A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

Odam kariotipi: 
 chapda — ayollarniki; o
‘
ngda — erkaklarniki.
62­ rasm.
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
5
6
12
11
10
9
8
7
18
17
16
15
14
13
22
21
20
19
12
11
10
9
8
7
18
17
16
15
14
13
21
20
19
22

---

121
GENETIKA ASOSLARI
V BO‘LIM
larning hammasi xromosoma to‘plami xususida bir xil bo‘lib qolaveradi 
(ularning hammasida bitta X­xromosoma bo‘ladi). 
Demak, embrion jinsi tuxum hujayraning X­xromosomali yoki Y­xro­
mo so mali spermiy yordamida urug‘lanishi bilan aniqlanadi. Urg‘ochi jins­
ning gete rogametaligi kapalaklarda, qushlarda va sudralib yuruvchilarda 
kuzatiladi.
Jinsga birikkan holda nasldan naslga o‘tish. 
Morgan va uning shogird­
lari jinsiy xromosomalar orqali jinsni aniqlash bilan birga jinsga bog‘liq 
holda irsiylanishni ham aniqladilar. Ularning qayd qilishlaricha genlar 
faqat autosomalarda emas, balki jinsiy xromosomalarda ham joylashgan 
bo‘ladi. Shunday genlar ishtirokida rivojlangan belgilar jinsga bog‘liq hol­
da irsiylanadi. Masalan, drozofilada ko‘zning qizil (A), oq (a) bo‘lishini 
ta’min etuvchi gen jinsiy X­xromosomada joylash gan. Bu belgi jinsga 
bog‘liq holda irsiylanadi. 
Odamda ham ji nsiy x romo­
somalarda joylashgan genlar jinsga 
bog‘liq holda irsiylanishi isbot etil­
di. Masalan, odamda gemofiliya 
(qonning ivimasligi) hamda dal­
tonizm (qizil va yashil ranglarni 
ajr at a ol ma sl i k) k a s a l l i k la r i n i 
belgi lovchi genlar X­xromosomada 
joy lashgan. Bu kasalliklar jinsga 
bog‘liq holda irsiylanadi. Daltonizm 
kasalligi ning X­xromosomaga birik­
kan holda irsiylanishi 63­ rasmda 
yaqqol keltirib o‘tillgan. 
Gemofiliya kasalligining irsiyla­
ni shi quyidagi sxemada gemofiliya 
genini tashuvchi (X
H
X
h
) ayol bi lan 
sog‘ lom erkak (X
H
Y) nikohi mi­
solida keltirilgan. Bunday nikohdan 
tug‘i l gan o‘g‘il bola larning yarmi 
gemo filiya bilan kasallangan bo‘ladi. 
Y­xromosomaga joylashgan gen­
lar faqat otadan o‘g‘il bolalarga 
o‘tadi.