Abu rayhon beruniy nom id ag I to sh k en t da vlat texn ika u n IV er site ti m. X. Aripova
-bo‘lim uchun savol va to p sh iriq lar
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3-B O ‘L IM . A V T O M A TLA SH T IR IL G A N LO Y IH A LA SH S IS T E M A L A R I L IN G V IS T IK VA D ASTURIY T A ’M IN O TI
|
2-bo‘lim uchun savol va to p sh iriq lar
1 .ALS lar texnik ta ’minotining qanday asosiy guruhlarini bilasiz? 2.AIJ nima va ulaming qanday turlari mavjud? 3.Ishchi stansiyalarining afzalliklari va ulaming shaxsiy kompyuterlardan farqi nimada? 4.ISlarining arxitekturasini tushuntirib bering. 5.ALS laming yuqori tezlikda ishlaydigan texnik vositalarini tushuntirib bering. 6.Parallel ishlaydigan EHMlarda va siljuvchi nuqtali arif- metikaga ega ishchi stansiyalarida unumdorlik qanday baholanadi? 7.ALS lar texnik vositalari komplekslari tarkibiga qanday qurilmalar kiradi? 8.ALS lar tashqi qurilmalarining qanday guruhlari mavjud? 9.ALS lar tashqi qurilmalarining sinflanishini tushuntirib bering. 10. ALS laming grafikli chiqarish qurilmalarining qanday turlari mavjud? 11. ALS larda qanday grafquruvchilardan foydalaniladi? 12. Rastrli tamoyil bo‘yicha ishlaydigan grafquruvchilaming ishlash tamoyillarini tushuntirib bering. 13. Lazerli chop etish qurilmalarining qanday afzalliklari mavjud? 14. ALS lar terminal vositalari qanday funksiyalami bajaradi? 45 3-B O ‘L IM . A V T O M A TLA SH T IR IL G A N LO Y IH A LA SH S IS T E M A L A R I L IN G V IS T IK VA D ASTURIY T A ’M IN O TI 3.1 ALS la r lingvistik t a ’m inotining sinflarga bo‘linishi ALS laming lingvistik ta ’minoti - bu ALS lardan foydalanish jarayonida, ularni yaratishda va ular bilan insonlar o ‘rtasidagi bog‘lanishlarni amalga oshirishda ishlatiladigan tillar to ‘plamidan iboratdir. Axborot almashlash uchun qoilaniladigan muloqot vositalari, belgilar va amallar tizimi vositalari, hisoblash texnikasi sohasida tillar deyiladi. Oldin til vositalaridan faqatgina insonlaming o‘zaro muloqotlarida axborot almashlashda foydalanib kelingan b o isa, EHMlar yaratilishi bilan, insonlaming intellektual ijodlari jara yonida, ulaming EHMlari bilan bog‘lanishlarini amalga oshiruvchi vositaga ehtiyoj tug‘ildi. Natijada EHM bilan muloqotni amalga oshirishga m o‘ljallangan til vositalari yaratildi. Dastlab EHMga inson tomonidan, hisoblash xarakteriga ega boMgan masalalami yechish algoritmlarini yozib kiritish va hosil bo ‘lgan natijalami chiqarib olish talab qilinardi. Dastlabki m a’lu motlar va natijalar sonlar massivlari shakliga ega bo‘lib, insonlarga tushunarli va mashinada tatbiq etish oson bo‘lganligi sababli, yangi til vositalar ishlab chiqarish zamriyati tug‘ilmagan edi. Hisoblash texnikasini rivojlanishi, ularda masalalami yechish uslub va algoritmlaming murakkablashib borishi, maxsus qoidalar to‘plamini va bajariladigan protseduralami qat’iy bir qiymatli qilib aniqlay- digan algoritmlami yaratishni taqozo etadi. Bu esa, o ‘z navbatida algoritmik tillar deb ataluvchi maxsus til vositalarini yaratishga olib keldi. Dasturlovchilarga va muhandislarga algoritmik til tushunchasi yaxshi tanish. Algoritmik til - bu belgilar to ‘plami, ulami to ’g ‘ri tashkil qilish qoidalari va shu belgilar konstruksiyalarini to ‘g‘ri talqin qilib algoritmlar yaratish vositasidir. 46 Dasturlar va berilganlami yozish uchun algoritmik tilni dasturlash tillari deb yuritiladi. Algoritmik til matematik amallami va shu amallar bajarilishi kerak bo‘ladigan matematik obyektlami izohlovchi vositaga egadir. Hisoblash xarakteriga ega bo‘lgan matematik obyektlaming (sonlar, o ‘zgaruvchilar, massivlar) mate matik amallarini izohlash uchun algoritmik tillardan foydalaniladi. Kompyuterlar bilan foydalanuvchi muloqotini tashkil qilish uchun esa, boshqacha til vositasidan foydalanish talab etiladi. Bunday tillarga matematik tabiatga ega bo‘lmagan obyektlami izohlashga m o‘ljallangan axborotli-izlanishli til vositalarini keltirishimiz mumkin. Bu tillar turli axborotli-izlanishlar tizimlarni yaratilishi va rivojlanishi natijasida yaratiladi. Masalan, transportlarda bilet tarqatish va sotishni to ‘g‘ri taqsimlovchi qismtizimi, sklad xo‘jaligi m a’lumotlari qismtizimi va boshqalar. ALS larda faqatgina hisoblash xarakteriga ega bo‘lgan masalalar yechilib qolmasdan, masalani hisoblash xarakteriga olib kelgunicha uni matematik shaklga keltirish, ya’ni matematik modelni yaratib, shu model ustida bajariladigan ishlar algoritmlarini yaratish kerak bo‘ladi. Injener-loyihalovchi matematik modelni va algoritmlami o ‘zi yaratgan hollarda, kompyuter bilan muloqot qilish masalasini, matematik tabiatli obyektga keltirishga va shu obyektda matematik amallar bajarishga harakat qiladi, ya’ni unga kompyuter bilan muloqot qilish uchun oddiy universal bo‘lgan algoritmik tillami bilish kifoya bo‘ladi. Matematik modellarni q o id a yaratish va ulami universal algoritmik tillarda dasturlash ALS lar uchun xarakterli hisob- lanmaydi. K o‘pgina masalalami yechishda matematik modellar yaratish eng og‘ir jarayon hisoblanadi. Shuning uchun ALS larda foydalaniladigan til vositalarida birinchi navbatda, muhandislar tomonidan dastlabki m a’lumotlami berish uchun, loyihalash obyektini izohlovchi muhandisga loyihalashning shu bosqichni tasvirlash uchun qulay bo‘lgan vosita zarur hisoblanadi. Bunday shartni tushuntirishlar, cheklanishlar va shartlami k o ‘rsatish bilan umumlashtirilgan grafik shakldagi vositalar qoniqtirishi mumkin. 0 ‘z navbatida axborotlami grafik shaklda tasvirlashda, loyihalash masalalarini yechishda konstruktorlik chizmalari va turli strukturali, 47 funksional, prinsipial sxemalar yaratish imkoniyatlari ham yara tiladi. Dasturlash tillaridan asosan ALS lami dasturlarini yozishda foydalaniladi. ALS lami yaratuvchi mutaxassis dasturlar yaratish uchun algoritmik tillardan foydalanadi va loyihalash tillarini yaratadi. Loyihalash tili - bu ALS lardan foydalanuvchi bilan, EHM o ‘rtasida muloqotni amalga oshirishga va loyihalash masalalarini, berilganlami va natijalami izohlashga m o‘ljallangan til vositasidir. Axborotlami tasvirlashning har xilligi, ALS larda ishlatiladigan tillaming turlicha bo‘lishini keltirib chiqaradi. ALS lardan bevosita foydalanuvchi shu tizimda masalani yechish uchun loyihalash obyektini izohlashni va yechilishi kerak b o ig a n masalalami izohlashni loyihalash tillarida amalga oshirishi kerak. 3.1-rasm. ALSlar lingvistik ta ’minoti sinflari. 48 ALS lar lingvistik ta'minoti maxsus dastur ta'minotini yaratish uchun foydalaniladigan algoritmik tillarga, loyihalash jarayonida loyihalovchi va kompyuter bilan axborot almashish uchun mo'ljal- langan, muammoga yo‘na!tirilgan tillar hisoblangan loyihalash tillariga va boshqarish tillariga bo*linadi (3.1-rasm). Loyihalash tillari kirish, chiqish, kuzatish va ichki ti 1 larga bo’linadi. Kirish tillari obyekt haqidagi axborotlami va loyihalash maqsadi haqida berilgan axborotlami kiritish uchun ishlatiladi. Chiqish tillari esa, ALS dasturlari bajarilgandan so‘ng olingan natijalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Kuzatish tillaridan loyihalash jarayonida muharrirlik ishlarini bajarish uchun foydalaniladi. Ichki tillar esa, turli dasturlardan foydalanilganda axborotlami EHM larda tasvirlashga mo'ljallangandir. Boshqarish tillari texnologik qurilma- larni va tashqi qurilmalarni boshqarish uchun mo'ljallangandir. Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|