyri- kommersiya təşkilatları öz təsisçiləri üçün maliyyə gəliri mənbəyi ola bilməz. Əsasən qeyri- bazar istehsalı fəaliyyəti göstərərək, qeyri- kommersiya təşkilatları öz xidmətlərinə görə ödənişlər tələb edə bilər, xüsusi cari istehsal xərclərini ödəyə
bilər. Qeyri-kommersiya təşkilatları xeyriyyəçilik və sosial məqsədlər üçün, müəyyən qrup şəxslərin maraqları naminə yaradılır. Bir qayda olaraq, kollektiv xidmətlər deyil, fərdi xidmətlər göstərilməsi üçün nəzərdə tutulur.
ayrı-ayrı amillərindən (sahibkarlıq idarəçiliyindən, ideyalar, maliyyə və əmək resurslarından) işləməyə qabil
müəssisənin yaranması, həmçinin müəssisənin səmərəli fəaliyyəti prosesində əmələ gələn aktivlərdir. 386
Müəssisələrin qeyri-maddi aktivləri çox vaxt müştəriləri onun xidmətinə yenidən müraciət etməyə təhrik edən amillərin məcmusu kimi şərtlənir. Belə amillərə aiddir: daimi müştərilər dairəsi, etibar, müəssisənin adı, istifadə edilən ticarət nişanları, rəhbərliyin təcrübəsi, heyətin ixtisası, istehsalın patentləşmiş üsulları və s. Qeyri-maddi aktivlər qeyri-maddi əsas fondlardan (faydalı qazıntıların kəşfiyyatı, hesablama texnikası üçün proqram təminatı, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin orijinalları) və qeyri-maddi istehsal edilməmiş aktivlərdən ibarətdir.
– faydalı qazıntıların kəşfiyyatına, istehsal olunmayan aktivlərə mülkiyyət hüququnun verilməsi üçün çəkilən xərclərdən və əqli mülkiyyət obyektlərindən (proqram təminatı, məlumat bazaları, ədəbiyyat, incəsənət və əyləncəli janr əsərlərinin orijinalları və s.) ibarətdir.
ƏSAS FONDLARIN ƏLDƏ EDĐLMƏSĐ - iqtisadi vahid tərəfindən həyata
keçirilən bütün
qeyri-maddi əsas
fondlarının əldə edilməsini nəzərdə tutur. Onlar Avropa Şurasının 4-cü direktivində (Elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktiv işlərin dəyəri,
konsessiyaların, patentlərin, lisenziyaların, ticarət markaları və analoji hüquq və aktivlərin, qudvill və gələcək dövrlərin xərcləri) nəzərdə tutulan bütün növ qeyri-maddi aktiv növlərini əhatə edir. Avropa milli hesablar sistemi (AMHS) bu sərlövhəyə daxil olan geoloji axtarış, kompüter proqram təminatı, orijinal bədii və ədəbi əsərlər və yeni məlumat, xüsusi bilik kimi qeyri-maddi əsas fondları və istehsalı onlara mülkiyyət hüququ verən iqtisadi vahidlər və ya mülkiyyətçidən bu aktivlərin istismarına görə lisenziya alan digər vahidlər tərəfindən məhdudlaşdırılan, hər hansı bir digər sərlövhəyə aid olmayan digər aktivlər də daxil olmaqla, qeyri-maddi əsas fondları müəyyən edir. Qeyri-maddi əsas fondların əldə edilməsi aşağıdakı kimi qiymətləndirilir: Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|