Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Jazba stil. Jazba stil jazıwdıń payda bolıwı hám rawajlanıwı menen dóredi. Ol tildiń jámiyetlik xızmetiniń keńeyiwine baylanıslı. Kúndelikli turmıstıń adam iskerligine sáykes tarawları kóp. Usıǵan qaray jazba stillerdiń túrleri, aytayıq publicistikalıq, ilimiy, rásmiy is qaǵazları, kórkem ádebiyat stilleri qáliplesken. Usı turmıs tarawlarınıń ózine tán bayanlaw ózgesheligi bar. Olarda sózler, sóz mánileri, grammatikalıq formalar, sóz dizbegi hám gáptiń tańlanıwında jáne qollanılıwında sáykes biyimlilik payda boladı. Máselen, publicistikalıq stil ǵalaba xalıqtı násiyatlawǵa, shólkemlestiriwge qaratılıwına baylanıslı tásirlilikti payda etse, ilimiy stil dálillewge, tastıyıqlawǵa mútáj. Publicistikalıq stil tarawında kúsheytiwshi, tásirlendiriwshi til quralları kóbirek qollanılsa, ilimiy stilde pikir dál, kóbinese ilimiy terminler jiyi ushirasadı (kók korabl, aq altın, sarı altın, barmaqta, kelmekte, atom, molekula, eritpe, baslawısh, roman, povest).
Jazba stili kitabiy stil dep te alataldı. Haqıyqatında da, jazba stil kúndelikli turmısta payda bolǵan hám qáliplesken jazba bayanlawdıń túrlerinen ibarat. Jazba stiller ishinde kórkem ádebiyat stili pikirdiń ózgeshe bayanlawınıwı, obrazlılıǵı, keńligi jaǵınan ajıralıp turadı. Onda eń kerekli sózler hám mániler eń kerekli orında qollanılıwı shárt. Onıń ústine hárbir kórkem sóz sheberiniń bayanlanıwında ózinshellik sezilip turadı.
JAZBA STILLER
1.Ilimiy qaǵazlarınıń stilleri (rásmiy is qaǵazlar stili)
Is qaǵazları ekinshi at penen rásmiy hújjetler dep te ataladı. Is qaǵazlarına mámleketlik joqarı organlarda hám adamlar arasında óz ara qatnas, is júrgiziw quralı bolǵan jazba hújjetler, qatnas qaǵazları h.t.b. kiredi.
Qaraqalpaq ádebiy tili is qaǵazlarınıń prozalıq tárizdegi birneshe túrlerine iye. Máselen, házirgi waqıtta is qaǵazlarınıń nızam, párman, shártnama, málimleme, qáwli, dekloraciya, protokol, qarar, shaqırıqlar, xabarlar, buyrıq, kelisim, minezleme, ómirbayan, arza, maǵlıwmatnama, akt, qatnas qaǵaz, isenim xat, shaqırıw xat, daǵaza, jollamalıq gúwalıq, telegramma t.b. túrleri bar.
Is qaǵazları stillik jaqtan ózine tán ózgesheliklerge iye boladı. Olardı dúziwshi sózlerdiń quramı, gáplerdiń dúzilisi hámmesinde birdey emes. Máselen, arza, xabarlama, isenim xat, akt, buyrıq, shaqırıw xat, qatnas qaǵazı, párman, maǵlıwmatnama, telegramma t.b. is qaǵazlarında qollanılatuǵın sózler, sóz dibekleri hám geypara sintaksisllik kontrukciyalar ádebiy tildiń normalarına ılayıq standart túrinde qollanıladı. Mısalı: Miynet qaharmanı ataǵı berilsin, qarar etedi, buyıraman, islegen jerine kórsetiw ushın berildi, biz tómendegi qol qoyıwshılar, akt mazmunı tómendegishe, bildiriledi, xabarlaydı, qabıl etedi t.b.
Is qaǵazlarınıń bul atalǵan túrleri kólemi hám mazmunı jaǵınan qısqa boladı, aytılajaq pikir anıq bayan etiledi. Bul hújjetler ádebiy tilde turaqlasqan bir úlgide alıp barıladı.
Is qaǵazlarınıń ekinshi túri kólemi hám mazmunı jaǵınan biraz keń boladı. Olarda qollanılatuǵın sózler hám gápler dúzilisi jaǵınan standart túrde bolmaydı. Olarda mazmun talabına ılayıq siyasiy, publicistikalıq sózler keń qollanıladı. Is qaǵazlarınıń bul túrine joqarı mámleketlik hújjetler, nızamlar, rejeler, shártnamalar, dekloraciya, protokol, shaqırıqlar, kelisimler, ustavlar, maǵlıwmatnama, kodeksler, húkimetlik xabarlar kiredi. Rásmiy is qaǵazlar stili tómendegi ózgesheliklerge iye boladı:

1. 
   Sózler óziniń tuwra mánisinde qollanıladı.
   
2. 
   Rásmiy is qaǵazlar stiline tán arnawlı sózler paydalınıladı: arza, buyrıq, tıńlandı, sorandı t.b.
   
3. 
   Belgili bir formada qáliplesken birlikler qollanıladı: esaplı dáwir ishinde, tómendegi qol qoyıwshılar, sógis járiyalaw, qarar qabıl etuw
   
4. 
   Atawısh feyildiń -ıw/-iw hám buyrıq meyildiń -sın/-sin formaları jiyi qollanıladı: Bólimniń yarımı jıllıq esabın tastıyıqlaw. Esap qanaatlandırarlıq dep tabılsın.
   
5. 
   Rásmiy is qaǵazlar stilinde tildiń kórkemlew quralları qollanılmaydı.
   
6. 
   Gáp aǵzaları tuwra orın tártipte qollanılsın. Mısalı: Minezleme Nókis qalalıq jaslar awqamı shólkemine tapsırıw ushın berildi.
   

Rásmiy is qaǵzalar stiliniń ayırıqsha bir túri – bul rásmiy hújjetler stili. Bul stilde mámleketlik nızmalar, pármanlar, qararlar jazıladı. Rásmiy isler stiliniń jáne ayırıqsha bir túrin keńse stili dep ataydı. Keńse sózler qısqa, ıqshamlı, belgili bir formada qáliplesken hám keńse islerinde kóbirek qollanılatuǵın sózler hám sóz dizbekleri. Olar turaqlı qásiyetke iye bolǵanlıqtan jazıwda hám aytılıwda da ózgerissiz birdey qollanıladı: ruxsat beriw, soranıw, bir awızdan qabıl etiw, málim etip bildiriw. Bunday keńse sózler tek rásmiy stilde qollanıladı.
Arza – belgili bir mákeme yamasa kárxana baslıǵı atına qanday da bir másele yáki jumıs tuwralı ótinish, usınıs yamasa shaǵım túrinde jazılatuǵın rásmiy hújjet. Arza kúndelikli turmısta kóp qollanıladı.