A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

I ll BOB
MIKROORGANIZMLAR PATOGENLIK
MEXANIZMIDA METABOLITLARNING ROLI
Yuksak o ‘simliklar hujayrasi tarkibidagi murakkab organik 
m oddalarning parchalanishi tabiatda m oddalar aylanishida 
muhim bosqich hisoblanadi. Tabiatda organik moddalarning hosil 
b o ‘lishini, asosan, yashil o ‘simliklar amalga oshirsa, ularning 
parchalanishi mikroorganizm lar vositasida bo‘ladi.
Barcha o ‘simliklar a ’zolari tashqi tom onidan p o ‘stloq bilan 
qoplangandir. Po‘stloq bir-biri bilan m ustahkam birikkan 
to ‘qim alar yig‘indisidan iborat b o ‘lib, mexanik ta ’sirga, havo 
harorati va zam burug‘lar metabolitlariga chidamlidir. Sog‘lom 
o'simlikka zamburug4laming kirib kelishi bevosita hujayra tarki- 
bini parchalash imkoniga ega bo‘lgan fermentlar vositasida bo‘ladi 
(Bilay va bosh., 1967).
0 ‘sim lik larn in g k a sa lla n ish id a fe rm e n tla rn in g ro lin i 
k o ‘rsatuvchi bir q ato r m a ’lu m o tla r m avjud. A. H usain, 
A. E. Dimond (1960) m a’lum otlarida pom idorda kasallik 
q o ‘zg‘atuvchi 
F.oxysporum f.lycopersicum
tur xillarida hosil 
bo‘luvchi sellulozalitik ferm entining asosiy vazifasi xo‘jayin 
o ‘simlik hujayra po‘stini parchalash asosida o ‘ziga zarur bo‘lgan 
ozuqa moddasini hosil qilish deb ko‘rsatadi.
P.E. Waggoner (1955) turli o ‘simliklarning fuzarioz bilan 
kasallanishida pektolitik ferm entlar rolini o ‘rganib zam bum g1 
tom onidan ajratib chiqarilgan pektineste rassa fermenti polu- 
galakturonazaga ta ’sir qilib yopishqoq m odda hosil qilinishini 
aniqlashgan. Zamburug‘ning toksinlari esa bargdagi hujayralaming 
halok bo‘lishiga olib keladi.
Kletchatka tabiatda eng keng tarqalgan organik birikmadir. U 
barcha o ‘simlik hujayra p o ‘sti tarkibidagi asosiy modda b o ‘lib, 
tarkibi 1,4-J-D -glukopiranoza (selluloza) qoldiqlaridan tashkil 
topgan. Sellulozam olekulalari ipsim on b o ‘lib, tutam shaklida 
mitsella va m ikrofibrilalardan tuzilgan. Sellulozaning bunday 
tuzilishi unga o ‘ziga xos mexanik qattiqlikni berib, mikroorga-
20

---

nizmlar tom onidan parchalanishida muayyan xususiyatdagi fer- 
m entlar qatnashadi (Bilay va b. 1968).
Ye.T. Reese (1956) tom onidan taklif qilingan gipotezaga 
asosan sellulozaning parchalanishi 1-chizma asosida b o ‘ladi: 
Ya’ni, C, ferm enti t a ’sirida ipsim on selluloza Cx fernientini 
parchalash xususiyatiga ega b o ‘lgan shaklga keladi va sellu­
loza ferm enti t a ’sirida sellobiozagacha parchalanadi. Hosil 
b o ‘lgan sellobioza [3-glukozidaza ta ’sirida glukozagacha p a r­
chalanadi.
► Reaktiv ------ ►Sellobioza------ ► Glukoza
sellobioza 
i
\