A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Agroekosistemalar. 
Agroekosistemalar qishloq xo`jaligida foydalaniladigan ekin 
maydonlari, em-xashak olinadigan yaylovlar hamda tuyoqli uy hayvonlarini 
o`z 
ichiga 
oluvchi hududlar majmuidir. Agroekosistemalar tarkibiga inson ham kiradi, chunki u har doim 
ekologik zanjirni boshqarib iloji boricha ko`p energiyaga ega bo`lgan mahsulot olishga harakat 
qiladi va energetik piramidaning cho`qqisida turadi. Agrofitotsenoz agroekosistemalarning eng 
muhim bir qismi hisoblanib, u ma`lum maydondagi madaniy va begona o`tlar majmuidan iborat. 
Agrofitotsenozning madaniy, begona o`tlar hamda tup-roqdagi suvo`tlari va mikroorganizmlari 
agroekosistemaning mustaqil qismi hisoblanadi. Agrofitotsenozning hayoti uchun zarur bo`lgan 
va ularsiz yashay olmaydigan hayvonlar uning tarkibiga kirmaydi. Agrofitotsenozlar sun`iy 
fitotsenoz deb qaraladi va uning tabiiy fitotsenozlarga o`xshash tomonlari va farqlari bor. 
O`xshashlik tomonlari quyidagilar: 1. Har ikki jamoada ham quyosh energiyasi avtotrof 
organizmlar tomonidan o`zlashtiriladi; 2. Tabiiy va sun`iy jamoalarning turlar o`rtasida o`zaro 
aloqa munosabatlari mavjud; 3. Begona o`tlarning turlar tarkibi, tabiiy jamoalarning turlar tarkibi 
ham tashqi muhit sharoitlari bilan belgilanadi va ular barqaror (almashlab ekishning ba`zi 
bosqichlarida o`zgarsa ham) guruh sifatida ishtirok etadi; 4. ekinlar orasida o`sadigan turlar va 
tabiiy tsenozlardagi turlar uchun ham qonuniy ravishda almashinadigan fenologik fazalar 
xarakterlidir. Farqlari esa quyidagilardan iborat: 1. Miqdoriy ko`rsatkichi bilan; 2. Dominantlar 
agrofitotsenozlarda inson tomonidan kiritiladi va boshqariladi; 3. Tabiiy jamoalarda turlarni turli 
strategik tiplarga ajratish mumkin; 4. Agrofitotsenozlardagi begona o`tlar keng ekologik 
amplitudadagi va kosmopolit organizmlardir; 5. Agrofitotsenozdagi madaniy o`simlik 
populyatsiyasi ma`lum bir navga tegishli bo`lgani uchun yaxshi differentsiallashmagan. 
Madaniy o`simliklar jamoasi (agrofitotsenozlar) ekologik nuqtai nazardan eng yuqori 
foydali mahsulot berishi va tashqi muhitni eng past darajada ifloslantirishi lozim, shuningdek 
tabiiy resurslar saqlab qolinishi kerak. Masalan, paxta dalasi biotsenozini avtomatik boshqarish 
qobiliyatiga ega, bu erda bir turlar ikkinchi tur bilan almashinadi va qayta tiklanish yuz beradi. 
Natijada hamma organizmlar, soni o`z-o`zidan idora qilinadi. Bahor va yoz oylari boshlarida 
paxtada g’o`za shirasi ko`payadi. Ayni vaqtda xonqizlari, yirtqich pashshalar va uchib yuruvchi 
afidlar ham ko`paya boradi. Bir turdagi zararkunandalar tamom bo`lishi bilanoq, ularning 
kushandalari boshqa zararkunandalarga o`tadi va yoki boshqa tur kushandalarga joy bo`shatib 
beradi. SHunday qilib, dalalarda yirtqich burgalar, kanaxo`rlar, stetoruslar kabi o`rgimchak 
kanalar bilan oziqlanuvchilar paydo bo`ladi. Albatta, zararkunandalar bilan kurashishga 
qaratilgan tabiiy konveyerlar uzilib qolishi mumkin. entomofaglar ham zararkunandalarning 
ko`payishini to`xtatib tura olmasligi mumkin. Bunday paytda inson aralashishi zarurdir. 
Dalalarni kezib qaysi uchastkalarda qanchadan zararkunanda borligini aniqlash, entomofaglar 
etarli uchastkalarda kimyoviy vositalardan foydalanishga shoshilmaslik, kimyoziy ishlovni esa 
faqat xavfli o`choqlardagina elkaga osiladigan yoki traktorlarga o`rnatilgan asboblar 
yordamidagina o`tkazish kerak. Bu holda zararkunandalar boy joygagina kimyoviy ishlov 
beriladi. Qo`shni uchastkalarda esa ularning tabiiy kushandalari tirik qoladi. ekinzorlarga 

---

kimyoviy ishlov berishni biologik usullar bilan chambarchas bog’lash yanada maqsadga muvofiq 
bo`ladi. Keyingi vaqtlarda zararkunandalarga qarshi kurashda mikrobiologik preparatlar va 
biofabrikalar tashkil qilinmoqda.