Abdulla qodiRİYNİng satiRİk va yumoriSTİk ruhdagi KİCHİk asarlari tahliLİ. Rayhonova Gulnoza Jurnalistika fakulteti Filologiya va tillarni o‘qitish: O‘zbek tili yo‘nalishi

«Zamonaviy dunyoda ijtimoiy fanlar: nazariy va amaliy 
izlanishlar» nomli 11-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
 
buni qarang-a… Bergan zakotimiz hisobdan bir oz osha tushibti!.. Xayr, bizdan ketsa-ketsun, 
dargohida qabul bo‘lsa bas!”
Bu o‘rinni o‘qigan inson kulishini ham, yig‘lashini ham bilmay qoladi. Nahotki, insonlar 
nafaqat bandasini, balki yaratgan parvardigorni ham aldamoqchi bo‘lishadi. Ularning qo‘lida 
tarbiya topayotgan yosh avlodning ahvoli qanday kechadi, ular ham kelajakda o‘z otalaridek 
bo‘lmaydi deb kim kafolat bera oladi. Zero, “ Tarbiya biz uchun yo hayot—yo mamot, yo 
najot—yo halokat, yo saodat—yo falokat masalasidir”
8
—deyilgan hikmatli so‘z bejiz 
aytilmagan. 
Bu ham bir zamonaning zayli ekanda. “Zamonaning zayli” nomi bilan nomlangan Abdulla 
Qodiriyning keying yumoristik ruhdagi maqolasida ham insonlardagi salbiy illatlar keskin 
fosh etiladi. Unda shu jumlalar keltirib o‘tiladi: 
“Zamonaning zayli ekan-da. O‘zbek millatining bir necha asrlik turmushi ko‘z oldinga kelib saf 
tortsa, millatning hozir mulla, eshon, azayimxon, folvun, Maxdum tabib, Mamarasul tabib va 
maxdumlarni—ikkinchi safga tizib, tomosha qilsang juda bir mudhish va qo‘rqinchlik 
manzara bo‘lar edi-da”.
Bilamizki, o‘zbek xalqi xonlik tuzumi davrida hukmronlik monarxiya tartibotini, keyinchalik 
sotsial tuzum davrlaridagi tartibni boshdan kechirdi. O‘sha paytlarda o‘zining deyarli to‘liq 
ilmi bo‘lmay mulla, eshon, folvin yoki maxdum bo‘lganlarning soni anchagina bo‘lgan. Albatta, 
guruch kurmaksiz bo‘lmasligi tabiiy holdir. Shunday insonlar davlat rivojini, mavqeyini 
tushib ketishiga asosiy aybdordirlar. Shu o‘rinda G’afur G’ulomning eng mashhur va biz 
sevgan asari ya`ni “shum bola” qissasidagi bola va eshonning nutqi yodga keladi: 
“Oyoq-qo‘ling chaqqongina, epchil yigitsan. Sen ham axir qarab turmasdan, boshqacharoq yo‘l 
bilan bo‘lsa ham tirikchilikning payidan bo‘lsang edi, o‘g‘lim... Axir kissa-karmon degan gaplar 
ham bo‘ladi. Naqdina pul—ham yengil, ham qimmat, ham yashirishga oson bo‘ladi. Naqdina 
bo‘lsin, bolam, naqdina bo‘lsin..” 
Yoki bo‘lmasam, yana shu qissadan boshqa misol keltiradigan bo‘lsam:
“Shaharning bir chekkasidagi xaroba uyni nashavand-bangilar yig‘iladigan takyaxonaga 
aylantirgan Hoji bobo ham o‘zicha xudojo‘ylikda Eshondan qolishmaydi. Biroq uning 
qilayotgan ishlari Xudoning aytganlariga mutlaqo teskari jarayondir”.
Ammo, bu –hayot. Uning yozilmagan va biz bilmagan qonunlari juda-juda ko‘p. keyinchalik, 
vaqti-soati kelib, bunday toifadagi insonlar ham bu hayotni tark etishi mumkin, biroq hayot 
yaxshilik va yomonlik ziddiyati ustiga qurilgan, shuning uchun ham yashash qiziqarlidir 
balkim. A. Qodiriy o‘zlari shu jumlalar bilan yakunlaydilar gaplarini: ” Sizning ham davringiz 
kelgan edi. Endi tikanlar o‘rniga gullar ochildi. Zog‘lar o‘rniga bulbullar qo‘ndi. Bu ham 
zamonaning zaylidir!” 
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, Abdulla Qodiriyning har bir asarida teran va katta bir mazmun 
bor, yozuvchining har bir asarini qayta-qayta o‘qisak, o‘zimizga olam-olam mazmun va 
tushunchalar olamiz. Uning satirik va yumoristik mazmundagi maqolalar va asarlarida 
jamiyatning, xalqning turmushini yaxshilash kabi go‘zal va mushtarak go‘ya mujassamdir. . Bu 
asarlarni o‘qigan har bir kitobxon o‘ziga nafaqat estetik zavq, balki tariximiz, qadriyatlarimiz, 
tuzumimiz va eng muhimi, o‘tmishimizning eng qiyin damlarini o‘zining qalbi ila his etadi. 
Abdulla Qodiriy asarlarining qiymati va qadri ham shundadir va ular bebaho va durdona 
satirik va yumoristik asarlarimizning yorqin namunasi bo‘lib qoladi.
8
.Abdulla Avloniy 

---

8 
«Zamonaviy dunyoda ijtimoiy fanlar: nazariy va amaliy 
izlanishlar» nomli 11-son ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 
1.A.Qodiriy kichik asarlari. G‘afur G‘ulom nomidagi badiiy adabiyot nashriyoti.T. 1969. 
2.A.Qodiriy. Tanlangan asarlari. “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi. T.2018 
3. B.Karimov “Jahon adabiyoti” jurnali. T. 2013. 
4. O‘zME. 1-jild. T. 2000. 
5. 
www.ziyouz.com
. 
6. www.ziyonet.uz saytidan.