A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin
Yüklə 3,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.
2. 3. Suvning biologik ahamiyati bilan bog‘liq bo‘lgan suv molekulalarining fazoviy tuzilishini tushintirib bering. Tirik organizmlar tarkibida ko‘p uchraydigan mineral tuzlarni ayting. Hujayraning buferlik xossasi qaysi moddalar bilan bog‘liq? Turli xil organizmlarda suvning har xil miqdorda bo‘lishini tushuntiring. Nima uchun barcha kimyoviy jarayonlar suvli muhitda amalga oshishini tushuntiring. 1. 2. 57 HAYOTIY JARAYONLARNING KIMYOVIY ASOSLARI III BO‘LIM VI bob Hujayra tarkibiga kiruvchi organik birikmalar 21- §. Biomolekulalar Tirik organizmlar hujayrasining o‘rtacha 20—30% ini organik birik- malar tashkil qiladi. Ular xilma xil katta va kichik molekular og‘irlikka ega bo‘lgan moddalar bo‘lib, biomolekulalar deb ataladi. K ichik molekulali oddiy organik molekulalar monomerlar deb ataladi. Ko‘p sonli monomerlar bir-biri bilan qo‘shilib, juda katta molekulalarni hosil qiladi. Ular makromolekula yoki polimerlar deb ataladi. Barcha tirik organizmlar tarkibida asosan to‘rt xil makromolekulali organik birikmalar: uglevod, oqsil, nuklein kislota va lipidlar uchraydi. Bulardan oqsil, nuklein kislota va uglevodlar biopolimerlar deb ataladi. Chunki ular bir biriga o‘xshash tuzilishga ega bo‘lgan monopoli merlardan ya’ni, aminokislota, nukleotid va monosaxaridlardan iboratdir. Lipidlar bundan istisnodir. Har bir tirik organizm yuqoridagi monomerlar asosida faqat o‘ziga xos bo‘lgan biopolimerlarni hosil qilish xususiyatiga ega. Biopolimerlar tirik orga nizmlarda turli xil vazifalarni bajaradi. Bularni uchta guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruh tuzilmalar hosil qiluvchi biopolimerlar bo‘lib, polisa xaridlar va ayrim oqsillardan iborat. Ikkinchi guruh biologik funksiyalarni, masalan, katalizatorlik yoki tashish (transport) vazifasini bajaruvchi bio polimerlar bo‘lib, ularga asosan oqsillar kiradi. Uchinchi guruh axborot saqlovchi informatsion polimerlar bo‘lib, nuklein kislotalardan tashkil topgan. Bulardan eng muhimlari oqsillar va nuklein kislota lardir. Uglevodlar bilan lipidlar hujayrani energiya bilan ta’minlovchi biomolekulalar hisoblanadi. Biomolekulalarning tuzilishi va bajaradigan vazifalariga alohida to‘xtaymiz. Ular hayot faoliyatining barcha jarayonlarida hal qiluvchi vazifalarni bajaradi. Shu bilan birga hujayralarda bir qator kichik molekulali organik mod- dalar — gormon, pigment, shakar, aminokislota, nukleotid va boshqalar uchraydi. Turli tipdagi hujayralar har xil miqdordagi organik birikmalarni saqlaydi. Masalan, o‘simlik hujayralarida uglevod ko‘p bo‘ladi. Hayvon hujayralarida aksincha, oqsillar ko‘p uchraydi. Hujayraning qaysi ti pga man subligidan qat’iy nazar, undagi organik moddalar o‘xshash vazifalarni bajaradi. |