Abduramanov xamid xudaybergenovich mehnat resurslarini boshqarish

2. Mehnat munosabatlarini tartibga solish. 
Jamoa shartnomasining bu 
tashkiliy funksiyasi ham har ikki tomonning va umuman jamiyatning jamoa-
shartnoma 
munosabatlaridan 
manfaatdorligini 
ta‘minlashga 
qaratilgan. 
Shartnomada belgilab qo‗yilgan mehnat munosabatlari (mehnatga haq to‗lash 
miqdori va shartlari, ta‘tillarning davomiyligi, qo‗shimcha ijtimoiy imtiyozlar) ish 
beruvchiga ishlab chiqarish xarajatlari va olinadigan foydani oldindan rejalab 
qo‗yish imkonini beradi. Xodimlar uchun esa bu ularning manfaatlarini 
qondirishning muayyan kafolatlari hisoblanadi. Ana shunday tartibga solish o‗zaro 
bitimga kelishish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, umuman olganda 
jamiyat manfaatlariga ham xizmat qiladi. 
3. 
Jamoa 
shartnomalari 
mehnat 
munosabatlari 
barqarorligini 
ta‟minlashga qaratilgan. 
Mehnat bozorida taraflarning o‗z manfaatlari va 
maqsadlari mavjud bo‗lib, mehnat bozori subyektlari bo‗lgan xodimlar va ish 
beruvchilar o‗zaro munosabatlarda nizolarga yo‗l qo‗ymaslik kafolatini bera 
olmaydilar, albatta. Biroq, mazkur shartnomalarda mehnat nizolarini ko‗rib chiqish 
tartibi ko‗zda tutilishi sababli taraflarni qoniqtirishi mumkin bo‗lgan qarorlarni 
birgalikda ishlab chiqilishiga imkon tug‗diradi. 
O‗zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksiga muvofiq mehnat 
munosabatlari subyektlari – ish beruvchi va xodimlar jamoa shartnomasi mazmuni 

---

227 
va tuzilishini mutlaqo erkin belgilay oladi. Shunday bo‗lsa-da, amaliyotda jamoa 
shartnomasiga ish beruvchi va xodimlarning quyidagi masalalar bo‗yicha o‗zaro 
majburiyatlari kiritilishi mumkin (11.1- rasm). 
 
 
Mehnatga haq to„lash tartibi va shartlari tizimi. 
Mehnatga haq eng avvalo 
to‗lash shakli, miqdori, nafaqalar, kompensatsiyalar, qo‗shimcha to‗lovlarni 
qamrab oladi. Shuningdek, jamoa shartnomasida narxlarning o‗zgarib borishi, 
pulning 
qadrsizlanish 
darajasi, 
jamoa 
shartnomasi 
bilan 
belgilangan 
ko‗rsatkichlarning bajarilishiga qarab, mehnatga haq to‗lashni tartibga solish 
vositalarini ham ko‗zda tutadi.O‗zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksiga 
binoan mehnatga haq to‗lashda quyidagi qoidalarga amal qilinadi: 
-
mehnat haqi qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam miqdordan oz 
bo‗lishi mumkin emas va uning eng ko‗p miqdori biron bir tarzda cheklanmaydi; 
-
mehnat haqi uning shakli va tizimlari, mukofotlar, qo‗shimcha to‗lovlar, 
ustamalar, rag‗batlantirish tarzidagi to‗lovlar jamoa shartnomalarida, shuningdek 
ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo‗mitasi yoki xodimning boshqa 
vakillik organi bilan kelishib qabul qilinadigan boshqa hujjatlar bilan belgilanadi; 
-
mehnatga haq to‗lashning yakka shartlarini xodim uchun noqulay tomonga 
o‗zgartirishga uning roziligisiz (istisno tariqasida, qonunda nazarda tutilgan 
hollardan tashqari) yo‗l qo‗yilmaydi; 
-
mehnatga haq qoida tariqasida pul shaklida to‗lanadi. Ish beruvchi o‗zining