AğASƏF İmran

Yoxlama üçün suallar 
 
1.   İqtisadi metodun mahiyyəti və məzmunu. 
2.   İqtisadi metodun başlıca elementləri. 
3.  Firmadaxili hesablaşma; 
4.  Kommersiya hesabı nədir?;    
5. Əmək haqqı, mükafatlandırma, qiymət, vergi, rəqabət,  
     maliyyə və kredit  aspektləri. 
6.  İqtisadi metodun tətbiq xüsusiyyətləri. 
 
 
 
4.2. İNZİBATİ  METOD 
 
Menecmentin inzibati metodu elə bir üsuldur ki, burada 
qanunlara, norma-normativlərə və  əmr - sərəncamlara daha çox 
üstünlük verilir. Təşkilati-sərəncam metodları, birgə fəaliyyətin və 

---

146
 
 
 
onun idarə olunmasının obyektiv qanunlarına, qarşılıqlı fəaliyyət 
zamanı adamların təbii köməkləşmə tələbatlarının nəzərə alınmasına 
əsaslanır. 
İnzibati metod öz təsir xüsusiyyətlərinə görə təsərrüfatçılıq və 
amirlik kimi qruplaşa bilər. İnzibati metodun reqlamentləşdirici, 
təlimatlandırıcı və nizam- landırıcı xüsusiyyətlərini fərqləndirmək 
lazımdır (Şəkil 23).  
İnzibati metod, reqlamentləşdirici  funksiyanı həyata keçirmək 
üçün işçilər və qruplar arasında uzunmüddətli əlaqələrin qurulması 
(struktur bölmələrinin  yaradılması,  ştatların müəyyən edilməsi, 
şöbələr və işçilər üçün əsasnamələrin və təlimatların hazırlanması, iş 
reqlamentlərinin  tutulması və firmanın idarəetmə konsepsiyasının 
hazırlanması) prinsiplərindən  istifadə edir.  
Təlimatlandırıcı  funksiya, bütün müəssisənin (firmanın) ayrı-
ayrı  şöbələrinin və ayrı-ayrı vəzifələrin icrası üçün təlimatların 
hazırlanması, norma və normativlərin müəyyən edilməsi, əmr və 
sərəncamların verilməsi və onlara əməl edilməsini tələb edir.  
Nizamlandırıcı  funksiya,  mövcud  olan  qanunların, 
sərəncamların və təlimatların tətbiqi, icrası və bütünlüklə, xətasız və 
müntəzəm  yerinə yetirilməsini tələb edir. 
İnzibati metod həm təsərrüfatçılığın, həm də idarəçiliyin 
qurulmasında sərt və ya yumşaq ola bilər. Sərt inzibatçılıq dedikdə 
elə iş üsulu başa düşülür ki, burada bütün səlahiyyət yalnız ali 
rəhbərlikdə cəmləşir və mərkəzləşdirilmiş idarəetmə prinsipi əsas 
götürülür. Bu isə o deməkdir ki, vəzifələrin bölünməsi və işin 
icrasının tələb edilməsi yalnız mərkəzi idarə aparatı tərəfindən və çox 
ciddi rejimlə yerinə yetirilir. 
Yumşaq inzibatçılıq, səlahiyyətlərin qismən bölünməsinə, xətti 
rəhbərlərin müstəqilliyinə və demokratik idarəetmə prinsiplərinə 
imkan yaradır. İdarətməyə münasibət iqtisadi, sosial, təşkilati və s. 

---

147
 
 
 
şəkildə ifadə olunur. Onlar idarəetmə mexanizminin əsasını təşkil 
edirlər.  Təşkilati münasibətləri  insanlar  arasında  əlaqə kimi 
xarakterizə etmək olar. Təşkilati münasibət sisitemi şüurlu surətdə 
formalaşır. O, idarəetmənin əsas funksiyalarından biri olan təşkiletmə 
funksiyasını yaradır. Hazırda təşkilati işin 3 növünü fərqləndirirlər: 
Təşkilat  forması,  idarəetmə  funksiyalarının  daha  dəqiq 
reqlamentləşməsinə, hərtərəfli nəzarətə, dəqiq cavabdehliyə, intizama 
və rejimə əsaslanır. 
Təşkilat formasında idarəetmə funksiyalarının bölüşdürülməsi 
və fəaliyyəti daha az reqlamentləşdirilir. 
Təşkilatda sosial amillər üstünlük təşkil edir. Sosial amillər hər 
bir real şərait üçün yuxarıdakı təşkilat növləri ilə birgə çıxış edir ki, o 
da vahid rəhbərdən və idarə sistemindən asılıdır. 
Təşkilati-normalaşdırma, idarəetmədə istifadə olunan əməyin və 
texniki avadanlıqların düzgün və səmərəli istifadəsi üçün zəmindir. 
Bu halda, ayrı-ayrı normalar, normativlər, qaydalar, təlimatlar və 
digər bu xarakterli sənədlər qabaqcadan hazırlanaraq rəsmiləşdirilir 
və onlara əməl edilməsinin məcburi olması, qanun və ya əmrlə 
qüvvəyə minir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

148
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil  23. İnzibati metodların tərkib strukturu. 
 
Norma və normativlərin tətbiqi və onlara əməl edilməsi prosesi 
inzibati metodun başlıca xüsusiyyətlərindən biridir. İnzibati metodlar 
normaların aşağıdakı formalarından daha çox istifadə edirlər: istehsal 
norması; vaxt norması; say (miqdar) norması; xidmət norması; hasilat 
norması; iş norması; keyfiyyət norması və s. Bunlarla yanaşı, istehsal 
prosesində iqtisadi fondlardan istifadə norması, əsas fondlardan 
istifadə norması; resurslardan istifadə norması və digər bu kimi 
normalardan istifadə olunur. 
Bütün müəssisə və təşkilatlar, mülkiyyət formasından asılı 
olmayaraq dövlət tərəfindən qəbul edilmiş norma və normativlərə 
əməl etməyə borcludurlar. Norma və normativlərin, standartların və 
qanunların   pozulması  üçün müəssisə rəhbərləri cavabdehlik 
daşıyırlar və  əks halda  onlar hətta cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna 
bilərlər.