Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

nima
borligini o ‘rgansa, uslubiyat 
til birliklari va kategoriyalardan 
qanday
foydalanishini tadqiq etadi. 
Nutq (og‘zaki, yozma)da fikr, his-hayajon, fikr almashish, 
infonnatsiya yetkazish qanday keehadi, mana shular uslubiyatning 
mohiyatini tashkil etadi. Bir so‘z bilan aytganda, 
harakatdagi
tilni 
o ‘rganadi.
Tilda shakllangan birliklar va kategoriyalar nutqiy muloqot 
jarayonida quyidagilarga b o g iiq ravishda muayyan funksiya 
(vazifa)ri bajaradi:
. 
- xabarlar mazmuniga;
- matn (umumiy nutqiy muloqat)ga;
nutqiy muloqot amalga oshirilayotgan sharoitlarga.
Tilning qanday vositalari birikmaga kirishishi, bir-birlari bilan 
b o gianishi bir-biriga moslashishi, muloqot sohasi, nutq shakli 
(og‘zaki, yozma), matn mavzusi, muhokamaning mohiyati, 
“gaplashish” 
va 
h.k. 
ga 
ko‘ra, 
uslubiyat 
quyidagilami 
aniqlashtiradi:
93

---

- tildan kishilaming birgalikda faoliyat olib borishlari, ish 
yuritishlari. umuman, turmush kechirishlari kabi jamiyatning 
muhim ehtiyojini qondirishda qanday foydalanilishini;
- har bir til birligi qanday vazifani bajarganligini;
- muayyan matn tarkibida (yoki muayyan matn turida), u yoki 
bu muloqot sharoitda til birliklari mutanosiblashishi yoki bir-biriga 
ta ’sir ctishini;
Uslubiyat tilidan foydalanish masalasini aniqlashtiradi, tadqiq 
etadi. Bu uning predmetini tashkil etadi. Uning tilshunoslikning 
boshqa fan sifatidagi mazmun va mohiyatini tashkil etadi. Ana 
shunga 
k o ‘ra, 
uslubiyat 
tilshunoslikning 
funksiyaviy- 
kommunikativ (vazifaviy-muloqot) turi hisoblanadi va nutq 
madaniyatini, ortologiya (to‘g ‘ri nutq haqidagi fan)ni, til 
m e’yorlari to ;g ‘risidagi m a’lumotni, ijtimoiy lingvistikani, adabiy 
nutq nazariyasini o ‘z ichiga oladi.
Uslubiyatga oid m ashg‘ulotlarda quyidagilarni a ’lo darajada 
bilish (o‘rgatish) nazarda tutiladi.
1. Til “materiaF’ini, kategoriyalarini birliklarini - uning
tizimini tashkil etuvchilami;
2 . 0 ‘zbek tili fonetikasi, leksikasi, grammatika (morfologiya
sintaksis) si, frazeologiyasi, so‘z yasalishi va b. ni;
3. Uslubga ko‘ra, ega va kesim moslashuvini.
4. Sodda va qo'shm a gaplar tuzilishini.
5. Tildagi obyektiv va subyektiv munosabami.
6. 0 ‘timli va o ‘timsiz fe’llami.
7. Qaratqich va tushum kelishiklarining farqini.
8. Mavhum otlar, shakllar omonimiyasi va h. ni.
Uslubiyatda, avvalo, mikromatn, shuningdek, muallifning
umumiy fikri, kontekst ta’siriga ko‘ra tahsil etilayotgan matnda til 
birikmalari foydalanishdagi m e’yordan chetlanish - (sintaktik 
konstruksiyalardagi 
kamchiliklar, 
frazeologizmlaming 
xato 
qoTlanganligi, so‘zlaming 
birikmaga noto‘g ‘ri kiritilganligi, 
so'zning o ‘z m a’nosida q o ‘llanilmaganligi, m a’no bo‘yog‘idan 
noto g ‘ri foydalanilganligi e ’tiborga olinadi.