7
Jumladan, Rossiyada, xamda qadimgi rus shaxarlari Kiev, Novgorod, Pskov, Rostov va
Moskva shaxar devorlarini, ibodatxona va minoralarini qurishda ohakli xom-ashyodan
foydalanilgan.
Angliyada Disan Smitontarkibidagiqushimchalari bor kuydirilgan ohak maxsulotini
tatbiq etdi. Bu bog‘lovchi modda gidravlik xossaga ega edi, shuning uchun uni
gidravlik ohak
deb ataldi. So‘ngra esa putssolon va ohak aralashmasidan iborat maxsulot olindi va u
romansement deb ataldi.
1825 yilda E.G.CHelievning kitobi nashrdan chiqdi. U o‘z kitobida sun’iy xom-ashyo
aralishmasidan iborat bog‘lovchi moddani ishlab chi-qarish texnologiyasi xaqida batafsil yozgan
edi. Sun’iy xom-ashyo esa ohaktoshni quydirish natijasida xosil bo‘lgan bir qism ohakdan va bir
qism gildan iborat. Bu modda suv bilan aralashtiriladi, so‘ngra quydiriladi va xosil bo‘lgan
maxsulot maydalanadi xamda uni bochkalarga joylashtiriladi. Bunda CHeliev mustaxkamlikni
oshirish uchun gips qushishni tavsiya etdi.
CHeliev bilan bir vaktning o‘zida ingliz olimi Djozef Aspdin bog‘lovchi
modda -
portlandsement ishlab chiqarish texnologiyasini taklif etdi. Bu modda qattiq xolda Portland
shaxridagi toshga o‘xshardi. Rossiyadamaxsulot xolidagi portlandsement 1856 yilda Trodzetse
shax-rida ishlab chiqarilgan.
Lenin shisha, farfor, albaster, sement ishlab chiqarishni
rivojlantirish xaqidagi
ma’lumotlarni ko‘rib chiqib, sement ishlab chikarishni ko‘paytirishga aloxida axamiyat bergan.
Sement
sanoatini
rivojlantirishga
va
qurilishiga
portlandsementni
tatbiq
etishga
A.R.SHulyachenko (1841-1903 yy) va boshka ko‘pgina olimlar katta hissa qo‘shdilar. Ular
birinchi bo‘lib portlandsement ishlab chiqarishni ruscha variantini taklif etdilar. 1885 yil
Rossiyada sement ishlab chiqarish bo‘yicha birinchi s’ezd tashkil etildi va
1903
yilda birinchi
mustaqil jurnal "Sement" ning dastlabki nashri chop etildi. Keyingi yillar davomida sovet
olimlari N.M.Belyaev, I.P. Aleksandriy va B.G.Skramtaev beton
tayyorlashning xam nazariy,
xam amaliy qismiga juda ko‘p yangiliklar kiritdilar.
Birinchi jahon urushi va grajdanlar urushi yillarida sement ishlab chiqarish keskin
kamayib ketdi. Sovet davlati amalda sement sanoatini yangitdan tuzishiga to‘g‘ri keldi.
Qurilayotgan va qayta tiklanayotgan zavodlar yangi jixozlar bilan ta’minlanadi. Texnologiya
operatsiyalarni boshqarish jarayonining avtomatlashtirish soxasida muxim ishlar boshlanib
ketdd. Sementning turli xil yangi turlari paydo bo‘ldi. Mineral bog‘lovchi
moddalar xakidagi
fanni rivojlantirishda xamda uni ishlab chiqarishni tashkil va tatbik etishda atoqli olimlardan
Voljenskiy, YU.M. Bunin, V.V.Timashev , M.M. Sыchev , V.D.Gluxovskiy xamda boshqalar
faol ishtirok etdilar. Kukunsimon moddalar bog‘lovchi moddalar deb ataladi. Bunday moddalar
suv bilan reaksiyaga kirishganda plastik, ya’ni qovushqoq xamir xosil qiladi. Bu xamir esa fizik-
kimyoviy jarayon natijasida o‘zidan-o‘zi qotadi. Bog‘lovchi moddalar o‘zning tarkibiga ko‘ra
ikkita katta guruxga bulinadi: 1. anorganik (ohak, sement, gips, suyuq,shisha va boshqa); 2.
organik (bitum, elim, polimer). Ularni qizdirib, suyuklantirib yoki organik
suyukliklarda eritib
ishchi xolatga keltiriladi.
Dostları ilə paylaş: