A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

 
Takrorlash uchun savollar: 
1.Portlandsement turlari haqida nima bilasiz? 
2.Portlandsementning xossalari haqida nima bilasiz? 
3.Tez qotuvchi portlandsement haqida nima bilasiz? 
Ma’ruza. № VI/9 
Mavzu: SHlaklar kimyoviy tarkibi, shlakli sementlar.
 
 
Reja: 
1.
Domna shlaklar 
2.
SHlaklar va shlakli sementlar 
3.
Domna shlaklari kimyoviy tarkibi 
 
Tayanch so‘z va iboralar:
shlak, sement,bog‘lovchi
 
SHlaklar va shlakli sementlar 
SHlaklar bu ikkilamchi maxsulotlar va ular qora rangli metallarni yoki qattiq yoqilg‘i 
qutirilganda xosil bo‘ladi. Kimyoviy, mineralogik tarkibi katta chegarada o‘zgaradi va jinslar 
tarkibiga, yoqilg‘i, metall turiga bog‘liq. Ko‘p metallurgiya shlaki kimyoviy tarkibi bo‘yicha 
portlandsement va glinozyom tarkibiga yaqinlashadi. Oxirigi vaqtgacha bog‘lovchi moddalar 
ishlab chiqarishi uchun faqat dumaloq shakldagi domna shlaklari ishlatilgan. Xozirgi davrda 
olimlar tomonidan elektrotermofosfor shlaklar va x.k. ishlatilishi mumkinligi isbot qilingan. 
Domna shlaklar
Temir xom ashyo kuydiryotgan vaqtida karbonatlar yoqinilg‘ini mineral qismi va 
komponentlari bilan reaksiya kirishadi va oson eriydigan kalsiy Mg silikatlari va 
alyumosilikatlarini xosil qiladi. Bu birikmalar 1400 – 1500S eriiydilar va shlakli eritma xolda 
pechdan chiqadilar 1tonnacho‘yandan urtacha xisobda 0,5 – 07 shlak xosil bo‘ladi. Kimyoviy 
tarkibi: domna shlaklarni kimyoviy tarkibi jinslarnitarkibiga bog‘lik va odatda: CaO, SIO2,
AL2O3, MgO, FeO oltingugurt birikmalar CaS, MnS tashkil etadi CaO, SiO2, AL2O3, MgO 
miqdori 90 – 95% tashkil etadi. 

---

55 
Kimyoviy tarkibi bo‘yicha domna shlaklari portlandsement klinkeridan faqat bir xil 
komponentlarni nisbatan bilan ajralib turadi. SHlaklarni gidravlik aktivlik darajasi ikkita modul 
bilan ifodalanadi: asosli modul
SaO+MgO 
As = ---------------------------------- 
SiO
2 
+ Al
2
O
3 
Bu modulni sonli kiymati bo‘yicha shlaklar kuyidagilargi farq qiladilar; asosli uning 
moduli ≥ 1 dan kup yoki teng, nordon AS < 1 birdan kam. 
Aktivlik moduli kuyidagi formula orkali aniqlanadi 
Al
2
O
3
AkM= --------------------------------- 
SiO
3
Domna shlaklarni gidravlik aktivligi. Asosiy va ayniqsa aktivlik moduli oshgan sari 
oshadi. 
Granullargan shlaklarni gidravlik aktivlik sifat koefitsienti bilan baxolanishi kerak va u 
shlakdagi CaO, AL2O3, MgO, SiO
2
, TiO
2
, foiz mikdoriga bog‘liq va quyidagi formula 
aniqlanadi: 
CaO+Al
2
O
3
+MgO 
K = ----------------------------------------------- 
SiO
2
+TiO
2
Bu formulaga, agar MgO miqdori shlakda 10% gacha bo‘lsa ishlatiladi. Ko‘p bo‘lgan 
xolda quyidagi formuladan foydalanadi: 
CaO+Al
2
O
3
+ 10 
K= ---------------------------------------------------- 
SiO
2
+TiO
2 
+ (Mg O -10) 
Sifat koefitsienti qancha baland bo‘lsa, domna shlakini gidravlik aktivligi shuncha baland 
bo‘ladi.