A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Keci toxuculuğu. Əsasən, Ģəhər Ģərbafxanaları ilə bağlı olan və kiĢi məĢğu-
liyyəti kimi təĢəkkül tapan xam ipək toxuculuğundan fərqli olaraq keci məmulatı istehsalı ilə bilavasitə kümdar qadınlar məĢğul olurdu. Keci toxuculuğu, xüsusilə baramaçılığın inkiĢaf etdiyi kəndlərdə daha geniĢ yayılmıĢdı. Keci sap hazırlamaq üçün barama ilk növbədə kül və sabun məhlulunda biĢi- rilib pilə halına salınırdı. Bu məqsədlə, əsasən, çıxdaĢ barama (tonpal, çatal, kəpə- nəkləmiĢ, kəmsarıq) iĢlənirdi. Evdar qadınlar əyirmə üsulu ilə pilədən keci sap hasil edirdilər. Əl iyi (teşi, əyir- cək, tağalaq) vasitəsilə pilədən əyrilən keci sap əvvəlcə ikiqat, üçqat, dördqat və s. olmaqla, kələflənir sonra yumaq halına salınır, daha sonra teĢi və ya cəhrə vasitəsi ilə bükdərilirdi. Ġpəkçilik sənətində bu əməliyyat "tovvermə" adlanırdı (XXXII tablo). TeĢi vasitəsilə keci sapa tovvermə üsulu, xüsusilə kümdarlar arasında geniĢ yayılmıĢdı. Bunun üçün ələk və ya qazana salınmıĢ sarıqlı teĢilərin hərəsindən bir tel götürülməklə, onlar birləĢdirilib baĢqa bir boĢ teĢi üzərinə sarınırdı. Bunun üçün baĢ və Ģəhadət barmağının köməyi ilə əl iyinin yuxarı ucundan burub fırlatmaqla tellərə birgə "tov" verilirdi. Keci sap cecim və üst paltarı üçün parça, yorğan-döĢək üzü və s. toxumaqdan baĢqa, tikiş sapı kimi də iĢlənirdi. Daha nazik ipək teli hasil etmək üçün barama tam biĢirilməyib, sadəcə isti suda
460
461 isladılma yolu ilə yapıĢqan məhlulundan azad edilirdi. Sonra 3-4 ədəd baramanın hərəsindən bir tel ayırıb teĢi vasitəsilə xam ipək sarınırdı. Xam ipək hasil etməyin, baĢqa sözlə, ipək sarıma əməliyyatının bu bəsit üsulu Qarabağ kümdarları arasında yaxın vaxtlaradək qalmaqda idi. Xam ipək əldə etməyin digər bəsit üsulu bundan ibarət idi ki, isti suda isladıl- mıĢ baramalardan 3-4 tel ayrılıb ağac lövhəciyin deĢiyindən keçirilir və çəkib dartma yolu ilə onlardan xam ipək teli hazırlanırdı. Bu üsulla hazırlanmıĢ ipəkdən müxtəlif növ parçalar, o cümlədən çarşab və zərif cecim toxunurdu [230]. Kecidən toxunan ipək məmulatı arasında cecim, tətinlik, xas-qırmızı,
əsasən, ev peĢəsi səciyyəsi daĢıyırdı. Nadir hallarda satıĢ məqsədilə keci məmulatı toxunurdu. Ölkədə natural təsərrüfat qahqlarının aradan qalxması və əmtəə-pul münasibətlərinin inkiĢafı keci toxuculuğunda "bazarı məhsul" istehsalına marağı daha da gücləndirirdi. KeçmiĢ məiĢətdə cecimə tələbat xüsusilə böyük idi. ġəhər və kənd evlərində divar boyunca döĢəmə üzərinə uzadılmıĢ dör-döşəyi, nimdər, mütəkkə,
toxuma məmulatı cecim tipli parçalar sayılırdı. Cecim toxunuĢlu ipək məmulatından, həmçinin, bir sıra geyim növləri (köynək, şalvar, çuxa, arxalıq,
düzəldilirdi. Bütün bunlarla yanaĢı, xalis ipəkdən toxunmuĢ cecim keçmiĢ məiĢətdə cah-calal, qiymətli ev əĢyası hesab edilirdi [231]. Kecidən toxunmuĢ mallar yüksək keyfiyyəti, yumĢaq, möhkəm və davamlı olması ilə səciyyələnirdi. Ġpək məmulatının bu növü daha möhkəm və dözümlü olduğundan yarım əsrədək (40-50 il) iĢlədilirdi [232]. Cecim toxuculuğu qadın əməyi tətbiq edilən kustar ev sənətlərinin ən arxaik növü olmuĢdur. KeçmiĢdə kümdarlıqla məĢğul olan kəndlərdə cecim toxumağı bacarmayan qadın tapmaq mümkün deyildi. Cecimi, adətən, qadınlar tək toxuyurdular. Lakin ikiqat və mürəkkəb orna- mentli cecim növlərinin istehsalında toxucunun yanında ipək tellərini aralamaqla məĢğul olan daha bir nəfər köməkçi - "yançı" iĢləyirdi [233]. Cecim istehsalçılarının əsas hissəsini bilavasitə öz xammalı ilə iĢ görən kümdar qadınlar təĢkil edirdi. Lakin əmtəə-pul münasibətlərinin inkiĢafı ilə əlaqədar olaraq, Ģəhər qadınları arasında satınalma ipəkdən cecim toxuyanlar da az deyildi. Bunların böyük əksəriyyəti ev iĢlərindən asudə vaxtlarda hana qurub kecidən satlıq ("bazarı") məhsul istehsal edirdi. Keci məmulatı istehsalında boyama əməliyyatı xüsusi yer tuturdu. Saya cecimlər istisna olmaqla, cecimin digər növləri üçün əriĢ və arğac tayları toxunmazdan əvvəl, çeĢni xüsusiyyətindən və toxucunun zövqündən asılı olaraq,
462 müxtəlif rənglərə boyanırdı. Cecim istehsalında tətbiq edilən rənglərin çoxu (qara, sarı, qırmızı) toxucu qadınların özləri tərəfindən boyanıb əldə edilir, çətin hazırlanan rənglər
Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|