AğASƏF İmran

kiçik, orta və iri sahibkarlıq formaları da bir-birindən fərqləndirilir. 

---

209
 
 
 
Bu zaman müəssisələr təsnifləşdirilərkən aşağıdakı göstəricilərdən 
istifadə edilir: 
- 
işçilərin sayı; 
- 
sabit kapitalın həcmi; 
- 
əmtəəlik məhsulun həcmi; 
- 
kapital qoyuluşunun həcmi və s. 
Müəssisələr təsnifləşdirilən zaman dünya ölkələrində istifadə 
edilən yeganə fiziki göstərici kimi,  müəssisədə çalışan işçilərin 
sayından  istifadə edilir. Bu da təsadüfi deyildir, çünki, dəyər 
göstəricilərindən istifadə edilməsi, yüksək dərəcədə inflyasiya və 
qiymətlərin qeyri-sabitliyi şəraitində real vəziyyəti düzgün əks 
etdirmir.  Ayrı-ayrı ölkələrdə göstərilən zəruri hallarda,  dəyər 
göstəricilərinin birindən – həm də qeyd edilən fiziki göstərici ilə 
birlikdə istifadə edilir. 
Bazar iqtisadiyyatı ölkələrində bir çox hallarda sahibkarlığın 
kiçik və iri formaları bir-biri ilə işgüzar münasibətlərə – kooperasiya 
əlaqələrinə girirlər ki, bu da iqtisadi anlamda «françayz sistemi» 
adlanır. Məsələn, hazırda ABŞ-da olan 500 mindən çox kiçik 
müəssisələr françayz münasibətlərinə cəlb olunmuşlar. Onların mal 
dövriyyəsi 50 milyard dollar təşkil edir. Göstərilən sistemin əsas 
tərkib hissəsi kimi iri və kiçik müəssisələr arasında subpodrat 
əlaqələrin formalaşması çıxış edir.   
Bu o deməkdir ki, kiçik müəssisələr hazır məhsulun ayrı-ayrı 
hissələrinin istehsalı üzrə ixtisaslaşırlar, iri müəssisələr isə onların 
quraşdırılmasını həyata keçirirlər. Bu təcrübə, xüsusən Yaponiyada, 
ABŞ və digər inkişaf etmiş Qərb ölkələrində daha geniş yayılmışdır. 
Kooperasiya əlaqələri həm iri, həm də kiçik müəssisələr üçün 
eyni dərəcədə sərfəlidir. Belə ki, bu zaman kiçik müəssisələr tələb və 
təklifin təsirinə məruz qalmayan sabit satış bazarı  əldə edir, iri 
müəssisənin firma nişanından istifadə etmək, onun vasitəsi və yaxud 

---

210
 
 
 
maddi köməyi ilə öz məhsulunu reklam etmək, öz işçilərinin ixtisasını 
artırmaq, güzəştli şərtlərlə xammal əldə etmək və s. kimi imkanlar 
qazanırlar. İri müəssisələrə gəldikdə isə, onlar bu və ya digər məhsul 
istehsalı üzrə ixtisaslaşan kiçik müəssisənin xidmətlərindən istifadə 
edərək, istehsal xərclərini, öz işçi  qüvvəsi sərflərini xeyli azalda 
bilirlər.