A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “COMTRADE–KOMTREYD” MƏLU- MATLAR BAZASI
- ÇAP MƏHSULLARININ ÖLÇÜ VAHĐDĐ
- ÇARPAYI DÖVRĐYYƏSĐ
- ÇARPAYI FONDU
- ÇIXARMA
- ÇĐRKAB SULARIN TƏMĐZLƏNMƏSĐ
- Normativ həddədək təmizlənmiş su
- ÇĐRKAB SUYUN AXIDILMASI
- ÇĐRKLĐ AXAR SULAR
- ÇĐRKLĐ SULARIN YIĞILMASI VƏ EMALI
- ÇOXFAZALI SEÇMƏ
|
CĐP (Carriage and Insurance Paid Тo (... named place of destination)) – bu terminin mənası odur ki, satıcı malı göstərilmiş daşıyıcıya çatdıracaqdır. Bundan başqa, satıcı göstərilmiş təyinat məntəqəsinə qədər malın daşınması ilə bağlı xərcləri ödəməlidir. Bu o deməkdir ki, bu üsul ilə malın çatdırılmasına qədər alıcı malın itkisi və ya korlanması məsuliyyətini, həmçinin digər xərcləri öz öhdəsinə götürür. Lakin CĐP şərtinə əsasən, satıcının üzərinə, həmçinin daşınma zamanı malın itkisi və korlanması təhlükəsinə qarşı sığortanın alınması öhdəliyi alıcının xeyrinə olur. Beləliklə, satıcı sığorta müqaviləsi bağlayır və sığorta haqlarını ödəyir. Alıcı nəzərə almalıdır ki, CĐP termininin şərtinə əsasən satıcıdan yalnız minimum ödəmələrlə sığortanın təmin edilməsi tələb edilir. Əgər alıcı daha böyük ödənişli sığorta istəyərsə, o zaman o bu barədə ya satıcı ilə xüsusi olaraq razılığa gəlməlidir, ya da özü əlavə sığorta müqaviləsinin bağlanması üzrə
tədbirlər görməlidir. “Daşıyıcı” sözü altında daşınma müqaviləsi əsasında dəmir yolu, avtomobil, hava, dəniz və daxili su nəqliyyatı və ya bu nəqliyyat növləri ilə birlikdə daşınmanı özü təmin etmək və ya təşkil etmək öhdəliyini üzərinə götürmüş hər hansı şəxs nəzərdə tutulur. Razılaşdırılmış təyinat məntəqəsinə bir neçə daşıyıcı tərəfindən daşınmanın həyata keçirilməsi halında məsuliyyətin keçidi malın onlardan birincisinə təhvil verilməsi anında baş verəcəkdir. (“Daşıyıcı”ya bax.). CĐP şərtində tələb olunur ki, malın ixrac gömrük rəsmiləşdirilməsini satıcı yerinə yetirsin. Bu termin, qarışıq daşınmalar da daxil olmaqla, hər hansı nəqliyyat növü ilə malın daşınması zamanı tətbiq edilə bilər. COBBER – 1) satışı - “təkərdən satışı” sürətlə həyata
keçirən, anbarlara malik olmayan, əmtəələri alan və satan ticarət vasitəçisidir, topdansatış firmasıdır, 2)
birja ticarətinin iştirakçısıdır.
– bu göstəriciyə daxildir: 85 - üçüncü ölkələrə əmtəə və
xidmətin göndərilməsinin həcmindən dövriyyə; - Region (ərazi) daxilinə əmtəə və xidmətin göndərilməsinin həcmindən dövriyyə. COĞRAFĐ MÖVQE (YER) – isimdir, yerli vahidin binada yerləşdiyi hissədir. COĞRAFĐ YERLƏŞMƏ VƏ YA ƏRAZĐ VƏZĐYYƏTĐ – regional statistika sahəsində Avropa Komissiyasının tələblərini təmin etmək üçün, yerli vahidlərin, milli ərazilərin inzibati bölünməsinə görə “AĐ-nin regionları”na uyğun olaraq bölünməsidir. AĐ-nin mövcud regionları statistika üçün ərazi vahidləri nomenklaturasına (SƏVN) görə müəyyən və təyin edilmişdir. “COMEXT” MƏLUMATLAR BAZASI – Avropa Đttifaqının xarici ticarətə dair məlumat bazasıdır. Ay, rüb və illər üzrə yığılmış məlumatlar burada saxlanır. Bütün bu məlumatlar AĐ-yə üzv ölkələr və bir sıra üçüncü ölkələr tərəfindən təqdim olunur.
üzrə
məlumatlar bazasıdır. 1966-cı ildən
başlayaraq BMT-yə üzv-dövlətlərin xarici ticarət üzrə statistik məlumatları burada saxlanır.
– enerji istehlakına dair ölçü vahididir. 1 teracoul = 10 12
C = 2.78 x 10 5 kVt. saat 1 teracoul = 23.88459 neft ekvivalenti tonu 86
-Ç- Çap məhsullarının ölçü vahidi ........................................................................................................... 87 Çap məhsulu ....................................................................................................................................... 87 Çap vahidi .......................................................................................................................................... 87 Çarpayı dövriyyəsi ............................................................................................................................. 87 Çarpayı fondu ..................................................................................................................................... 87 Çarpayı-gün ........................................................................................................................................ 87 Çarpaz elastiklik əmsalı ..................................................................................................................... 87 Çarpaz tələbin elastikliyi .................................................................................................................... 87 Çatma ................................................................................................................................................. 87 Çay gəmisinin orta yüklənməsi .......................................................................................................... 87 Çeklər ................................................................................................................................................. 88 Çəkmə ................................................................................................................................................ 88 Çıxarma .............................................................................................................................................. 88 Çirkab suların təmizlənməsi ............................................................................................................... 88 Çirkab suyun axıdılması..................................................................................................................... 88 Çirkli axar sular .................................................................................................................................. 88 Çirkli suların yığıması və emalı ......................................................................................................... 88 Çoxfazalı seçmə ................................................................................................................................. 88 Çoxluq (cəm) korrelyasiya əmsalı ..................................................................................................... 89 Çoxməqsədli seçmə............................................................................................................................ 89 Çoxməqsədli seçmə şəbəkəsi ............................................................................................................. 89 Çoxölçülü seçmə ................................................................................................................................ 89 Çoxölçülü dərəcələşdirmə .................................................................................................................. 90 Çoxölçülü statistik təhlil .................................................................................................................... 90 Çoxpilləli seçmə ................................................................................................................................. 90 Çoxprofilli müəssisələr ...................................................................................................................... 90 Çoxtərəfli müqayisə ........................................................................................................................... 90 Çoxuşaqli ailə ..................................................................................................................................... 92
87
– nəşriyyat işlərinin uçotunda tətbiq edilir. Kağız vərəqi – nəşrin buraxılması üçün zəruri olan standart formalı kağız vərəqlərinin sayının hesablanması vahididir; müəllif vərəqi – 40 min çap işarəsinə və ya 3000 sm 3 əyani əks etdirilmiş materiala bərabər olan, müəlliflərin əməyinin uçotu üçün qəbul edilmiş, bədii istehsalın həcm vahididir; uçot-nəşriyyat vərəqi – nəşrin həcminin hesablanması üçün tətbiq edilir, 40 min çap işarəsinə bərabər olan nəşriyyat həcmi vahididir;
üzünün sahəsinə bərabər olan həqiqi nəşrin ölçü vahididir; şərti çap vərəqi - 60 × 90 formatlı vərəqə bərabər olan nəşrin həcm vahididir. Başqa formatdan olan digər vərəqlər vahid format üzrə hesablanır və istehsal olunur; nəşrin həcmi – bir nəşrin tirajında çap edilmiş və ya nəşriyyat uçot vərəqlərinin sayıdır. Basma vərəqlər – çap edilmiş basma vərəqlərin sayına bərabər olan vərəq hesabı ilə həcmin ölçü vahididir. Tiraj – nəşrin kəmiyyət göstəricisidir, işıq üzü görmüş eyniadlı bütün nümunələrin və ya hər çap vahidlərinin sayıdır.
–
mətbəə üsulu ilə istehsal edilmiş nəşrlərdir: kitablar, jurnallar, qəzetlər, uçot və hesabat formalarının blankları, coğrafi xəritələr və atlaslar, not və təsviri məhsullar və s.
Kitab-jurnal məhsullarının uçotu
nəşrlərin, nömrələrin, tiraj və çap vərəqə-basmalarının sayları üzrə aparılır və bununla yanaşı, jurnallar və digər jurnal növləri məhsulları ayrılıqda göstərilir.
Qəzetlər ölkə, şəhər, rayon, yerli, çox tirajlı əlamətlərinə görə qruplaşdırılır. Onların uçotu birdəfəlik və ya illik tirajlarına, nəşrlərinin dövriliyinə, sütunlarının sayına görə aparılır.
– çap məhsulunun statistik göstəricisidir. Çap vahidi sərbəst tərtib olunan hər bir poliqrafik çap məhsulu hesab edilir: dəstlə çap edilmiş, plyonka ilə təkrar istehsal edilmiş, diskdən, kitab şəklində bağlanmış və ya bükülmüş kitablar, kitabçalar; qəzetlər, jurnallar, bükülmüş və ya bükülməmiş vərəqdə çap məhsulları. Bütün nəşrlərdə və yenidən
nəşr olunmalarda, tərcümələrdə və təkrar işləmələrdə hər bir cild, buraxılış, əsərin bir hissəsi çap vahidi sayılır.
– çarpayı fondundan istifadə göstəricisidir. Đl ərzində stasionar (xəstəxana) üzrə orta hesabla bir çarpayıya düşən xəstələrin sayını göstərir. Xəstəxanalara yerləşdirilmiş bütün xəstələrin orta illik sayının çarpayıların orta illik sayına, yaxud il ərzində çarpayıların tutulmasının orta günlərinin sayının xəstənin çarpayıda olduğu orta vaxta bölməklə hesablanır.
yerləşdiyi ərazinin əhalisinə xidmət üçün nəzərdə tutulmuş stasionar müalicə-profilaktika müəssisələrindəki (xəstəxana, doğum evləri,
stasionarlar, ixtisaslaşdırılmış dispanserlər və s.) çarpayıların məcmusudur. Ayrı-ayrı xəstəxanaların və müalicə müəssisələri qruplarının çarpayı fondu tibbi ixtisas əlamətlərinə (cərrah, terapevt, vərəm və s.) və xidmət göstərdikləri əhalinin yaşayış yerinə (şəhər, kənd və s.) görə qruplaşdırılır. Əhalinin bütün çarpayılarla və tibbi ixtisaslar üzrə çarpayılarla təmin
edilməsi göstəriciləri hesablanır. Göstəricilər, adətən hər 10 min nəfər əhaliyə hesablanır. ÇARPAYI-GÜN – xəstələrin stasionarda keçirdikləri günlərdir. Xəstəxananın gücünün şərti ölçü vahidi, xəstəxananın çarpayı fondundan istifadədir. Stasionarların işinin həcmi, adətən bütün xəstələrin stasionarda keçirtdikləri çarpayı- günlərin sayının cəmi ilə müəyyənləşdirilir. ÇARPAZ ELASTĐKLĐK ƏMSALI – qiymətlərin səviyyəsinin dəyişməsinin tələbin strukturuna təsirini əks etdirən göstəricisidir. Belə ki, “a” əmtəəsinin qiymətinin dəyişməsi “b” əmtəəsinə tələbin dəyişməsi ilə nəticələnə bilər. Verilmiş hadisə çarpaz elastiklik əmsalı ilə ölçülür və aşağıdakı düstur vasitəsilə ifadə edilir:
а В а В а P P Q Q Э ÷ ∆ ∆ = . burada: Q а və Q
B – satılan “a” və uyğun olaraq “b” əmtəələrinin miqdarı, P а və P В – “a” və uyğun olaraq “b” əmtəələrinin qiymətidir.
– bir əmtəəyə tələbin
digər əmtəə
qiymətinin dəyişməsindən asılı olaraq dəyişmə dərəcəsidir. Bir qayda olaraq, qarşılıqlı əvəz olunan əmtəələrin qiymətlərinin dəyişməsində müşahidə olunur. ÇATMA (MALLARIN) – bir qayda olaraq, bu termin AĐ-yə üzv olan ölkəyə başqa ölkədən gətirilən mallara aid edilir. ÇAY GƏMĐSĐNĐN ORTA YÜKLƏN- MƏSĐ – gəminin yükgötürməsindən (sərnişin tutumu, gücü) istifadə göstəricisidir. Yüklənmiş vəziyyətdə 1 at gücünə düşən yükün (1 t yükgötürmə) 1 km daşınmasının tonla miqdarını və ya 1 km daşınmış bir sərnişin-yerə düşən 88
sərnişinlərin sayını əks etdirir. Ton-kilometrlə yük dövriyyəsinin miqdarının güc-kilometrlə (tonnaj- kilometrlə) yüklə hərəkətə və ya sərnişin- kilometrlə sərnişin dövriyyəsinin kilometrlə sərnişin-yerlərə nisbəti kimi müəyyən edilir.
pul sənədləridir, müştərinin cari hesabını aparan banka, çekin sahibinə müəyyən məbləğin ödənilməsinə dair yazılı əmri əks etdirir. Hesabın sahibi bankda çek kitabçasını alır və öz hesabının məbləği hüdudunda çeklər yazır. Pul məbləğinin alınması metodundan asılı olaraq, çeklər adlı, orderli və ya adsız olur. ÇƏKMƏ (HESABLAMA) – ümumi məcmuda müəyyən qiymət və ya çəki verilən, hər bir fərdi elementin cəmi kimi yekun göstəricilərin alınması üçün indeks hesablamalarında istifadə olunur. Đstehlak bölməsində istehlak qiymətləri indekslərinin hesablanmasında çəki kimi, ailələrin büdcə müayinələri bazasından əldə edilən əhalinin istehlak xərclərinin strukturundan; istehsal bölməsində isə
istehsalçıların qiymət
indekslərinin (ehtiyatların əldə edilməsinin) hesablanmasında çəki kimi, məhsul istehsalının həcmindən (əldə edilmiş) istifadə edilir.
Avropa Đttifaqının xarici ticarəti və Avropa Đttifaqına üzv ölkələr arasında ticarət (məsələn, yarmarkalar və sərgilər üçün nəzərdə tutulmuş monetar (sikkə) qızıl, əmtəələr, adi formada qablaşdırmaq üçün tara) üzrə statistik məlumatların toplanmasından çıxarılmış əmtəələr və ya onların axınlarıdır.
–
təbii su
mənbələrinə axıdılmazdan əvvəl müəyyənləşdirilmiş səviyyəyədək tərkibində olan çirkləndirici qarışıqlardan təmizlənməsi və
neytrallaşdırılması məqsədilə çirkab sularının emalıdır. Çirkab sularının təmizlənməsi üçün mexaniki, fiziki-kimyəvi və bioloji metodlardan istifadə edilir. Statistikada normativ həddədək təmizlənmiş su və natamam təmizlənmiş su göstəricilərindən istifadə edilir. Normativ həddədək təmizlənmiş
- su təmizləyici qurğularda müəyyən edilmiş həddə qədər
təmizlənən su,
natamam təmizlənmiş su isə su təmizləyici qurğulardan keçməsinə baxmayaraq, müəyyən edilmiş
normalara cavab verməyən sudur.
– bütün
növlər üzrə birbaşa təbii hovuzlara, yeraltı laylara, süzülmə sahələrinə, toplayıcılara, axarı olmayan çökəklərə və s. axıdılan, həmçinin sonradan təkrar istehlak üçün müəssisələrə verilən və ya ətraf mühitə axıdılan çirkab suların həcmidir. Suyun axıdılmasının həcminə bütün istehsal, kommunal, şaxta, filiz suları və digər analoji sular (suvarma, drenaj sistemləri və s. üçün sular) daxildir. Təbii obyektlərə sərbəst su axıntısına malik olmayan müxtəlif təsərrüfat vahidlərinin daxili kommunal və ya istehsal kanalizasiya sularının ötürülməsi də buraya aid edilir. Statistikada çirkab suların ümumi həcmindən təbii
aşağıdakı növlərə bölünür: 1) normativ (şərti) təmiz sular; 2) normativ həddədək təmizlənmiş çirkab sular; 3) təmizlənmiş çirkab sular. Suyun axıdılmasını xarakterizə edən yekun məlumatların bütövlükdə və tərkibi üzrə ayrılıqda ümumiləşdirilməsi və təhlili, praktikada sahə, idarə və ərazi bölmələri, həmçinin iri çay, göl və dəniz hövzələri üzrə həyata keçirilir.
AXAR SULAR
– təbii su
obyektlərinə tökülən təmizlənməmiş (və ya kifayət qədər təmizlənməmiş) və tərkibində çirkləndirici maddələr təsdiq edilmiş son dərəcə
istehsal və iaşə (kommunal) axıntılarıdır. Buraya, bir qayda olaraq, torpağın suvarılmasından sonra ayrılan kollektor-drenaj suları daxil edilmir. Su hövzələrinə təmizlənmədən tökülən leysan
axınları ayrılıqda qiymətləndirmə uçotuna alınır.
SULARIN YIĞILMASI VƏ EMALI – iqtisadi fəaliyyət növüdür. Bu fəaliyyət növünə maye tullantıların emal edilməsi, kanalizasiya sistemi və ya başqa üsullarla çirkli məişət sularının axıdılması, onların emalı və məhv edilməsi, çirkli suların həll etmə, filtirasiya, sedimentasiya, kimyəvi çökdürmə, aktiv lil emalı və başqa vasitələrlə emalı və məhv edilməsi, kanalizasiya sistemlərinə texniki xidmət, qazılmış quyuların və durulducuların boşaldılması və təmizlənməsi, tualetlərin kimyəvi dezinfeksiyası sahəsində fəaliyyət, üzgüçülük hovuzlarından və sənaye müəssisələrindən axan suların emalı daxildir.
seçmə müşahidənin bir növüdür. Burada seçmənin formalaşdırılması müvafiq olaraq ilkin seçməni (birinci faza), ikinci faza olan alt seçməni və s. təşkil edən vahidlərin məcmusundan ikinci, üçüncü və s. fazalarda bir sıra altseçmələrin ardıcıllıqla alınması yolu ilə həyata keçirilir. Đlkin seçmənin aparılması seçmənin birinci fazası, bu seçmənin özü isə - birinci fazanın seçməsi adlanır; birinci fazanın seçməsindən altseçmənin alınması – seçmənin ikinci fazasını əks etdirir, alınan altseçmə isə ikinci fazanın seçməsi hesab edilir; ikinci fazanın
89 seçməsindən alınan sonrakı altseçmə seçmənin üçüncü fazasını göstərir, alınan altseçmə isə üçüncü fazanın seçməsi adlanır və s. Alt seçmələrin belə aparılması çoxfazalılıq adlanır. Bəzi hallarda müşahidə birinci fazada seçmə deyil, başdan-başa aparıla bilər. Çoxfazalı seçmənin xüsusiyyəti ondan
ibarətdir ki,
altseçmələr əvvəlki fazanın seçmələrindən alınır və beləliklə, bütün fazalarda seçimin eyni vahidlərindən istifadə olunur. Çoxfazalı seçmə əhali siyahıyaalmalarında geniş tətbiq olunur. Çoxfazalı seçmədən istifadə etmək üçün eyni bir çoxluğun seçmə müşahidələrinin bir-birindən müşahidənin genişliyi ilə (yəni altseçmələrdən formalaşdırılmış fazaların hər birində əhaliyə verilən sualların sayı ilə) fərqlənən müxtəlif proqramları üzrə uyğunluğu xarakterikdir. Bundan əlavə, birinci fazada əldə olunan məlumatlar, ikinci fazada öyrənilən əlamətlər üzrə statistik xarakteristikaların qiymətləndirilməsinin dəqiqliyinin yüksəldilməsi üçün əlavə məlumat kimi istifadə oluna bilər. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, birinci fazanın məlumatlarından (əgər bu məlumatlar ikinci fazanın məlumatlarından əvvəl yığılıbsa) bu fazanın
vahidlərinin təbəqələşdirilməsi üçün istifadə etmək və seçimin vahid və ya dəyişkən payı ilə ikinci fazanın seçməsinin formalaşdırılmasını hazırlamaq olar.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|