A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

13.2 rasm. Shaxtali xumdonda magneziyal bog’lovchi pishirish texnologik sxemasi. 
 
Takrorlash uchun savollar: 
1.
Xom-ashyo mahsulotlari olinishi haqida bayon qiling? 
2.
Ishlab chiqarish texnologiyasi haqida bayon qiling? 
3.
SHaxtalik, aylanma pechlarda magnezial bog‘lovchilar ishlab chiqarish haqida 
bayon qiling? 
 
Ma’ruza. № V/14 
Mavzu: Gidravlik bog‘lovchi moddalar, turlari, xossalari, afzallik va kamchiliklari.
 
 
Reja: 
1.
Gidravlik bog‘lovchi moddalar, ularning turlari. 
2.
Gidravlik ohakni ishlab chiqarish 
3.
Gidravlik bog‘lovchilarni ishlab chiqarishda afzallik va kamchiliklari. 
Tayanch so‘z va iboralar:
gidravlik ohak; ohakli mergel. 
 
Gidravlik ohak ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida tarkibida 6-20 % gil 
qo‘shimchalari bor ohakli mergellardan foydalanadilar. Xom ashyo tarkibi katta chegarada 

---

41 
tebranib turadi va ulardan olingan mahsulotni ya’ni ohak ham har hil xossaga ega bo‘lishi 
mumkin. Xom ashyoni kimyoviy tarkibini belgilash uchun gidravlik yoki asosli moduldan 
foydalanishadi: 
)
(
3
2
3
2
2
.
O
Fe
O
Al
SiO
CaO
M
A
c



Bularni sonli moxiyati 1,7-9,0 ga tebranadi va unga gidravlik ohak ikkita turga 
bo‘linadi: 
As.M - kuchsiz gidravlik ohak - 4,5-9,0. 
As.M- kuchli gidravlik ohak - 1,7-4,5. 
Agar mahsulotni gidravlik moduli 1,7 dan kam bo‘lsa, unda u romansement, modul 9,0 
dan katta bo‘lsa - havoli ohak deb ataladi. 
Gidravlik ohakni ishlab chiqarish 
Ishlab chiqarishni mazmuni xom ashyoni kuydirishda maydalashda yoki kuydirilgan 
mahsulotni so‘ndirishda. Bir hil ishlab chiqarishlarda gidravlik ohakni kuydirgandan so‘ng 
so‘ndirishadi, so‘nmagan zarrachalarni ajratib va maydalab so‘ng so‘ngan zarrachalar bilan 
aralashtiriladi, boshqa holatda ikkita mahsulot ishlab chiqariladi kuchsiz va kuchli gidravlik ohak 
olinadi. Gidravlik ohakni kuydirish harorati va rejimi kuydirilayotgan xom ashyoni tarkibiga va 
tuzilishiga bog‘liq. Xom ashyo tarkibida qancha gil va magnezial qo‘shimchalar ko‘p bo‘lsa 
shuncha kuydirish harorati past bo‘lishi mumkin. SHaxta pechlarda 900- 1100°C xomashyo 
kuydiriladi. Kuydirish jarayonida (900°C) kalsiy karbonat bo‘lingandan so‘ng CaO ning bir 
qismi erkin holatda qoladi bir qismi esa Si0
2
va A1
2
0 F1
2
0
3
bilan 2CaO Si0
2
, CaO A1
2
0
3,
CaO 
Fe
2
O
3
larni hosil qiladi, ular esa ohakni gidravlik xususiyatini ko‘paytiradi. 
Kuydirilgan ohak tegirmonda №008 elakda qoldig‘i 5-7% qolguncha maydalanadi. 
Gidravlik ohak tutib qolish va qotishida bir tomondan maydalangan so‘ndirilmagan ohak uchun, 
bir tomonidan gidravlik bog‘lovchi moddalar uchun taaluqli fizik-kimyoviy jarayonlar o‘tadi. 
Birinchi navbatda Ca(OH)
2
hosil bo‘ladi, nam sharoitda kalsiy silikat, ferrit, alyuminatlar hosil 
bo‘ladi. Gidravlik ohak avval quruq-havoda, so‘ng nam muhitda qotadi va mutahkamlikka ega 
bo‘ladi.