A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

 
Sulfatga bardoshli portlandsementl
ar 
Bularga: sulfatga bardoshli portlandsement, mineral qo‘shimchali sulfatga bardoshli 
portlandsement, sulfatga bardoshli shlakoportlandsement, putssolon portlandsementlar kiradi. 
Bu 
barcha 
sementlarni 
normal 
mineralogik 
tarkibli 
klinkerni, 
qo‘shimchalar 
qo‘shib 
yoki 
qo‘shmasdan, 
tuyib 
tayyorlanadi. 
Sulfatga 
bardoshli 
klinkerdagi 
minerallar 
tarkibi kuyidagicha bo‘lishi kerak; C3S —50% dan ortiq bo‘lmagan, SZA —5% dan ortiq 
bo‘lmagan, Mg oksid — 15%dan ortiq bo‘lmagan SZA —S4AF —22% dan ortiq bo‘lmagan 
miqdorda. Bu turdagi sementlarning markalari: 300,400,500. 
Granulalangan domna va elektrotermofosforli shlaklar o‘z xossalariga ko‘ra talablarni
qondirishi lozim, ya’ni AL
2
O
3
ning miqdori 8% dan oshmasligi, gipsni 3,5% dan ortiq 
kiritmaslik, plastiklovchi yoki gidrofoblovchi SAM lar 0,3% dan oshmasligi lozim. 
Sulfatga bardoshli sementlar qotish xolatida tarkibida yuqori asosli gidroalyuminatlar 
kamaytirilgan miqdorda bo‘lgani tufayli turli agressiv muxitlarning ta’sirlariga bardoshli bo‘ladi.
Sulfatga bardoshli sementlar mustaxkamligi bo‘yicha 400, 500 markalarga bo‘linadi. 
Bu sementlar oldindan zuriktirilgan beton temirbeton konstruksiyallarda, gidrotexnik 
inshootlar tayerlashda ko‘llanadi. 
Oq va rangli sementlar 
Bu 
sementlar 
eng 
avvalo 
oqligi 
yoki 
boshqa 
tiniq 
ranglari 
bilan 
farqlanadilar. 
Ular 
tarkibiga 
oshirilgan 
miqdordagi 
Si0
2
(23,5-25,5%) 
Al
2
O
3
(5.5-7%) 
va 
oz 
miqdorda 
Fe
2
O
3
(0,4- 

---

43 
0,5%) 
qo‘shilgan 
kam 
temirli 
klinkerdan 
tayyorlanadi. 
Ularni 
ishlab 
chiqarish 
uchun 
karbonatli 
va 
qum 
— 
gilli 
xom 
ashyolarning 
eng soflaridan, xususan kaolin va uning sanoat chiqindilaridan 
foydalaniladi.
Ular 1600 —1650
℃
da aylanma pechlarda kuydiriladi. Kuydirish xaroratini pasaytirish
uchun minerallovchi — uyuvchi (plavikov) shpat yoki xom ashyoviy massaning 1% 
gacha miqdorda kremne — ftorli natriy qo‘shiladi. Klinkerga oq rang kiritish uchun uni 
«oqlaydilar» ya’ni Fe
2
O
3
ni FeO gacha tiklaydilar. Oqlashning ikki usuli —suvli va gazlisi
qo‘llaniladi. Klinkerni suvli usulda 1300
℃
dan 300
℃
gacha va gazli 1100 — 1200
℃
dan 
200
℃
gacha birdan keskin sovutgichda sovutiladi. Aktiv mineral qo‘shimcha — diatomit gips va 
kam temirli klinker to‘yiladi va ok sement tayerlanadi. Rangli portlandsement oq yoki
rangli klinkerni aktiv qo‘shimcha —diatomit, pigment va gips bilan birgalikda maydalab
to‘yib tayyorlanadi. Bunda aktiv qo‘shimcha 6% dan, gips 3,5% dan oshmasligi lozim. 
Rangli portlandsementlarda mineral sintetik yoki tabiiy bo‘yovchi
pigmentlarning miqdori 15% dan, organik moddalarning miqdori 0,3%dan ortmasligi
lozim. Bo‘yovchi moddalar yoki pigmentlar yuksak bo‘yash xususiyatiga, ishqorlariga 
(ayniqsa Sa(OH)
2
ga), quyosh nuriga atmosfera ta’siriga nisbatan yuksak bardoshlikka ega 
bo‘lishi lozim. Bu talablarni sariq rang beruvchi — oxra, kizil rang — so‘riq, yashil rang 
beruvchi — xrom oksid zangori rang beruvchi — kobalt oksidi qondiradi. Ularning tutib 
qolishning boshlanish vaqti 45 min. oldin emas oxiri esa 10 soatdan kech emas, mustaxkamlik 
bo‘yicha markasi esa —300, 400, 500. Ok rang va rangli portlandsementlarning sifati eng avvalo 
oqligi, yorqinligi va rangining bir tekisligi bilan aniqlanadi. Oq sementlar yorug‘lik 
darajasiga kura, uch navga bo‘linadi: oliy, BS- 1, BS – 2 
Yorug‘lik koeffitsienti oliy nav uchun: 80 %, BS-1 uchun 76%, BS – 2 uchun 72% 
Oq va rangli portlandsementlar qotishda yuqori darajada kichrayishi, emirilishiga 
bardoshligi va chidamliligining o‘zgarishi bilan xarakterlanadi. Kichrayishda yuzaga keluvchi va 
boshqa deformatsiyalar ularning tarkibida belit, uch kalsiyli alyuminat va turli mineral 
qo‘shimchalar bilan ortadi.