Adlandirilmasi
; (C) maddəsinin adı - Freon -133
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Trivial adları
- Cədvəl 6-nın davamı S/n Bir- və çoxatomlu spirt və fenolların formulları Trivial adları
- İUPAC nomenklaturası
- –oksa
- İminlər
|
124 ; (C) maddəsinin adı - Freon -133 olacaqdır .
Doymuş karbohidrogenlərdə bir və ya bir neçə hidrogen atomunun hidroksil qrupu (OH) ilə əvəzlənməsindən alınan bir- ləşmələr alifatik spirtlər, doymamış karbohidrogenlərdə analoji əvəzləmədən alınan birləşmələr isə doymamış spirtlər adlanır. Latınca spiritus ruh deməkdir. Əlkimyaçılar bu adı uçucu maddələrə veriblər. Bir çox spirtlərin adalrı tarixən yaranmış- dır. CH
3 OH - oduncağın quru distilləsindən alındığından ağac spirti , C
2 H 5 OH- üzüm çaxırından ayrıldığından üzüm spirti ad- landırılmışdır. Aromatik karbohidrogenlərdə bir və ya bir neçə hidrogenin hidroksillə əvəzlənmə məhsullarına fenollar adı verilmişdir. Spirtlərin trivial adları hidroksil qrupunun əlaqəli olduğu radikalın adının sonuna spirt sözü əlavə etməklə də dü- zəlir. Bu adlandırmada hidroksil qrupun birləşdiyi karbon ato- munun digər karbonlarla əvəzlənmə dərəcəsi də nəzərə alınır: CH 3 - CH -CH 2 CH 3 OH CH 3 CH 2 - C CH 3 CH 3 OH üçlü-Pentil spirti ikili - Butil spirti ikili karbon üçlü karbon
mulları və trivial adları göstərilmişdir . 41
Cədvəl 6 Bir- və coxatomlu spirt və fenolların trivial adları
və çoxatomlu spirt və fenolların formulları Trivial adları 1.
CH 3 -OH Metil spirti 2. CH
CH 2 -OH Etil spirti 3. CH
CH 2 CH 2 -OH
Propil spirti 4. CH
CHCH 3 OH İzopropil spirti 5. CH
CH 2 CH 2 CH 2 - OH
Butil spirti 6. CH 3 CHCH 2 - OH CH 3
İzobutil spirti
7. CH 3 - C - OH CH 3 CH 3
Üçlü-butil spirti 8.
CH 2 - CH 2 OH OH
Etilenqlikol 9. CH
CH CH 2 -OH OH
Propilenqlikol 10. HO-CH
2 CH 2 CH 2 -OH Trimetilenqlikol 11. CH
- CH - CH 2 OH OH OH
Qliserin 12.
CH 3 CH 3 CH 3 - C - C - CH 3 OH HO
Pinakon 13.
CH 2 =CH - CH 2 -OH
Allil spirti
CH 2 OH
Benzil spirti 42
S/n Bir- və çoxatomlu spirt və fenolların formulları Trivial adları
15. HOCH
2 C CH
2 OH CH 2 OH CH 2 OH
Pentaeritrit 16. HO
OH OH H H H CH 2 OH CH 2 H OH Sorbit
17. OH OH OH HO OH HO
İnozit
18. OH
Fenol
19. OH OH
Pirokatexin 20. OH OH
Rezorsin
21. OH OH
Hidroxinon 43
Cədvəl 6-nın davamı S/n Bir- və çoxatomlu spirt və fenolların formulları Trivial adları
22. OH OH OH
Piroqallol 23.
OH OH HO
Oksihidroxinon 24.
OH OH HO
Floroqlyusin
ilə biratomlu doymuş spirtlər me- til spirtinin (CH 3 OH) törəməsi kimi adlandırılır. Bunun üçün metil qrupunun hidrogen atomlarını əvəz edən radikalların sa- dədən mürəkkəbə doğru adlarının sonuna karbinol sözü əlavə edilir: CH 3 - CH - OH CH 2 CH 3 CH - CH 2 CH 2 CH 3 OH Metiletilkarbinol Propilfenilkarbinol
Hidroksil qrupları qonşu karbon atomları ilə əlaqəli olan spirtlər etilenqlikolun törəmələri kimi adlandırılır:
HC CH 2 OH HO H 5 C 2 H 5 C 2 HC CH C 2 H 5 OH HO C 2 H 5 C CH 2 HO OH C 2 H 5 α , α −
α , β − Etiletilenqlikol Dietiletilenqlikol Dietiletilenqlikol α β
44 Əgər hidroksil qrupları bir-birindən daha uzaq yerləşən karbon atomları ilə birləşərsə belə ikiatomlu spirtin adı hidrok- sil qrupları arasında qalan metilen qruplarının sayının sonuna
sözü əlavə etməklə düzəldilir; metilen qruplarında əvəz- ləyici alkil qruplarının vəziyyəti yunan hərfləri ilə göstərilir: HO - CH
2 - CH
2 - CH
2 - CH
2 - OH
CH 3 - CH -CH 2 - CH - CH 2 -CH
3 OH OH Tetrametilenqlikol α β α γ -Metil - etiltrimetilenqlikol - γ Aromatik halqada hidroksil qrupundan üstün qrup olma- dıqda səmərəli adın əsasını fenol sözü təşkil edir, digər əvəz- ləyicilər orto-, meta-, para- sözönləri ilə birlikdə adın əvvə- lində göstərilir: NH 2 HO HO Cl NO 2 para-Aminofenol orto-Xlor-para-nitro- fenol
daha üstündürsə, İUPAC nomenklaturası ilə birləşmə adlandı- rıldıqda ilk növbədə maksimal sayda hidroksil qrupu ilə əlaqəli karbon zənciri seçilir və nömrələnmə hidroksil qrupuna ən yaxın uc karbondan başlanır: CH 3
2 CH 2 -OH OH CH 2 CH 2 CH 3 CH 3 - C-CH
2 CH=CHCH
2 OH OH CH 2 CH 2 CH 2 -OH 1 2 3 4 5 3-Propil-1,4-pentandiol 1 2 3 4 5 6 7 8 5-Metil-2-okten-1,5,8-triol
OH HO ` Bifenil-4,4`-diol 4 4
45
Göründüyü kimi, hidroksil qrupun sayından asılı olaraq nömrələmə zamanı –ol (biratomlu spirtlər üçün) və ya –diol, - triol, - tetrol (çoxatomlu spirtlər üçün) suffikslərindən istifadə olunur. Molekulda hidroksildən üstün qrup olduqda, birləşmə- nin ümumi adında hidroksil qrupu lokantı ilə birlikdə hidroksi- prefiksi ilə göstərilir; eyni prefikslə heterotsiklik birləşmə ilə əlaqəli OH qrupu da göstərilir: CH 3
2 CH 2 CH 2 -C=O OH COOH
OH H 1 2 3 4 5 6 5-Hidroksiheptanal 3-Hidroksi-1-naftoy t-su N OH N N O OH 1 2 3 1 4 4-Hidroksiakridin 2 3 4 5 3-Hidroksifurazan 5
Sadə efirlər Sadə efirlər ümumi formulu R- O - R` olan üzvi maddələrdir. Onlara spirtlərdə hidroksil hidrogeninin alkil- və ya aril qruplarına əvəzlənməsindən alınan birləşmələr kimi baxılır. R- və R`- eyni alkil və ya aril qrupları olduqda efirlər simmetrik, müxtəlif olduqda isə qeyri-simmetrik efirlər kimi fərqlənir. Sadə efirlərin, ancaq bəzilərinin trivial adları çox istifadə edilir: CH 3 CH 2 O CH 2 CH 3 CH 3 O CH 2 CH 2 O CH 3 CH 3 O CH
2 CH 2 O CH 2 CH 2 O CH
3 Sulfat efiri Diqlim Qlim
46 OMe O CH 2 CH 3 OH OMe
OMe OMe
Anizol Fenetol
Qvayakol Veratrol
IUPAC nomenklaturasının radikal-funksional üsuluna görə sadə efirlər R və R` radikallarının əlifba sırası ilə adlarının sonuna efiri sözü əlavə edilməklə adlandırılır: CH 3
2 CH 2 CH 3 CH 3 CH 2 OCH 2 CH 3 CH 2 =CH OCH 2 CHCH 3 CH 3 Metilpropil efiri Dietil efiri Vinilizobutil efiri
Sadə efir radikallarının adları R radikalının adının sonuna –oksi şəkilçisi əlavə etməklə düzəldilir: CH 3
2 O CH 2 =CH - CH
2 O Br O NO 2 Etoksi Alliloksi 2-Brom-6-nitrofenoksi
Sadə efir radikallarının adları əvəzləyici üsulla adlandır- mada və molekulda üstün digər qrup olduqda söz önündə işlə- nilir:
CH 3 OCH 2 CHCH
3 CH 3 CH 3 CCH 2 CH 3 OCH 2 CH 3 CH 3 1 2 3 1-M etoksi-2-metilpropan 2-Etoksi-2-metilbutan 1 2
4
CH 3 CH 2 CH 2 CCHCH 3 O O CH 3 Br Br O CH 2 COOC 2 H 5 1 2 3 4 5 6 2-Metoksiheksanon-3 (2,4-Dibromfenoksi)etilasetat 47
Alifatik və tsiklik poliefirlər əvəzləyici üsulla uyğun doymuş karbohidrogenin törəməsi kimi adlandırılır: bu zaman əsas zəncirin karbon atomlarının ümumi sayına daxil olan oksigen atomların sayı və lokantları ilə birlikdə –oksa sözönü ilə göstərilir. Əsas zəncirdə oksigendən başqa kükürd (S) və azot (N) atomları olduqda eyni qayda üzrə onlar uyğun olaraq – tia və -aza sözönləri ilə ifadə edilir: HOCH 2
2 -O- CH
2 CH 2 -O- CH 2 -O- CH 2 CH 2 CH 2 -O- CH 2 CH 2 OH 1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 3,6,8,12-Tetraoksatetradekandiol-1,14 3
3 -O-CH-CH
2 -CH
2 -S-CH
2 -CH
2 -NH-CH
2 -CH
2 OH C 3 H 7 9-Propil-10-oksa-6-tia-3-azaundekanol-1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 O O O O O 1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1,4,7,10,13-Pentaoksatsiklo- pentadekan q
l sa ad l : 15-kraun-5 3
Aminlər
Aminlər ammonyakda hidrogen atomlarının alkil və aril qrupları ilə əvəz olunmasından alınan üzvi əsaslardır. Əvəz olunan hidrogen atomlarının sayından asılı olaraq onlar birli, ikili və üçlü aminlər kimi fərqlənir:
48 R NH 2 R NH R` R N R` R`` NH 3 Ammonyak Birli amin Ikili amin Üçlü amin
Aromatik aminlərin bəzi nümayəndələri üçün tarixi adlar- dan istifadə edilir: NH 2 NH 2 H 2 N NH 2 H 3 C CH 3 Anilin Benzidin
Ksilidin
ilə aminləri adlandırmaq üçün azot atomu ilə əlaqəli radikalların adlarının sonuna amin sözü əlavə edilir: NH 2 (CH 3 ) 3 C N CH
3 CH 3 CH 2 =CH CH 2 NH 2 NH 2 CH 2 CH CH
3 NH 2 Allilamin α-Naftilamin Dimetilüçlübutilamin Tsikloheksilamin -Fenilizopropilamin α β β
İUPAC nomenklaturası ilə RNH
2 birli monoaminlər ra- dikalın adına amin suffiksini əlavə etməklə adlandırılır:
CH 3 CH 2 NH 2 NH 2 CH 2 NH 2 Etilamin Tsikloheksilamin Benzilamin
nömrəsi ilə adın əvvəlində də göstərmək olar:
49
N NH 2 N H N H 2 N - CH 2 4-Aminoxinolin 4-(Aminometil)imidazol
Simmetrik əvəzli ikili və üçlü aminlərin adları radikalın adından əvvəl bis-, tris- söz önləri, sonra isə amin sözü işlə- dilməklə düzəldilir. Eyni radikalda əvəzləyicilərin vəziyyəti qeyri-simmetrik olduqda ikili və üçlü aminlərin adında bu və- ziyyətlər adi və ştrixlənmiş rəqəmlərlə göstərirlər: HN( CH
2 -CHCl-CH
2 ) 2 N(CH 2 CH 2 CH 2 CH 2 Br) 3 CH 3 -CH 2 -CH - N Br CH 2 -CH - CH 3 Br CH 2 -CH 2 -CH
2 Br Bis(2-xlorpropil)amin Tris(4-brombutil)amin 3 1 2` `` 1,2`,3``-Tribromtripropilamin
İUPAC nomenklaturası ilə müxtəlif radikallı aminlər N- əvəzli birli amin kimi adlandırılır. Adın əsasını təşkil edən birli amin fraqmenti daha mürəkkəb quruluşlu olmalıdır. Belə ki, göstərilən misallarda sadə radikallar N atomunda əvəzləyici kimi, mürəkkəb radikal isə amin sözü ilə birlikdə işlədilir: CH 3
2 CHCH
2 -N(CH
3 ) 2 CH 3 CH 3 CH 2 CH - N -CH 2 CH 3 Cl CH 3 C 6 H 5 - N - CH 2 CH 2 CH 3 CH 2 CH 3 O N(C
2 H 5 ) 2 N,N-Dimetil-2-metilbutilamin N-Metil-N-etil-1-xlorpropilamin N-Etil-N-propilanilin N,N-Dietil-2-furilamin
50 Birləşmənin tərkibində daha üstün qrup olduqda (məsə- lən, hidroksil, karbonil, karboksil) amin qrupu maddənin adında – amin sözönü ilə ifadə olunur: H 2
2 CH 2 CH 2 CH 2 OH H 2 NCH
2 - CH - CH - CH 2 CH
OH CH 3 NH 2 4-Aminbutanol 1 4 1 3 3 4 3,5-Diamin-4-metilpentanol 2 5 2
H 2 NCH
2 - CH - C - C - CH - CH 3 OH
3 H 3 C O 1 3 1-Amin-5-hidroksi-4,4-dimetil- -2-fenilheksanon-3 5 6 4 2
Birli-, ikili- və üçlü aminlərə protonun birləşməsindən alı- nan ammonium kationlarının adlarının əvvəlində alkil radikal- ları, sonra ammonium sözü, sonda isə əks ionun adı göstərilir: CH 3
3 (C 2 H 5 ) 3 NH Br
(CH 3 ) 4 N OH
[ ] + J - Metilammoniumyodid + [ ] - Trietilammoniumbromid [ ]
- Tetrametilammonium hidroksid
bədə azotla əlaqəli digər əvəzləyicinin adı, sonra isə -ium şə- kilçili heterotsiklin adı verilir: N CH 3
N CH(CH 3 ) 2 Cl + Br - N-Metilpiridiniumbromid + N-Izopropil-1,3-oksazoliniumxlorid -
51
İminlər
Tərkibində >C=NH (imin) qrupu olan birləşmələr iminlər adlanır. İminləri aşağıdakı üsullarla adlandırmaq olar: 1. İmin qrupu azotunda əvəzləyici olmadıqda uyğun karbohid- rogenin adına –imin sözü əlavə edilir: CH 3 - (CH 2 ) 5 -CH=NH
CH 3 -CH=CH-CH=NH Heptanimin-1 Buten-2-imin-1
2. Əvəzləyici olduqda, ikivalentli karbohidrogen radikalın adının sonuna amin sözü əlavə edilir: CH 2 =C=N-C 2 H 5 CH 3 -CH 2 -CH=N-CH 2 -CH
3 N-vinilidenetilamin N-propilidenetilamin
3. Molekulda daha üstün qrup olduqda imin qrupu ümumi adda -imin sözü ilə göstərilir: HN=CH-CH
2 -CH
2 -OH
CH 3 CCH 2 CH=NH-
O 3-Iminopropanol 4-(Fenilamino)butanon-2 1 2 3 4 1 2 3
Aldehid və ketonlar
1835-ci ildə Y.Libix etil spirtinin sirkə turşusuna çev- rilməsinin aralıq mərhələsində alınan maddəni “alkoqol –spirt” və “dehidrogenatus – susuz ” sözlərindən düzəltdiyi aldehid sö- zü ilə adlandırmışdı. Keton terminini isə adlandırılma üçün 1838-ci ildə Qmelin təklif etmişdir. Alınma mənbələrinə və oksidləşdikdə çevrildikləri tur- şuların adına görə aldehidlərə verilən trivial adlar 7-ci cədvəldə göstərilmişdir.
Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|