A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   182

ÇOXLUQ 

(CƏM) 

KORRELYASĐYA 

ƏMSALI

  – 

Y  təsadüfi  kəmiyyətlərindən  biri  və 

X

1

, X



2

, ..., X


k

 təsadüfi kəmiyyətlər məcmusu (X

1



X



2

,  ...,  X

təsadüfi  kəmiyyətlərinin  xətti 



kombinasiyası)  arasında  xətti  əlaqələrinin  sıxlığı 

göstəricisidir.  

Çoxluq (cəm) korrelyasiya əmsalı 0-dan 1-ə qədər 

dəyişir və aşağıdakı düsturla təyin edilir:  

 

yy

x

x

x

y

R

R

k

= 1



,...,

,

/



2

1

ρ



  

 

burada 



R



korrelyasiya 

matrisasının 

determinantı;  R

yy 


-  R  determinant  matrisasında 

1

=



yy

ρ

diaqonal elementinin riyazi əlavəsidir.  



Seçmə 

çoxluq 


korrelyasiya 

əmsalı 


seçmə 

korrelyasiya  matrisası  əsasında  bu  düsturla  təyin 

edilir.  

Çoxluq  korrelyasiya  əmsalının  qiyməti  izahedici 

dəyişənlər  dəstinin  genişlənməsi  ilə azala  bilməz. 

Çoxluq 


korrelyasiya 

əmsalının 

kvadratı 

determinasiya əmsalı adlanır. 

 

ÇOXMƏQSƏDLĐ  SEÇMƏ



  – 

birməqsədli 

müayinələrin  son  nəticələrini  müəyyən  edən, 

kəmiyyət və keyfiyyət əlamətlərinin uyğunluğunu 

göstərən,  seçmənin  tipikləşdirilmiş  əsaslarından 

götürülmüş,  vahidlərin  kombinasiyasının  köməyi 

ilə 

formalaşdırılmış 



geniş 

seçmədir 

(altçoxluğudur). 

Çoxməqsədli 

seçmənin 

xarakterik  xüsusiyyəti  elə  vahidlər  sisteminin 

seçilməsidir ki, bu zaman ondan dəqiqliyin kifayət 

səviyyəsi  ilə  müxtəlif  məqsədli  müayinələrin 

keçirilməsində  istifadə  etmək  mümkün  olsun. 

Çoxməqsədli  seçmənin  qurulması  öyrənilən 

hadisələrin 

və 

proseslərin 



xarakterik 

xüsusiyyətlərini,  onların  dinamikasını,  spesifik 

xüsusiyyətlərini, qarşılıqlı əlaqələrini və qarşılıqlı 

şərtlənmələrini  daha  tam  əks  etdirən  vahid 

məlumat bazasına əsaslanır.  

 

ÇOXMƏQSƏDLĐ  SEÇMƏ  ŞƏBƏKƏSĐ



  – 

uzun  müddətə  planlaşdırılmış  bir  sıra  seçmə 

(dövri  və  ya  birdəfəlik)  müayinələrin  aparılması 

məqsədilə  yaradılmış  daimi  seçmə  məcmusudur. 

Seçmə şəbəkə həm bütün məcmunu, həm də onun 

müəyyən  hissəsini  xarakterizə  edən  qiymətlərin 

alınması  üçün  yararlı  olmalıdır.  Seçmə  şəbəkənin 

təşkili  özündə  seçmənin  əsasının  və  seçilmiş 

vahidlərin  məcmusunun  illik  aktuallaşdırmasını, 

həm  də  müəyyən  vaxtdan  bir  onun  hər  hansı 

hissəsinin 

(seçmə 


məcmusunun 

formalaşdırmasının  bütün  qaydaları  üzrə)  mütləq 

rotasiya olunmasını birləşdirməlidir.  

 

ÇOXÖLÇÜLÜ  SEÇMƏ



  – 

1)  seçmənin 

formalaşma  üsullarını  xarakterizə  edən  seçmə 

növüdür;  2)  seçmənin  tipik  əsasının,  onların 

struktur  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla  bir  sıra 

kəmiyyət və keyfiyyət əlamətlərinin uyğunluğuna 

görə  təşkil  olunmuş,  müəyyən  sayda  təsadüfi 

seçilmiş  vahidlərindən  ibarət  alt  çoxluğudur. 

Seçmənin  belə  əsaslarında  müşahidə  obyektinin 

hər  bir  elementi,  ona  xas  olan,  göstəricinin 

struktur  nisbətlərinin  müxtəlif  uyğunluqları  və 

onun  əlamət  hissəsi  ilə  müəyyənləşdirilən 

rekvizit-əlamətlərlə təsvir edilir. Bununla əlaqədar 

olaraq, tipikləşmiş  əsasın  təsadüfi seçilmiş  vahidi 

eyni  zamanda  bir  sıra  rekvizitlər-əlamətlərin 

təmsilçisi  olur,  belə  vahidlərin  alt  çoxluğu  isə 

öyrənilən  çoxluğun  xüsusiyyətlərini  bütövlükdə 

daha  tam  və  uyğun  əks  etdirməyə  imkan  verir. 

Çoxölçülü  seçmənin  qurulmasının  mütləq  şərti 

çoxluq  elementlərinin  seçilmə  ehtimalının  təmin 

olunmasıdır  ki,  onların  hər  biri  seçməyə  daxil 

olmanın məlum qeyri-sıfır ehtimalına malik olur. 

Çoxölçülü  seçmədən  sosial-iqtisadi,  demoqrafik 

və  sosial  problemlərin  öyrənilməsi  üçün  əhalinin 



ərazi 

üzrə 

seçməsinin 

təşkil 


edilməsində; 

statistikanın  müxtəlif  sahələrində  çox  dəyişkən 

olan  göstəricilərin  böyük  sayı  üzrə  etibarlı 

məlumatlar  almaq  tələb  olunarkən  başdan-başa 



 

90 


aparılan  müşahidələrdən  seçmə  müşahidələrə 

keçilməsində;  fərdi  istehlak  qiymətlərinin,  toplu 

qiymətlərin  (istehsal  qiymətlərinin)  hesablanması 

üçün  seçmə  sistemlərinin  qurulmasında;  uzun 

müddət  ərzində  müşahidələrin  aparılması  üçün 

təyin 


edilmiş 

kəsişməyən 

tipik 

müşahidə 



obyektlərinin,  seçmə  şəbəkələrin  rotasiyası  və 

aktuallaşdırılmasının  ayrılmasında  geniş  istifadə 

olunur.  

Çoxölçülü  seçmələrin  statistika  təcrübəsində 

tətbiqi  seçmənin  münasib  həcmində,  öyrənilən 

göstəricilərin  əksəriyyəti  üzrə  dəqiqliyin  verilən 

səviyyəsi 

hüdudunda 

onun 

nəticələrinin 



alınmasına imkan verir.   

 

ÇOXÖLÇÜLÜ 



DƏRƏCƏLƏŞDĐRMƏ 

(ŞKALALAŞDIRMA)

 

– 

əlamətlərin 



qiymətləri  arasındakı  müəyyən  münasibətlərin 

rəqəmlər  dəsti  arasındakı  müvafiq  münasibətlərə 

keçdiyi 

hallarda, 

rəqəmlər 

toplusunun 

əlamətlərinin  müxtəlif  qiymətlərini  müqayisə 

etmək  üçün  istifadə  edilən  riyazi  metodlar 

dəstidir.  Ölçmələrin  uyğun  şkalasının  seçilməsi 

həm  keyfiyyət  əlamətləri  üçün,  həm  də  artıq 

mövcud  olan  əlamətlərin  kəmiyyət  qiymətlərinin 

yenidən  şkalalaşdırılması  üçün  aparıla  bilər.  Belə 

şkalalaşdırma 

üsulunun 

məqsədi 

öyrənilən 

obyektlər  arasındakı  bəzi  əlaqə  ölçülərindən, 

paralel  uyğunluqlardan,  yaxınlıqlardan  və  s. 

əlaqələrdən 

istifadə 

etməklə, 

öyrənilən 

obyektlərin  geometrik  (adətən,  evklid)  məkanda 

nöqtələrlə  verilməsi  yolu  ilə  məlumatların 

müəyyən 

xüsusiyyətlərini 

aşkar 

etməkdən 



ibarətdir.  

 

ÇOXÖLÇÜLÜ  STATĐSTĐK  TƏHLĐL

  – 

tədqiq edilən çoxölçülü əlamətlərin komponentləri 



(tərkib  hissələri)  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqələrin 

xarakter  və  tərkibinin  müəyyənləşdirilməsinə 

yönəldilən,  elmi  və  praktiki  nəticələr  əldə  etmək 

üçün 


nəzərdə 

tutulan, 

çoxölçülü 

statistik 



məlumatların  toplanması,  sistemləşdirilməsi  və 

işlənməsinin  optimal  planlarının  qurulmasının 

riyazi  metodlarına  həsr  edilən  riyazi  statistikanın 

bölməsidir. 

Çoxölçülü 

statistik 

təhlilin 

əhəmiyyətli  hissəsi  tədqiq  edilən  x  çoxölçülü 

əlamətinin  çoxölçülü  təsadüfi  kəmiyyət  kimi  və 

uyğun  olaraq,  baş  məcmusundan  seçmə  kimi 

çoxölçülü 

müşahidənin 

ardıcıllığının 

aydınlaşdırılması  vəziyyətinə  xidmət  edir.  Bu 

halda  ilkin  statistik  məlumatların  işlənməsi 

metodlarının 

seçilməsi 

və 


onların 

xüsusiyyətlərinin təhlil edilməsi coxölçülü (birgə) 



ehtimalların bölgüsü qanununa uyğun gələn bu və 

ya  digər  nisbi  mahiyyətlərin  fərziyyələri  əsasında 

həyata keçirilir. 

 

ÇOXPĐLLƏLĐ  SEÇMƏ



  – 

1)  seçmənin 

formalaşma  üsulunun  çox  pilləliyini  xarakterizə 

edən  seçmə  növüdür;  2)  axırıncıdan  əvvəlki 

pillədən  seçilmiş  vahidlər  üzrə  tərtib  olunmuş 

seçmə  əsasında  müşahidə  olunacaq,  son  pillədə 

təsadüfi  və  sistematik  (mexaniki)  seçilmiş 

vahidlərdən  ibarət  olan  alt  çoxluqdur.  Çoxpilləli 

seçmə  əhalinin  seçmə  müayinələrinin  təşkilində 

xüsusilə geniş tətbiq olunur (“Əhalinin ərazi üzrə 



seçməsi”nə 

bax); 


3) 

seçmə 


məcmunun 

formalaşdırılması prosesi bir neçə ardıcıl mərhələ 

və yaxud pillədən keçən seçmədir. Birinci pillədə 

daha  iri  seriyalar  (yuvalar)  seçilir.  Bunlardan, 



seçmə  müşahidəsinin  planına  uyğun  olaraq, 

yenidən  nisbətən  kiçik  seriyaların  (yuvaların) 

seçimi  aparılır.  Bu  proses  müşahidəyə  aid  olan 

vahid  seçilənədək  davam  etdirilir.  Son  mərhələdə 

seçmə  vahidi  müşahidə  vahidi  ilə  üst-üstə  düşür. 

Seçmə  məcmusunun  yaradılması  prosesi  boyunca 

seçmə  dəyişir  –  getdikcə  azalır.  Çoxpilləli  seçmə 

ikipilləli,  üçpilləli  və  daha  çoxpilləli  ola  bilər. 

Çoxpilləli  seçmənin  əsas  üstünlüyü:  1)  seçmənin 

əsasının  nisbətən  asan  formalaşdırılması;  2) 

formalaşan  vahidin  öyrənilən  vahidin  müxtəlif 

dərəcələrinin  çox  hissəsinin  təbii  bölgüsü  kimi 

süni  bölgüsündən  də  istifadə  etmək  imkanı;  3)  

növbəti  pillədə  seçmənin  əsasını  yalnız  birinci 

pillənin 

vahidləri 

əsasında 

formalaşdırmaq 

imkanı.  Eyni  zamanda,  çoxpilləli  seçmə  birpilləli 

seçməyə  nisbətən  daha  dəqiq  nəticələrin  əldə 

edilməsinə imkan verir. 

 

ÇOXPROFĐLLĐ  MÜƏSSĐSƏLƏR 

-  bir  neçə 

fəaliyyət  növünü  yerinə  yetirən  müəssisələrdir. 

Bununla  yanaşı,  yeni  yaradılan  müəssisələr 

qeydiyyatdan  keçərkən  əsas  fəaliyyət  növü 

siyahıda  birinci  göstərilir.  Əsas  fəaliyyət  növü 

üzrə  rəsmi  qeydiyyat  Statistik  vahidlərin  Dövlət 

registrində  informasiya  fondu  yaradılması  üçün 

əsas  sayılır.  Statistika  təcrübəsində  əvvəllər 

çoxprofilli  müəssisələr  illik  istehsal  həcmində 

üstünlük  təşkil  edən  bu  və  ya  digər  istehsal 

sahəsinə  aid  edilirdi.  Son  zamanlar  isə  bu  iş  illik 

dövriyyə  həcminin,  yaxud  illik  gəlirin  həcminin 

(müəssisənin  istəyindən  asılı  olaraq)  daha  çox 

xüsusi çəkiyə malik olduğu sahəyə aid edilir. Eyni 

zamanda, 

iqtisadi 

qeyri-stabilliyin 

müasir 


şəraitində  bir  neçə  fəaliyyət  növü  ilə  məşğul 

olmaq 


kiçik 

müəssisələr 

üçün 

xüsusilə 



xarakterikdir. 

 

ÇOXTƏRƏFLĐ  MÜQAYĐSƏ

 

-  göstəricilərin 

eyni 

vaxtda 


bütöv 

ölkələr 


qrupu 

üzrə 


müqayisəsidir. 

Bu 


müqayisənin 

beynəlxalq 

təşkilatlar  çərçivəsində  aparılması  və  onun  bütün 

üzvləri üçün qarşılıqlı razılaşdırılmış nəticələrə və 

yaxud  müxtəlif  qrup  (blok)  ölkələr  üzrə 


 

91

birləşdirilmiş 



göstəricilərə 

malik 


olmanın 

zəruriliyi  ilə  əlaqədar  olaraq  əhəmiyyətlidir. 

Çoxprofilli  müqayisələr  üçün  metodların  xüsusi 

qrupları işlənib hazırlanmışdır: 1) bütün mümkün 

ikitərəfli 

müqayisələrin 

nəticələrinin 

ortalaşdırılması (orta kəmiyyət tapılması) əsasında 

–  Uolşa,    Edjvort,    EKŞ  və  s.  metodları;  2) 

hesablanmış  beynəlxalq  orta  qiymətlərlə  (milli 

qiymətlərdən  müqayisə  oluna  bilən  vəziyyətə) 

hesablanması  əsasında  –  Van  Đzerenin,  Qiri-

Kamisa, Jerardi metodları, ĐP-metodu və s. 

Birinci  qrup  metodların  ümumi  sxemi  aşağıdakı 

kimidir.  Əvvəlcə  ölkələr  arasında  bütün  mümkün 

ola  biləcək  qoşa  alıcılıq  qabiliyyəti  paritetlərinin 

(AQP)  hesablamaları  aparılır.  N  ölkənin  iştirakı 

halında,  qoşa  müqayisələrin  ümumi  sayı  C  =  N 



(N-1)/2  olur.  Sonra  alınan  nəticələr  (birbaşa  və 

yaxud  dolayı  AQP)  bu  və  ya  digər  üsullarla 

ortalaşdırılır.  Bu  qrupun  metodları  ilə  alınmış 

nəticələr invariantdır, tranzitivdir və kifayət qədər 

yüksək  səviyyədə  xarakterlik  tələblərinə  cavab 

verir.  Lakin  onlar  additivlik  tələblərinə  cavab 

vermir və buna görə də, struktur müqayisələrində 

onlardan 

istifadə 

edilməsi 

daxili 

uyğunlaşdırılmalar 



olmaması 

səbəbindən 

çətinləşir. 

Bu  tip  metodlardan  EKŞ  metodu  daha  çox 

yayılmışıdır  (burada  hərflər  macar  statistikləri 

O.Eltetenin,  P.Keveşanın  və  polyak  statistiki 

B.Şulsun  soyadlarının  baş  hərfləridir).  Bu 

metodun  mahiyyəti  elə  bir  tranzitiv  AQP 

tapmaqdan ibarətdir ki, Fişerin AQP-dən (birbaşa 

və  dolayısı  ilə)  minimum  mümkün  səviyyədə 

(ənənəvi  ən  az  kvadratlar  metodundan  istifadə 

etməklə)  kənarlaşsın.  EKŞ  metodu  üzrə  AQP-in 

hesablama düsturu aşağıdakı kimidir: 

 

EKS(l/m) = 



}

{

N



N

k

k

m

I

k

l

I

=1



)

/

(



/

)

/



(

 

 



burada k=1; l=1,2,3,...,N; m=1,2,3,...N; EKS(l/m) 

- l və m ölkələri üçün EKŞ əmsalı; I(l/k) – l və k 

ölkələri üçün Fişerin qoşa indeksi; N- iştirak edən 

ölkələrin sayıdır.  

Düsturdan  göründüyü  kimi,  dolayı  AQP  ilə 

müqayisədə  birbaşa  AQP-nə  daha  çox  üstünlük 

verilir  (birbaşa  AQP-dən  iki  dəfə  istifadə  edilir, 

amma dolayısı AQP-dən yalnız bir dəfə). 

EKŞ 


metodundan 

Avropa 


Müqayisələr 

Proqramında  (AMP)  həm  ilkin  mal  qrupları  üçün 

AQP hesablanarkən, həm də daha çox aqreqasiya 

olunmuş  (birləşdirilmiş)  göstəricilər  səviyyəsində 

fiziki  həcmlərin  müqayisəsi  üçün  geniş  istifadə 

edilir. 


Đkinci  qrup  metodlarından  istifadə  etdikdə,  milli 

valyutaların  AQP  şərti  beynəlxalq  valyutaya 

nisbət  kimi  hesablanır.  Valyutaların  AQP, 

əvvəllər hesablanmış paritetlərin (müqayisə oluna 

bilən)  öz  aralarında  əlaqələndirilməsi  yolu  ilə 

hesablanır.  

Müasir  şəraitdə  beynəlxalq  təşkilatların  (BMT, 

ĐƏĐT,  AĐ)  təcrübəsində  Qiri-Kamis  metodunun 

müxtəlif  modifikasiyalarından  daha  fəal  istifadə 

edilir: xətti cəbri metodlarla valyutaların AQP-nin 

eyni  zamanda  müəyyənləşdirilməsi  ilə  orta  çəkili 

beynəlxalq qiymətlərin hesablaması. 

Beynəlxalq  orta  qiymətlər  AQP-nin  köməyi  ilə 

şərti  beynəlxalq  valyutaya  çevrilmiş  milli  orta 

çəkili  qiymətlərin  (ölkələrdə  istehsal  olunmuş  və 

yaxud  istehlak  olunmuş  məhsulların  fiziki  həcmi 

çəki 


kimi 

çıxış 


edir) 

kəmiyyəti 

kimi 

müəyyənləşdirilir.  



Riyazi tapşırıq xətti tənliyin həllinə çevrilir: 





=



=

=

=





=

N

i

j

ij

i

j

N

j

i

ij

j

ij

i

N

j

W

q

p

f

N

i

Q

q

f

p

p

1

1



,

,...,


3

,

2



,

1

,



/

*

;



,...,

3

,



2

,

1



,

/

*



*

 

burada p



ij

, q

ij

 – j ölkəsində i əmtəəsinin qiyməti və 

miqdarını;  Q

i

  –  bütün  ölkələr  üzrə  i  əmtəəsinin 

ümumi  miqdarını;  W

j

  –  j  ölkələrinin  milli 

valyutada 

göstəricilərinin 

dəyər 

ifadəsində 



həcmini;  p

i

  –  i  əmtəəsinin  orta  çəkili  beynəlxalq 

qiymətini;  f

i

  –  beynəlxalq  valyutaya  nisbət  üzrə  

ölkələrinin  valyutalarının AQP-ni;  f

N

=1 olduğunu 

göstərir

f

N

=1  tapşırığı  ilə  beynəlxalq  qiymətlər  N 

ölkələrinin  qiymətləri  miqyasına  gətirilir.  Metod 

miqyasın  seçilməsinə  invariantdır  (uyğundur), 

yəni  hər  bir  ölkənin  valyutası  hesablama  nöqtəsi 

(əsası)  kimi  (bundan  nəticələr  dəyişmir)  seçilə 

bilər. 

Hazırda 


müqayisələrin 

regionlaşdırılmasında 

BMT-nin  BMP-da  Qiri-Kamisin  iki  mərhələli 

metodu 


adlanan, 

Qiri-Kamis 

metodunun 

modifikasiyası  tətbiq  edilir.  Bu  metod  bir  neçə 

qrup  ölkələrin  artıq  keçirilmiş  müqayisələrinin 

nəticələrinin  birləşdirilməsində  tətbiq  edilir.  Bu 

metoddan  istifadə  edilərkən,  ölkələr  qrupu 

daxilində 

qarşılıqlı 

müqayisələrin 

nəticələri 

dəyişməz qalır. 

Qiri-Kamis  metodu  üzrə  AQP  invariant,  tranzitiv 

və  additivlik  tələbatlarını  ödəyir.  Lakin bu  metod 

üzrə  hesablanmış  beynəlxalq  qiymətlər  əsas  növ 

məhsulların  istehsal  (istehlak)  edildiyi  ölkələrin 

qiymətlərinə  yaxın  olur  və  xarakterlik  tələbatın 

tam 


ödənilməsini 

təmin 


etmir. 

Bəzi 


mütəxəssislərin  fikrincə,  burada  Qerşenkron 

səmərəsi  öz  təsirini  göstərir:  Qiri-Kamis  metodu 

üzrə  AQP  istifadə  edilməsi  “böyük”  (göstəricinin 

həcminə  görə)  ölkələr  üçün  fiziki  həcm  indeksini 



 

92 


nisbətən  azaldır,  “kiçik”  ölkələr  üzrə  isə  nisbətən 

artırır. 



 

ÇOXUŞAQLI  AĐLƏ

  –  doğumun  yüksək 

səviyyəsinin  ümumi  xarakteristikasıdır.  Adətən 

müəyyən  nəslin  qadınlarında  reproduktiv  dövrün 

sonuna  böyük  sayda  doğum  kimi  başa  düşülür. 

Həmişə  doğumun  orta,  yaxud  tipik  sayı  nəzərdə 

tutulur.  Çünki  nəsildə  həm  çox  doğmuş,  həm  də 

uşaqsız  analar  olur.  Ailənin  çoxuşaqlı  olmasını 

müəyyən 

edən 


doğuşların 

sayı 


subyektiv 

qiymətlərdən  asılı  olaraq,  4–5-dən  7–8-dək  və 

daha  çox  ola  bilər.  Bu  da  çoxuşaqlı  ailə 

kateqoriyasını 

qeyri-müəyyən 

edir. 


Nəsildə 

doğumun xarakteristikası olan çoxuşaqlı ailəni bu 

və ya digər vaxt anına ailələrdə sağ uşaqların sayı 

ilə  (bu,  həmin  ana  hər  nəsildə  doğuşların 

sayından,  körpə  ölümündən  və  ailədən  böyük 

uşaqların  ayrılması  vaxtından  asılıdır),  həmçinin 

doğulanların  ümumi  sayından  bu  və  ya  digər 

yaşadək 

sağ 

qalmışların 

sayı 


ilə 

eyniləşdirilməməlidir. Eyni vaxtda yaşayan böyük 

sayda  uşaqları  olan  ailələr  demoqrafik  inqilabın 

ölüm  səviyyəsi  aşağı,  doğum  səviyyəsi  isə  hələ 

yüksək olan keçid fazası üçün səciyyəvidir. 

 


 

93

                                            -D-

Daha yüksək keyfiyyətli su mənbələrinə 

fasiləsiz malik olan şəhər və kənd əhalisinin 

sayı ............................................................... 95 

Daxil olma .................................................... 95 

Daxili (reseptiv) turoperatorlar .................... 95 

Daxili bazarda topdansatış ticarət ................ 95 

Daxili istehlak .............................................. 95 

Daxili miqrasiya ........................................... 95 

Daxili turizm ................................................ 95 

Daimi əhali ................................................... 95 

Daimi işçilər ................................................. 95 

Daimi kapital ................................................ 95 

Dalğavari (şirimli) reqressiya ....................... 96 

Darbin-uotson meyarları .............................. 96 

Daşıma sənədləri .......................................... 96 

Daşımaların (yükün) korrespondensiyası..... 96 

Daşımaların ölçü vahidi ............................... 96 

Daşımaların uçotu anı .................................. 97 

Daşımaların uzaqlığı (məsafəsi) ................... 97 

Daşınan aktivlər ........................................... 97 

Daşınar əmlak .............................................. 97 

Daşınma məsafəsi ........................................ 97 

Daşınmadan gəlir tarifi................................. 97 

Daşınmalardan əldə olunan gəlirlər ............. 97 

Daşınmanın sıxlığı ....................................... 97 

Daşınmaz aktivlər ........................................ 97 

Daşınmaz əmlak ........................................... 97 

Daşınmaz əmlakla əməliyyatlar üzrə 

xidmətlər ...................................................... 98 

Daşınmaz əmlakla əməliyyatlar üzrə 

xidmətlərin göstərilməsi ............................... 98 

Daşınmış yüklər ........................................... 98 

Daşıyıcı ........................................................ 98 

Davamlı inkişafın meyar və göstəriciləri ..... 98 

Debet ............................................................ 98 

Debitor ......................................................... 98 

Debitor borcları ............................................ 98 

Dedveyt ........................................................ 99 

Deflyasiya .................................................... 99 

Deflyatorlar .................................................. 99 

Deflyatorlaşdırma......................................... 99 

Deklarant ...................................................... 99 

Delistinq ..................................................... 100 

Demoqrafik amortizasiya ........................... 100 

Demoqrafik cavanlaşma ............................. 100 

Demoqrafik cədvəlin kökü ......................... 100 

Demoqrafik cədvəllər ................................. 100 

Demoqrafik əmsallar .................................. 102 

Demoqrafik əmsalların         

standartlaşdırılması .................................... 105 

Demoqrafik hadisələrin cari uçotu ............. 106 

Demoqrafik hadisələrin sıxlığı .................. 107 

Demoqrafik hərəkət ................................... 107 

Demoqrafik indekslər ................................ 107 

Demoqrafik informasiyanın mənbələri ...... 108 

Demoqrafik qocalma ................................. 108 

Demoqrafik metodlar ................................. 109 

Demoqrafik məcmular ............................... 109 

Demoqrafik müayinə ................................. 110 

Demoqrafik optimum ................................. 110 

Demoqrafik proqnoz .................................. 111 

Demoqrafik proses ..................................... 111 

Demoqrafik prosesin intensivliyi ............... 111 

Demoqrafik prosesin qüvvəsi .................... 112 

Demoqrafik proseslərin cari uçotu ............. 112 

Demoqrafik siyasət .................................... 112 

Demoqrafik şəbəkə .................................... 113 

Demoqrafik şərait ...................................... 113 

Demoqrafik təhlil ....................................... 113 

Demoqrafik yük ......................................... 113 

Demoqrafiya statistikası ............................ 114 

Demoqrafiyada statistik metodlar .............. 115 

Demometriya ............................................. 116 

Denominasiya ............................................ 116 

Depopulyasiya ........................................... 116 

Depozit ....................................................... 117 

Depozit sertifikatı ...................................... 117 

Depozitar .................................................... 117 

Drivativ ...................................................... 117 

Deskriptore ................................................ 117 

Determinasiya əmsalı ................................. 117 

Devalvasiya ................................................ 117 

Dezinflyasiya ............................................. 117 

Dəllallıq haqqı ........................................... 117 

Dəmir yolu ilə gətirmə ............................... 117 

Dəmir yolu kruizi ....................................... 117 

Dəmir yolu nəqliyyatı vasitələrindən    

istifadə ........................................................ 118 

Dəmir yolu nəqliyyatı vasitələrinin vaxt 

büdcəsi ....................................................... 118 

Dəmir yolu nəqliyyatının dövretmə     

müddəti ...................................................... 118 

Dəmir yolu tranziti ..................................... 118 

Dəmir yolunun (xəttinin) uzunluğu ........... 118 

Dəmir yolunun işi ...................................... 119 

Dəniz gəmisinin registr tutumu ................. 119 

Dərəcəli (üstlü) trend ................................. 119 

Dəyər .......................................................... 119 

Dəyər .......................................................... 119 

Dəyər ifadəsində istehsalın həcmi ............. 119 

Dəyər qiymətləndirmələri və əməliyyatların 

qeydiyyat vaxtı ........................................... 120 



 

94 


Dəyər və fraxt ............................................. 120 

Dəyər, sığorta və fraxt ................................ 120 

Dəyərə əlavə ............................................... 121 

Dəyərli  həyat səviyyəsi ............................. 121 

Dəyişən....................................................... 121 

Dəyişən qiymət .......................................... 121 

Dəyişən tərkibli indeks............................... 121 

Dəyişənlərin standartlaşdırılması ............... 121 

Daloq rejimi ............................................... 121 

Diferensial ölüm ......................................... 121 

Digər istehsal xərcləri ................................ 122 

Diler ........................................................... 122 

Dinamik model ........................................... 122 

Dinamika sıralarının müntəzəm tərkibi...... 123 

Dinamika sıralarının təhlili ........................ 123 

Dinamika sıralarının təshihi metodları ....... 124 

Dinamika sırası .......................................... 124 

Diri doğuş ................................................... 125 

Disket ......................................................... 125 

Diskont ....................................................... 125 

Diskontetmə əmsalı .................................... 125 

Diskontlaşdırıcı vuruq ................................ 125 

Diskontlaşdırmaq ....................................... 125 

Diskriminant təhlil ..................................... 125 

Dispanserləşdirmə ...................................... 126 

Dispersiyanın təhlili ................................... 126 

Distribyutor ................................................ 126 

Diversifikasiya ........................................... 126 

Divident ...................................................... 126 

Dividentlər, faizlər və onlara bərabər    

tutulan, əldə olunan gəlirlər ....................... 126 

Doğulduğu yer............................................ 127 

Doğum ........................................................ 127 

Doğum cədvəlləri ....................................... 127 

Doğum əmsalları ........................................ 129 

Doğum əyriləri ........................................... 130 

Doğum indeksi ........................................... 131 

Doğumun növbəliliyi ................................. 131 

Doğumun sayı ............................................ 131 

Doğumun yekun əmsalı ............................. 132 

Doğumların sıxlığı ..................................... 132 

Doktorantura .............................................. 132 

Dolayi xərclər ............................................. 132 

Dolayi vergilər ........................................... 132 

Domen ........................................................ 132 

Domna sobasının faydalı həcmindən     

istifadə əmsalı ............................................ 132 

Dotasiya ..................................................... 132 

Dou jons indeksi......................................... 133 

Dölün ölümü .............................................. 133 

Dövlət bankı ............................................... 133 

Dövlət borcu ............................................... 133 

Dövlət bölməsi ........................................... 134 

Dövlət büdcəsi ........................................... 134 

Dövlət büdcəsi kəsirinin    

maliyyələşdirilməsi .................................... 134 

Dövlət büdcəsinin kəsiri ............................ 134 

Dövlət ehtiyatı ........................................... 134 

Dövlət elmi mərkəzi .................................. 134 

Dövlət funksiyalarının        

optimallaşdırılması .................................... 135 

Dövlət xidməti ........................................... 135 

Dövlət idarəetmə bölməsi .......................... 135 

Dövlət idarəetmə orqanları bölməsi ........... 135 

Dövlət idarəetmə orqanlarının aparatı ....... 135 

Dövlət idarəetməsinin regional orqanları .. 135 

Dövlət idarələrinin son istehılak xərcləri ... 135 

Dövlət istiqrazı ........................................... 136 

Dövlət qeydiyyatı ....................................... 136 

Dövlət qiymətli kağizları ........................... 136 

Dövlət qulluğu ........................................... 136 

Dövlət qulluqçusu ...................................... 136 

Dövlət məşğulluq fondu ............................ 136 

Dövlət məşğulluq xidməti orqanlarında   

rəsmi qeydə alınmış işsizlər ....................... 137 

Dövlət müəssisəsi ...................................... 137 

Dövlət mülkiyyəti ...................................... 137 

Dövlət Neft Fondu ..................................... 137 

Dövlət statistika komitəsinin yerli (rayon, 

şəhər) statistika  orqanları .......................... 138 

Dövlət tənzimləməsi .................................. 138 

Dövlət torpaq kadastrı ................................ 138 

Dövlət və bələdiyyə müəssisələrinin 

özəlləşdirilməsi .......................................... 139 

Dövlətin elmi-texniki proqramı ................. 139 

Dövlətin turizm siyasəti ............................. 139 

Dövredən kredit ......................................... 139 

Dövri müşahidələr ..................................... 139 

Dövriyyə .................................................... 139 

Dövriyyə kapitalı ....................................... 140 

Dövriyyə vasitələri ..................................... 140 

Dövriyyə vəsaitlərinin dövr etmə qabiliyyəti 

göstəriciləri ................................................ 140 

DSF (SĐF) – dəyər, sığorta, fraxt ............... 140 

Dul qalma ................................................... 140 

Dul qalma cədvəlləri .................................. 141 

Dul qalma əmsalı ....................................... 141 

Dünya bankı ............................................... 141 

Dünya bazarlarının qiyməti ....................... 141 

Dünya qiymətləri ....................................... 142 

Dünya ölkələri təsnifatı .............................. 142 


 

95


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin