Shoshqa, jaqsı malsań, maqtayın seni,
Góshiń tańlayında tatıp hámmeniń,
Jurtqa may kekirtip júrerseń, shoshqa.
3.Tábiyat qubılısları, geografiyalıq atamalar qaratpa wazıypasında kelgende de, stillik ózgesheliklerge iye boladı. Sóylewshi óz oyın sol sózlerge qarata aytıw arqalı gáptiń mazmunı kúsheytiwshilik, tásirlik tús aladı. Mısalı:
Qayırılıp ketken esken, samal,
Saǵan meniń bir gápim bar.
O, sen, munarlaǵan qalıń, qara tal!
Nege julqınasań túkshiyip qatal.
Shóller, shóller! Uyqılap atqan arnalar,
Oylanıńlar, aylanıńlar shınlıqqa.
Sálem, Ózbekstan, altın aymaǵım,
Maqtanıshım, saltanatım, bayraǵım.
Tuwılǵan jer, kókrgeimde tuyǵı bolıp saqlandıń,
Sen haqqıńda jazayın dep talay márte oqtaldım.
Bul qatarlarınıń túyini qaratpalar arqalı sóylewshi óz oyın, pikirin, tuwılǵan mákanına bolǵan súyiwshiligin bildiredi. Ásirese, eń sońǵı qosıqta shayır súyiwshilik sezimin soǵan qarata aytadı. Bul orında tuwılǵan jer qaratpa wazıypasın atqaradı.
KIRIS AG’ZA HÁM KIRIS GÁP
Gáptiń kiris aǵzası haqqında túsinik
Gáptiń kiris aǵzaları tiykarǵı gáptegi aytılǵan pikirge sóylewshiniń hár túrli modallıq, emociyonallıq, maqullaw hám biykarlaw t.b. sıyaqlı qatnasların bildiredi. Olar gáptiń ulıwmalıq mazmunı yáki onıń bir aǵzası menen mánilik jaqtan ǵana baylanısadı. Gáp ishinde pauza arqalı bólinip aytıladı. Mısalı: 1.Bálkim, ol úydiń átirapın aylanıp júrgen shıǵar. 2.Awa, ózimniń barǵım keledi. 3.Qısqası, paxta ushın gúreste dáslepki qádem attı. Bul mısallardaǵı 1-gáptegi bálkim sózi sóylewshiniń boljap, shamalap aytıwın, 2-gáptegi awa sózi maqullawdı, 3-gáptegi qısqası sózi sóylewshiniń óz pikirin juwmaqlawın bildiredi.
Tiykarǵı gáptegi aytılǵan pikirge sóylewshiniń hártúrli qatnasın bildiretuǵın sózlerge kiris aǵza delinedi. Kiris aǵzalar morfologiyalıq jaqtan tómendegi sóz shaqapları arqalı bildiriledi:
Modal sózlerden boladı: álbette, bálkim, múmkin, itimal, qullası, demek, meyli, qáydem t.b. Mısalı: Álbette, bilmewimiz itimal, Rámet aǵay. Demek, oǵan adamlar da isenedi. Múmkin, ketip qalǵan shıǵar.
Modallıq mánige ótken atawısh hám feyil sózler arqalı bildiriledi: baxtımızǵa, haqıyqatında, shınında, durısında, ótinishim, qısqası, táwekel, ıqtıyarı, mısalı, máselen, jaqsısı, tiykarınan, aqırı, menińshe, aytayıq, aytpaqshı, sonday-aq, birinshiden, ekinshiden t.b. Mısalı: Ótinishim, ekewiniń de esigin arqadan ashıp ala qoyıń. Táwekel, men erteńge shekem oylanıp kóreyin. Tuwrı, sháriyatta nashar tiklenip qaramawı kerek.
Tańlaqtan, maqullawshı hám biykarlawshı sózlerden boladı. Mısalı: Átteń, usı waqta Zerxan bolar ma edi. Pay, ózińiz kútá qayırqom, teńi-tayı joq adam ekensizdaǵı. Awa, Junǵar xanınıń keńesgóyi edi.Joq, Vanyanı uslap alıp ketti dewge bir de dálil joq.
Kiris aǵzalar modallıq máni bildiretuǵın eki yamasa birneshe sózlerdiń dizbegi arqalı da bildiriledi. Mısalı: Nókerlerdiń aytıwı boyınsha, ol kese japtan ótip atırǵanda jaradar bolǵan. Bir sóz benen aytqanda, Beruniydiń jumısı Xasannıń jumısınan da ańsat emes edi.
Dostları ilə paylaş: |
