A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Ekologik nisha. 
Biogeotsenozdagi barcha tur populyatsiyalari organik moddalarni hosil 
qiluvchi, iste`mol qiluvchi va to`plovchilar sifatida faollik ko`rsatadi. Biogeotsenozda turlarning 
bunday faollik ko`rsatishi ekonisha deb ataladi. Ch. Eltonning ta`rifita ko`ra, ekonisha turning 
tirik organizmlar orasida tutgan o`rni, uning ozuqa va dushmanlarga bo`lgan munosabatidan 
iborat. ekonisha hududiy ma`noda qaralmay, balki biotsenozda organizmlarning funktsional 
holatini ifodalaydi. Biror tur (populyatsiya) ning u yoki bu ekonishaga mansub ekanligi avvalo 
ushbu organizmning oziqlanish xarakteri, ozuqani topishi kabilarga bog’liq. Masalan, har qanday 
yashil o`simlik biogeotsenozda bir necha ekonishalarning hosil bo`lishida ishtirok etadi. Ular 

---

orasida ildiz, barglarning to`qimalari bilan oziqlanuvchi yoki gullari, mevalari, ildizdan ajralib 
chiqadigan moddalar bilan oziqlanuvchi turlar bo`lishi mumkin. Har bir ekonisha turlar tarkibi 
xilma-xil bo`lgan organizmlar guruhini birlashtiradi. Masalan, ildiz bilan oziqlanuvchilarga 
nematodlar, ba`zi bir qo`ng’izlarning lichinkalari kirsa, o`simlik shirasini so`ruvchi ekonishaga 
esa o`simlik bitlari va qandalalar kiradi. YUqoridagi ekonishalar ham o`z navbatida mayda 
birliklarga bo`linib ketishi mumkin. 
Dashtlardagi biotsenozlarda ko`pchilik hayvonlar o`t o`simliklar bilan oziqlanadi. Bular 
tuyoqlilar (otlar, qo`ylar, antilopalar, sayg’oqlar), kemiruvchilar, sug’urlar, yumronqoziqlar va 
ko`pchilik sichqonsimonlardir. Ularning hammasi o`txo`r hayvonlar bo`lsada, doimo o`t 
o`simliklar qoplamining turli qismlarini iste`mol qiladi. Masalan, to`yoqlilar bo`yi baland 
to`yimli o`tlarni tanlab oladi, shu erning o`zida yashovchi sug’urlar tuyoqlilar iste`mol qilmagan 
o`tlar bilan oziqlanadi. Yumronqoziq kabi bir oz kichikroq hayvonlar esa o`to`simliklar qoplami 
ancha ezilgan va tuyoqlilar, sug’urlardan qolgan o`tlarni yig’adi. Shunday qilib, jamoadagi 
ushbu uch guruhdagi o`txo`r hayvonlar o`rtasida o`t o`simliklar biomassasidan foydalanish 
tartibi va chegarasi kelishib olingan desak bo`ladi. Bu erda bir ekonisha ikkinchisini to`ldiradi, 
natijada biomassadan to`liq foydalanish kuzatiladi. Tabiatda ba`zan turlarning bir ekonishadan 
ikkinchisiga ko`chib o`tishi kuzatiladi. Bu hodisa biogeotsenozdagi sharoitning o`zgarishi bilan 
bog’liq bo`lib, moslanish xarakteriga egadir.