A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

Ohakning qotishi
. Havoi ohak so‘ndiruvchi, ochiq havoda asta – sekin quriydi va havo 
tarkibidan CO
2
gazini olib qotadi. 
 
Takrorlash uchun savollar: 
1. Ohak ishlab chiqarish usullari haqida bayon qiling? 
2. Ohak ishlab chiqarish afzalliklari haqida bayon qiling? 
3. Ohak toshni kuydirish haqida bayon qiling? 
 
 
Ma’ruza. № V/9 
Mavzu: SHaxta pechlarda o
h
ak pishirish texnologiyasi. 
 
Reja: 
1.
Ishlatiladigan xom-ashyo turlari. 
2.
Ohak turlari. 
3.
Ishlab chiqarish texnologiya turlari. 
4.
Ohakni kuydirish jarayoni. 
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
gidrat ohak, kirelka, xom-ashyo, kuydirish jarayoni. 
 
Umumiy ma’lumotlar 
Oxak (gips kabi) - qadimiy bog’lovchi moddalar. Uning bizning eramizdan qadar bir 
necha ming yillar burun qo’llaganlar. Xavoda qotuvchi oxak kaltsiyli - magniyli karbonat tog’
jinslarini mo’tadil kuydirish natijasida hosil bo’lgan maxsulot. Xom ashyo sifatida: bo’r, 
oxaktosh, dolomitlashgan oxaktosh, tarkibida 6% dan ortiq tuproq bo’lmagan tog’ jinslari xizmat 
qiladi. Agar 6% dan ortiq tuproq bo’lsa kuydirilgan maxsulot suvda qotishi xususiyatiga ega 
bo’lib, suvda qotuvchi gidravlik oxak deb ataladi. Aktiv mineral qo’shilmalar sifatida tabiiy yoki 
sun’iy xosil bo’lgan nordon (kislotali) qo’shilmalar: trepel, opoka, tuf, pemza, shlak, kul va 
boshqalar kiritiladi. 
Xavoda qotuvchi oxak keyingi kuydirilgan maxsulot xususiyatiga bog’liq xolda 
so’ndirilmagan (bo’lakli va tuyilgan) va so’ndirilgan gidratli (kukun oxak va oxakli xamiri)ga 
bo’linadi. So’ndirilmagan oxak ayrim xollarda qaynama oxak ham deb yuritiladi. U kaltsiy 
oksidi CaO, so’ndirilgan oxak Ca(OH)
2
dan iborat. Oxak xamiri Ca(OH)
2
bilan bir qator 
tarkibida birmuncha miqdorda mexanik aralashgan suv ham bo’ladi. So’ndirilmagan bo’lakli 
oxak — kuydirilgan bo’lakli oxakni ifoda etadi. U asosan tarkibida oxak bo’laklari va yongan 
yonilg’i kullari aralashmalaridan iborat bo’ladi. So’ndirilmagan to’yingan oxak - bo’lakli oxakni 
tuyish bilan olingan kukunsimon maxsuloti. Gidratli oxak - yuqori dispersli kukunsimon 
maxsulot uni bo’lakli yoki maydalangan oxakni so’ndirib, quritish yo’li bilan olinadi. Oxak 
xamiri - tuyilgan yoki bo’lakli oxakni so’ndirilgan xamirsimon maxsuloti. Tarkibi Mg(OH)
2
, 
Ca(OH)
2
– 50-55% dan ortiq mexanik bog’langan suv 50-45% dan iborat. So’ndirish paytida 
ajralib chiqayotgan oxak haroratga qarab quyi termik (harorati 70
0
C past) va yuqori termik 
(harorati 70
0
C dan yuqori) bo’ladi. So’ndirish tezligiga qarab esa oxak tez sinuvchan (8 
minutgacha) sekin so’nuvchi (15 minutdan ko’p) o’rtacha so’nuvchi — 15 minutdan ko’p 
bo’lmaganlariga bo’linadi. Oxakning eng muhim sifat belgilari: aktivlik -so’ndirilishiga moyil 

---

28 
bo’lgan CaO, MgO oksidlarning foiz miqdori so’ndirilmagan zarrachalar miqdori, (o’ta kuygan, 
chala kuygan) so’nish vaqti. 
Xavoda qotuvchi oxak asosidagi qurilish qorishmalarining mustahkamligi past. Xavoda 
qotgan oxakli qorishmalar 25 sutkada xavoda qotgandan keyin siqilishga bo’lgan mustahkamligi: 
so’ndirilgan oxakniki 0,5-1 MPa, tuyilgan so’ndirilmagan oxakniki 5 MPa. SHuning uchun 
xavoda qotuvchi oxakning navi mustaxkamligiga qarab emas, balki uning tarkibi xususiyati 
bo’yicha aniqlanadi. 
Oxaktosh tarkibida gil va boshqa qo’shimchalar qanchalik kam bo’lsa, oxakning aktivligi 
shuncha yuqori, so’nish tez boradi, hamda oxak xamiri ko’p xosil bo’ladi. Quruq moddaga 
hisoblanganda aktiv (CaO∙MgO) ning miqdori foiz hisobida:
I - nav II - nav III - nav 
90 80 70 
Bo’lakli oxakda so’ndirilmagan zarralar miqdori % miqdorda: 
7% 11% 14%